Περί λεξικών και άλλων δαιμονίων

Σε σχετικά πρόσφατη επιστολή του στην «Καθημερινή», για μια ακόμα φορά ο κ. Μπαμπινιώτης υιοθέτησε τον ρόλο της γλωσσικής, και κυρίως της λεξικογραφικής, αυθεντίας. Αναφερόμενος στα λεξικά νεοελληνικής γλώσσας που κυκλοφορούν, αφού κατονόμασε μερικά από τα πιο γνωστά, έκανε λόγο παρεμπιπτόντως και για το «Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας» του καθηγητή Χριστόφορου Χαραλαμπάκη, προσθέτοντας: «το επονομαζόμενο της Ακαδημίας». Ώστε έτσι, λοιπόν. Το «επονομαζόμενο». Δηλαδή, ο καθηγητής Χαραλαμπάκης αυθαιρέτως παρουσιάζει το λεξικό του οποίου είχε την επιμέλεια ως έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών; Μήπως ο Χαραλαμπάκης έπιασε κορόιδο την Ακαδημία; Μήπως χρησιμοποιεί λάθρα το σήμα της και την επωνυμία της; Μήπως η Ακαδημία Αθηνών δεν ξέρει καν πού βάζει το όνομά της; Ή μήπως απλώς ο κύριος Μπαμπινιώτης, ως padre padrone της λεξικογραφίας, δεν είδε ποτέ με καλό μάτι το εν λόγω λεξικό; Όσο για τον λόγο, απλός: έπρεπε ή να μην έχει κυκλοφορήσει ποτέ, ώστε να μην ανταγωνίζεται τα δικά του προϊόντα ή, αν μη τι άλλο, η Ακαδημία Αθηνών να το είχε αναθέσει σε εκείνον. Φαίνεται ότι ο κ. Μπαμπινιώτης, ως αυτοανακηρυγμένος μέγας αρχιερέας της γλωσσολογίας και της λεξικογραφίας, δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στην ιδέα ότι στον ευρύτερο «χώρο» υπάρχουν και άλλες φωνές εκτός από τη δική του.

Λόγω της δουλειάς από την οποία βιοπορίζομαι εδώ και πενήντα χρόνια, χρησιμοποιώ κατά κόρον κάθε είδους λεξικά. Σε ό,τι αφορά λοιπόν την ελληνική γλώσσα ειδικότερα, χρησιμοποιώ κυρίως το Λεξικό της Ακαδημίας (έτσι σκέτα, χωρίς «επονομαζόμενο»), το Λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, το Λεξικό Δημητράκου, το Λεξικό του Παπύρου (13 τόμοι παρακαλώ, ελάχιστα ίσως γνωστό, αλλά σας βεβαιώνω πολύτιμο). Όσο για το Λεξικό Μπαμπινιώτη, ρίχνω ενίοτε και σ’ αυτό καμιά ματιά, παρεμπιπτόντως. 

Ενδεικτικά και μόνο, ως τεκμήριο του πώς ο κ. Μπαμπινιώτης «διαχειρίζεται» τα του Λεξικού του, ένα μόνο παράδειγμα. Στην πρώτη έκδοση (1998, αυτήν έχω εγώ) υπάρχει λήμμα «Εξήντα εννέα ή εξήντα εννιά», με τις εξής επεξηγήσεις: «1. εξήντα οκτώ συν ένα, ο αριθμός 69. 2. (ως επίθ.) αυτοί που ανέρχονται ποσοτικά στον αριθμό 69. 3. ερωτική στάση κατά την οποία έρχονται σε επαφή ταυτόχρονα το στόμα του ενός εραστή με το γεννητικό όργανο του άλλου». Οίκοθεν νοείται βέβαια, πως δεν υπάρχει στο Λεξικό Μπαμπινιώτη λήμμα «Πενήντα εννέα», «Εβδομήντα εννέα», «Τριάντα επτά», «Ογδόντα τρία», κ.ο.κ. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε; Απ’ όσο γνωρίζω, είναι η μοναδική περίπτωση που βρίσκει κανείς σε λεξικό λήμμα στο οποίο «εξηγείται» ότι εξήντα εννέα σημαίνει: «εξήντα οκτώ συν ένα»!

Επειδή, προφανώς, κάποιες συντηρητικούρες από τον κύκλο του κ. Μπαμπινιώτη θα ενόχλησε το εν λόγω λήμμα, ο αυτοανακηρυγμένος «εθνικός γλωσσολόγος» αφαίρεσε σε επόμενες εκδόσεις την τρίτη σημασία, αυτήν της ερωτικής στάσης, τη μόνη ωστόσο που θα είχε νόημα να μνημονεύεται. Και βέβαια, το πράγμα γίνεται ακόμα πιο αστείο αφού, προφανώς για να μη χαλάσει η σελιδοποίηση και μπει σε έξοδα ο άνθρωπος, οι άλλες δύο σημασίες παραμένουν. Έτσι, για μυστηριώδεις εκ πρώτης όψεως λόγους, απ’ όλους τους αριθμούς λήμμα υπάρχει  για τον αριθμό... 69. Δεν βαριέστε, ό,τι θέλουν οι πελάτες. Οι δουλειές του μαγαζιού να πηγαίνουν καλά.

