Νίκη Κεραμέως: Η οπτική για το εκπαιδευτικό σύστημα

Είναι η μοίρα των υπουργών Παιδείας να γίνονται σύνθημα στα χείλη των φοιτητών. Σύνθημα της αναζήτησης –ίσως και νοσταλγίας– μιας επαναστατικότητας άλλης εποχής που δεσμεύει την εκπαιδευτική διαδικασία εδώ και δεκαετίες. Από τη «μανιέρα» δεν θα μπορούσε να ξεφύγει φυσικά ούτε η Νίκη Κεραμέως. Συνάντησα την υπουργό Παιδείας λίγες ώρες μετά την ψήφιση του νέου –φιλόδοξου– νόμου για την ανώτατη εκπαίδευση. Απαλλαγμένη από το άγχος της κύρωσης του νόμου εν μέσω θυελλωδών αντιδράσεων, μας εξηγεί την οπτική της δικής της γενιάς για το εκπαιδευτικό σύστημα και απαντά σε όσους τη χαρακτηρίζουν συντηρητική. 

Επιπλέον δεν φάνηκε να διστάζει μπροστά στις απειλές για κλιμάκωση των αντιδράσεων. Αντίθετα, δηλώνει αποφασισμένη να συγκρουστεί με παθογένειες, αγκυλώσεις και νοοτροπίες, ενώ προαναγγέλλει νέες αλλαγές που θα ολοκληρώσουν τη δική της μεταρρύθμιση.

Μια μεταρρύθμιση που μοιάζει αναγκαία στα μάτια της πλειοψηφίας των πολιτών αλλά συναντά λυσσαλέες αντιδράσεις από θορυβώδεις μειοψηφίες που μέχρι τώρα κατάφεραν να διατηρήσουν το status quo μιας «μπαχαλοποιημένης» και μίζερης ανώτατης εκπαίδευσης. Δοκίμασαν αρκετοί πριν από την Κεραμέως να αλλάξουν τα πράγματα, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Η ίδια πιστεύει ότι η κοινωνία είναι πιο έτοιμη από ποτέ και μοιάζει σίγουρη ότι, όσα σχεδίασε, αυτή τη φορά θα εφαρμοστούν.

Ένα μεγάλο μέρος της ακαδημαϊκής κοινότητας αντιδρά στις νέες ρυθμίσεις που νομοθετήσατε για τα πανεπιστήμια. Πώς θα τους πείσετε για την ουσιαστική εφαρμογή τους; Δεν υπάρχει ο φόβος της αντίστασης και της ανυπακοής;
Ο νέος νόμος που ψηφίσαμε στη Βουλή περιέχει διατάξεις «κοινής λογικής». Γιατί είναι κοινή λογική ότι πρέπει να υπάρχουν ακαδημαϊκές προϋποθέσεις εισαγωγής στο πανεπιστήμιο και να μην εισάγονται υποψήφιοι «λευκής κόλλας». Είναι κοινή λογική ότι δεν ωφελεί κανέναν το να εισάγεται κάποιος στην 200ή επιλογή του μηχανογραφικού του, μία τυχαία δηλαδή επιλογή. Είναι κοινή λογική ότι δεν είναι φυσιολογικό να είναι κανείς φοιτητής 20 και 30 χρόνια, αλλά ότι είναι σημαντικό να υπάρχει αρχή, μέση και τέλος σε κάθε εκπαιδευτική διαδικασία. Είναι κοινή λογική ότι στο πανεπιστήμιο οφείλει να βρίσκεται μόνο όποιος έχει πραγματικά λόγο να είναι εκεί, το να υπάρχει ελεγχόμενη είσοδος στα πανεπιστήμια, όπως συμβαίνει σε τόσα ιδρύματα διεθνώς. Είναι κοινή λογική να μην έχουν θέση στο πανεπιστήμιο φαινόμενα βίας και ανομίας. Δεν θα κρατήσουν πίσω τη χώρα οι θορυβώδεις μειοψηφίες.

Η κυβέρνηση προχωρά το μεταρρυθμιστικό της έργο με συνέπεια, σύμφωνα με τις προεκλογικές της δεσμεύσεις. 