Μιας, όμως, και αποφάσισα να αναφερθώ στα έργα και στις ημέρες του κ. Μπαμπινιώτη, ιδού και μερικές πληροφορίες ή/και επισημάνσεις, χρήσιμες ίσως για το ευρύτερο κοινό: 

Ο ίδιος κάνει λόγο για τα 9 ή τα 12 λεξικά του (δεν ξέρω πόσα ακριβώς είναι, έχω ακούσει και τους δύο αριθμούς). Ελάτε, τώρα, το ίδιο λεξικό είναι με 9 ή 12 μορφές. Με αξιοποίηση της ίδιας βάσης δεδομένων, το μοσχοπουλημένο «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» του 1998  έχει γίνει «Μικρό Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας», «Λεξικό για το σχολείο και το γραφείο», «Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών της Ελληνικής Γλώσσας», και δεν ξέρω τι άλλο ακόμα. Ίσως τα επόμενα χρόνια ο κ. Μπαμπινιώτης να μας χαρίσει ακόμα το «Λεξικό για την εξοχή»,  το «Λεξικό για τις διακοπές», ή το «Λεξικό για τις κρύες νύχτες του χειμώνα». Σε μικρό σχήμα βέβαια όλα αυτά, ώστε να είναι πιο εύχρηστα και να πουλιούνται πιο εύκολα.

Άκουσα επίσης τον κ. Μπαμπινιώτη, σε μια συνομιλία του με τον Μιχάλη Τσιντσίνη, να αυτοχαρακτηρίζεται «μαχόμενος γλωσσολόγος». Για την κατάχρηση του ηρωικού (;) όρου «μαχόμενος» είχα γράψει, θυμάμαι, ένα «Υπογλώσσιο» στο «Βήμα», το 2003 (αναπαράγεται στο ομότιτλο βιβλίο). Εκεί λοιπόν, έλεγα ότι, μετά τους (αυτοχαρακτηριζόμενους πάντα) «μαχόμενους δικηγόρους» και «μαχόμενους εκπαιδευτικούς» (αντί του απλούστατου «εν ενεργεία»), θα έχουμε σύντομα, όπως πάμε, «μαχόμενους ζαχαροπλάστες» και «μαχόμενους κομμωτές». Να λοιπόν και «μαχόμενος γλωσσολόγος». Ίσως σύντομα να έχουμε μαχόμενους κοινωνιολόγους, μαχόμενους ιστορικούς της τέχνης, κ.λπ.

Ο κ. Μπαμπινιώτης γνωρίζει πολύ καλά τη δύναμη της τηλεοπτικής παρουσίας. Φροντίζει έτσι πάντα να εμφανίζεται στην τηλεόραση, όπου και αυτοπροβάλλεται, προωθώντας συγχρόνως τα λεξικά του. Απ’ ό,τι ξέρω, αυτόν τον καιρό εμφανίζεται στο Action 24 (γιατί όχι Δράση 24;), σε εκπομπή ονόματι Evening Report (γιατί όχι Βραδινή Αναφορά;), αλλά και στο κανάλι της Βουλής. Στην εκεί εκπομπή του μάλιστα, η οποία έχει τίτλο «Σε προσκυνώ γλώσσα», εντελώς τυχαία και παρεμπιπτόντως η κάμερα ζουμάρει στο τραπέζι όπου είναι απλωμένα όλα τα λεξικά του. 

Ο πολυπράγμων κ. Μπαμπινιώτης διαθέτει –παρεμπιπτόντως πάντα– τις εξής ιδιότητες. Αυτές τουλάχιστον γνωρίζω εγώ, γιατί ασφαλώς θα έχει και άλλες που μου διαφεύγουν: 
–Συνταξιούχος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
–Πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας (του Αρσακείου, δηλαδή).
–Με την προηγούμενη ιδιότητά του, υπεύθυνος της Στοάς του Βιβλίου.
–Τηλεπερσόνα (βλ. πιο πάνω)
–Κατ’ ουσίαν ιδιοκτήτης (δεν ενδιαφέρει η νομική πλευρά του ζητήματος, την οποία άλλωστε αγνοώ) εκδοτικού οίκου, με την ονομασία Κέντρο Λεξικολογίας, ο οποίος παράγει και διακινεί τα λεξικά του. Επίσης, έχει διατελέσει κατά καιρούς:
–Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
–Υπουργός Παιδείας.
–Πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού.
Και όλα αυτά μόνο μέχρι σήμερα και μόνον απ’ ό,τι έχει πέσει στην αντίληψη ενός απλού πολίτη όπως εγώ, χωρίς να ξέρουμε τι ακόμα μπορεί να μας επιφυλάσσει το μέλλον ως προς τις ιδιότητές του.

Έσχατο αλλά όχι μικρότερης σημασίας. Η φασαρία που έχει ξεσηκώσει πρόσφατα ο κ. Μπαμπινιώτης για το «απαράδεκτο» λέξεων όπως lockdown, take away, delivery, κ.λπ. αφορά ένα ζήτημα το οποίο σηκώνει πολλή συζήτηση, η οποία όμως έχει γίνει εν πολλοίς κατά το παρελθόν (έχω συμμετάσχει κι εγώ). Ωστόσο, ο κ. Μπαμπινιώτης, ως μέγας μάγιστρος του παιχνιδιού της δημοσιότητας, κατάφερε και πάλι με αυτόν τον τρόπο να γίνεται ντόρος γύρω από το όνομά του, να δίνει απανωτές συνεντεύξεις, κ.λπ. Μια ακόμα έξυπνη κίνησή του στο πεδίο της αυτοπροβολής και της αυτοδιαφήμισης; Ίσως. Ο Αλκιβιάδης πάντως, όταν οι Αθηναίοι δεν μιλούσαν πια για αυτόν, σκέφτηκε να κόψει την ουρά του σκύλου του, προκειμένου να τραβήξει και πάλι την προσοχή των συμπολιτών του στο άτομό του. Δεν ξέρω αν ο κ. Μπαμπινιώτης έχει σκύλο. Αν έχει πάντως, ας προσέχει την ουρά του ο καϋμένος ο σκυλάκος.