Από την άλλη πλευρά, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών συμφωνεί μεν με όσα νομοθετήσατε, διατηρεί όμως αμφιβολίες για την ουσιαστική εφαρμογή τους. Υπάρχει άλλωστε και το προηγούμενο με τον πολυδιαφημισμένο νόμο για το πανεπιστημιακό άσυλο που δεν προσέφερε σχεδόν τίποτε στην ευνομία των ιδρυμάτων.
Όπως και για όλες τις άλλες βαθμίδες, έτσι και για την ανώτατη εκπαίδευση, λειτουργούμε βάσει ενός ολοκληρωμένου, συνεκτικού σχεδίου και προχωράμε βήμα-βήμα σε παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη συνολική βελτίωση της εκπαίδευσης. Ως προς την αναβάθμιση του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος των ιδρυμάτων, ξεκινήσαμε με την αποκατάσταση του ακαδημαϊκού ασύλου, παρέχοντας εργαλεία και δυνατότητες στις διοικήσεις των ΑΕΙ. Και τα εργαλεία αυτά συνέβαλαν καθοριστικά στη βελτίωση του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος των πανεπιστημίων που τα αξιοποίησαν. Είναι αξιοσημείωτο πως, κατά την πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή, τις διατάξεις αυτές τις επικαλέστηκαν κόμματα της αντιπολίτευσης, ως βάση συζήτησης και κεκτημένο, ενώ 1,5 χρόνο νωρίτερα τις είχαν καταψηφίσει. Συνεχίσαμε τώρα με τις νέες διατάξεις που περιλαμβάνουν και το σκέλος της ομάδας προστασίας που θα λαμβάνει ειδική εκπαίδευση, αλλά και της ελεγχόμενης πρόσβασης στα πανεπιστήμιά μας, και έπεται ένας συνολικός νόμος-πλαίσιο στον οποίον θα περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, αλλαγές στο σύστημα διοίκησης των πανεπιστημίων, στα προγράμματα σπουδών, στη διαδικασία συγκρότησης εκλεκτορικών, στην ερευνητική δραστηριότητα, στις δυνατότητα σύμπραξης με τον ιδιωτικό τομέα κ.ά.

Ενώ η χώρα πασχίζει να πιάσει το τρένο της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, υπάρχει έλλειψη σχολών στο συγκεκριμένο πεδίο και πλουραλισμός σε πιο παραδοσιακά αντικείμενα με μικρότερη ζήτηση στην αγορά εργασίας. Γενικότερα υπάρχει ένα πρόβλημα με τη διασύνδεση των πανεπιστημίων με την αγορά εργασίας. Υπάρχει προγραμματισμός για ενίσχυση των πανεπιστημίων με σχολές που σχετίζονται με τις νέες τεχνολογίες;
Θεωρούμε ως μία από τις μεγαλύτερες παθογένειες το χάσμα μεταξύ εκπαίδευσης και πραγματικών αναγκών στην αγορά εργασίας. Μελέτη του CEDEFOP (Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης) του 2018, τονίζει ότι η Ελλάδα είναι 23η μεταξύ των 28 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος να αναπτύξει δεξιότητες που έχουν αντίκρισμα στην αγορά εργασίας. Στόχος είναι η αναδιάταξη του ακαδημαϊκού χάρτη να συμβάλει στη γεφύρωση του χάσματος αυτού, και την προσφορά γνωστικών αντικειμένων πιο κοντά στις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας. Με αντίστοιχο τρόπο έχουμε ήδη κινηθεί και στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, όπου πλέον οι προσφερόμενες ειδικότητες και τα προγράμματα σπουδών διαμορφώνονται στη βάση των συγκεκριμένων αναγκών που ανιχνεύονται και σε εθνικό αλλά και σε τοπικό/περιφερειακό επίπεδο. 

Ο ΣΥΡΙΖΑ σας κατηγορεί ότι στέλνετε πελάτες σε ιδιωτικά κολέγια αμφιβόλου ποιότητας. Αλήθεια, υπάρχει ουσιαστικός έλεγχος για το επίπεδο σπουδών των ιδιωτικών ιδρυμάτων; Είναι όλα επαρκή για να δίνουν ισότιμους τίτλους σπουδών;
Δεν υπάρχει καμία εξίσωση τίτλων σπουδών από παραρτήματα αλλοδαπών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που λειτουργούν στη χώρα μας με τους τίτλους των εγχώριων πανεπιστημίων, όπως ψευδώς αναφέρεται από την αντιπολίτευση. Δεν υπάρχει ακαδημαϊκή αναγνώριση, αλλά υπό προϋποθέσεις αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων ή προσόντων, όπως επιτάσσει και το ενωσιακό δίκαιο. Οι αιτήσεις για αναγνώριση των επαγγελματικών αυτών δικαιωμάτων είτε δεν γίνονται δεκτές, είτε γίνονται δεκτές με ή χωρίς την πρόβλεψη αντισταθμιστικών, όπως επιτυχή εξέταση σε ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο σε ορισμένα μαθήματα ή πρακτική άσκηση. Αυτό όμως που προκαλεί αλγεινή εντύπωση είναι ότι η ρητορική αυτή του ΣΥΡΙΖΑ αγνοεί και αδιαφορεί πλήρως για τον βασικό εναλλακτικό δρόμο προς τη πανεπιστημιακή εκπαίδευση που δεν είναι άλλος από τη δημόσια επαγγελματική κατάρτιση. Ο δρόμος της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης ενισχύθηκε σημαντικά μέσω του νόμου που ψηφίσαμε τον Δεκέμβριο.

Χρέος της κυβέρνησης είναι να χτίζει εναλλακτικές για τους νέους. Εναπόκειται μετά στους ίδιους να κάνουν τις επιλογές τους με βάση τις κλίσεις, τις δεξιότητες, τις προτιμήσεις τους. 

Το κόμμα σας ήταν υπέρ της αναθεώρησης του Συντάγματος, που θα επέτρεπε τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα, αλλά μοιάζει αυτό το θέμα να πάγωσε μετά τη στάση του ΣΥΡΙΖΑ στην προηγούμενη αναθεωρητική Βουλή. Υπάρχει κάποιος τρόπος να δούμε διεθνή πανεπιστήμια στην Ελλάδα χωρίς να χρειαστεί να αναθεωρηθεί το Σύνταγμα;
Είναι γεγονός πως χάθηκε μια πολύ μεγάλη ευκαιρία. Θυμίζω πως η ΝΔ είχε καταθέσει πρόταση για την αναθεώρηση του άρθρου 16 για να πάψει η χώρα μας να αποτελεί παγκοσμίως μια θλιβερή εξαίρεση, διατηρώντας το μονοπώλιο της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης. Δυστυχώς η πρότασή μας καταψηφίστηκε από την τότε πλειοψηφία του ΣΥΡΙΖΑ, κι έτσι χάθηκε η μεγάλη αυτή ευκαιρία. Παράλληλα με οποιαδήποτε μελλοντική προσπάθεια για την αναθεώρηση του άρθρου 16, γίνονται συστηματικές προσπάθειες για τη μεγαλύτερη εξωστρέφεια των πανεπιστημίων μας μέσω ενός ευέλικτου πλαισίου για συνεργασίες με ξένα πανεπιστήμια, για κοινά και διπλά προγράμματα σπουδών, για ανταλλαγές φοιτητών, καθηγητών και ερευνητών, για την εγκατάσταση ξένων ιδρυμάτων στην Ελλάδα, όπως για παράδειγμα το Columbia University των ΗΠΑ που έχει εκδηλώσει την πρόθεση να εγκαταστήσει ένα διεθνές κέντρο εκπαίδευσης στη χώρα μας. Η Ελλάδα έχει όλα τα εχέγγυα να καταστεί ένα κέντρο εκπαίδευσης, το οποίο θα προσελκύει φοιτητές, ερευνητές και καθηγητές από όλο τον κόσμο.

Οι μαθητές μας πατώνουν διαχρονικά στα διεθνή τεστ επιδόσεων, όπως αυτό του PISA. Μήπως ήρθε η ώρα να αλλάξει δραστικά το πρόγραμμα σπουδών;
Αγγίζετε ένα ζήτημα που μας έχει απασχολήσει πολύ και είναι στην κορυφή των προτεραιοτήτων μας. Ο διαγωνισμός PISA αναδεικνύει ότι οι μαθητές της χώρας μας έχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης ως προς το συγκεκριμένο δείκτη, κεντρικό κριτήριο του οποίου είναι η αξιολόγηση των μαθητών στην κατανόηση κειμένου, τα μαθηματικά, τις φυσικές επιστήμες. Σε αυτή την κατεύθυνση, έχουμε προχωρήσει ήδη σε μια σειρά από ενέργειες. Πρώτον, είναι ήδη υπό τροποποίηση 453 προγράμματα σπουδών, που δεν έχουν αναμορφωθεί σε πολλές περιπτώσεις εδώ και δύο δεκαετίες, με αποτέλεσμα να είναι επιτακτική η ανάγκη επικαιροποίησης και εκσυγχρονισμού, τόσο του περιεχομένου όσο και της φιλοσοφίας τους. Ο προσανατολισμός στρέφεται πλέον στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, της βιωματικής μάθησης, της συνεργατικότητας, σε συναρμογή και με τις διεθνείς τάσεις στην εκπαίδευση. Στην ίδια κατεύθυνση, εισάγαμε τα εργαστήρια δεξιοτήτων σε νηπιαγωγεία, δημοτικά και γυμνάσια, φέτος πιλοτικά και από του χρόνου σε όλα τα σχολεία της χώρας (πλην Λυκείων), στοχεύοντας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η κριτική σκέψη, η ενσυναίσθηση, η επικοινωνία. Με άλλα λόγια, ενισχύουμε το σχολείο του 21ου αιώνα με ιδιαίτερη έμφαση στην καλλιέργεια σύγχρονων δεξιοτήτων.

Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι σας χαρακτηρίζουν «συντηρητική», την ίδια ώρα που σας κατηγορούν για τεράστιες αλλαγές στην παιδεία;
Κατά την άποψή μου η άσκηση πολιτικής οφείλει να ξεπερνά παρωχημένους προσδιορισμούς.

Όσοι βλέπουν πίσω από τη δράση μας έναν «συντηρητισμό» είναι εκείνοι που αντιδρούν σε κάθε αλλαγή, μικρή ή μεγάλη, σε κάθε τομή, σε κάθε μεταρρύθμιση που επιχειρεί να αποτινάξει από την εκπαίδευση παθογένειες δεκαετιών. Είναι εντέλει εκείνοι που, εν ονόματι όσων μας κατακρίνουν, προωθούν τις πλέον συντηρητικές πολιτικές ώστε να μην αλλάξει ποτέ και τίποτα.

Κύριε Ζαχαρέ, δεν δίστασα και δεν θα διστάσω να συγκρουστώ με τον αναχρονισμό, την αδράνεια, την υποκρισία και τον λαϊκισμό. Σε κάθε περίπτωση, στο τέλος της ημέρας το σημαντικότερο για εμένα είναι να είμαι πιστή στις αρχές και τις αξίες μου. Η ευθύνη του πολιτικού δεν υπαγορεύεται από τις ταμπέλες που του βάζουν οι επικριτές του, αλλά από τη στάση και το έργο του. Και τελικός κριτής σε αυτή τη διαδικασία είναι ο ίδιος ο πολίτης, προς όφελος του οποίου εργαζόμαστε άοκνα στην κυβέρνηση. Αυτή είναι η πυξίδα της πορείας και της παρουσίας μου στην πολιτική.

Πώς νιώθετε που γίνατε αρνητικό σύνθημα στα χείλη μαθητών; Γιατί να θέλει μια επιτυχημένη επαγγελματίας να μπλέξει με την πολιτική;
Η πολιτική πολλών υπουργών Παιδείας έχει συνοδευτεί από συνθήματα, και νομίζω ότι αυτό είναι αναμενόμενο καθότι η νεολαία μας –ως τελικός αποδέκτης των πολιτικών μας και ως ένα ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας μας– επιδοκιμάζει ή αμφισβητεί, συμφωνεί ή διαφωνεί με τις παρεμβάσεις που γίνονται, ασκεί κριτική. Αφουγκραζόμαστε τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς και τις αγωνίες τους, αλλά ταυτόχρονα έχουμε την ευθύνη της χάραξης της πολιτικής, που δεν βασίζεται στο αποσπασματικό και το εφήμερο αλλά σε ένα ολοκληρωμένο, μακρόπνοο σχέδιο για το παρόν και το μέλλον, για ένα καλύτερο σχολείο, ένα αναβαθμισμένο πανεπιστήμιο, μια συνεκτική επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση. Μια ολιστική προσέγγιση της εκπαίδευσης στο σύνολό της, από κάτω προς τα πάνω – από το νηπιαγωγείο ως το πανεπιστήμιο και τη διά βίου μάθηση. Και αυτό, αν θέλετε, είναι και το όραμά μου: ένα σύστημα εκπαίδευσης απαλλαγμένο από υπερσυγκεντρωτισμό, παθογένειες, αγκυλώσεις, και νοοτροπίες του χθες, με σταθερό προσανατολισμό στο σήμερα και το αύριο. Η εμπλοκή μου στην πολιτική συνδέεται ακριβώς με όσα προανέφερα. Θεωρώ ότι όταν σου δίνεται η εξαιρετικά μεγάλη τιμή και ευκαιρία να εκπροσωπήσεις τους συμπολίτες σου, να εκπροσωπήσεις τη γενιά σου, τόσο στη Βουλή όσο και στην κυβέρνηση, έχεις χρέος να το κάνεις με όλες σου τις δυνάμεις, να προσπαθήσεις να επιφέρεις αλλαγές για να κάνεις τη ζωή των συμπολιτών σου καλύτερη.