Οι Αγανακτισμένοι στο Καπιτώλιο

Είναι απίστευτα όσα είδαμε στην Ουάσινγκτον, ωστόσο δεν είχαμε απόπειρα πραξικοπήματος. Το πραξικόπημα προϋποθέτει οργάνωση, σχέδιο και στρατιωτική επιχείρηση με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας. Η εισβολή στο κτίριο του κοινοβουλίου αποτελεί επίθεση στους δημοκρατικούς θεσμούς σε συμβολικό και πραγματικό επίπεδο. Όμως οι δημοκρατίες δεν είναι τόσο ανίσχυρες, ώστε να απειληθούν άμεσα από τέτοιες ενέργειες.

Πολλοί εντόπισαν κοινά σημεία στην εισβολή οπαδών του Τράμπ στο κτίριο του Καπιτωλίου με τα γεγονότα του 2011, όταν στην πλατεία Συντάγματος είχαμε τις διαμαρτυρίες των Αγανακτισμένων. Και τότε είχαμε απόπειρα εισβολής στο κτήριο του κοινοβουλίου και τότε είχαν στηθεί κρεμάλες, όπως τώρα στην αμερικανική πρωτεύουσα.

Το κοινό ανάμεσα στους Έλληνες Αγανακτισμένους και στους οπαδούς του Τραμπ -εκτός από την αναπαραγωγή θεωριών συνωμοσίας- είναι η αντιπαλότητα προς τους θεσμούς που διασφαλίζουν τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Οι αγανακτισμένοι όπως και οι τραμπιστές ήθελαν να επιβάλουν τη θέλησή τους, υποστηρίζοντας ότι αυτή είναι η θέληση του λαού. Στην Αθήνα ονόμαζαν τη δημοκρατία «χούντα» που «δεν τελείωσε το ’73».

Στην πάνω πλατεία οι χρυσαυγίτες και οι συνοδοιπόροι τους έστηναν κρεμάλες για τους πολιτικούς που πρόδωσαν την πατρίδα. Την ίδια ώρα, στην κάτω πλατεία, άλλοι, που δήλωναν αριστεροί, οργάνωναν λαϊκές συνελεύσεις «άμεσης δημοκρατίας» και θεωρούσαν ότι οι αποφάσεις τους είναι δημοκρατικά νόμιμες, ισχυρές και δεσμευτικές, σε αντίθεση με τις αποφάσεις της Βουλής για τις οποίες έλεγαν ότι δεν είχαν νομιμοποίηση.

Αν σε μια άλλη πλατεία συγκαλούνταν μια άλλη συνέλευση από άλλους πολίτες -που θα ισχυρίζονταν ότι αυτοί εκφράζουν την πραγματική βούληση του λαού- και έπαιρναν τις αντίθετες αποφάσεις, οι δύο συνελεύσεις θα έρχονταν σε σύγκρουση. Η σύγκρουση δεν θα μπορούσε να λυθεί με δημοκρατικό τρόπο και αργά ή γρήγορα οι διαφορές θα λύνονταν με τη βία.

Η δημοκρατία είναι ο τρόπος να λύνονται οι πολιτικές διαφορές χωρίς να φτάνουμε σε εμφύλιες συγκρούσεις. Δημοκρατικό είναι το πολίτευμα εκείνο που για να αλλάξει η κυβέρνηση δεν χρειάζεται αιματοχυσία, είχε υποστηρίξει ο φιλόσοφος Καρλ Πόπερ. 

Την περασμένη δεκαετία ζήσαμε στην Ελλάδα την έκρηξη του μίσους που καλλιεργήθηκε από πολιτικούς εναντίον των αντιπάλων τους. Οι πολιτικοί αντίπαλοι, για όσους υπόσχονταν την άμεση απαλλαγή από τα μνημόνια, ήταν μερκελιστές και «όχι και τόσο Έλληνες». Πρώτα ήρθε η ηθική απαξίωση πολιτικών της άλλης πλευράς. Ύστερα ενθαρρύνθηκαν και υποκινήθηκαν πράξεις βίας εναντίον τους.

Στο βιβλίο τους «Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες» οι πολιτικοί επιστήμονες Steven Levitsky και Daniel Ziblatt, που διδάσκουν στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, επισημαίνουν ότι οι σύγχρονες δημοκρατίες δεν απειλούνται από στρατιωτικά πραξικοπήματα, όπως στο παρελθόν, αλλά από τον αυταρχισμό και τις αντιδημοκρατικές πρακτικές.

Οι συγγραφείς ανάμεσα στις ενδείξεις αυταρχικών τάσεων επισημαίνουν:

1. Την υποστήριξη αντισυνταγματικών οδών για την αλλαγή της κυβέρνησης, όπως οι μαζικές κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις με σκοπό τον εξαναγκασμό της κυβέρνησης σε παραίτηση.
2. Τον αβάσιμο χαρακτηρισμό των πολιτικών αντίπαλων σαν πράκτορες εχθρικών δυνάμεων για λογαριασμό των οποίων υποτίθεται ότι δρουν.
3. Την επίδειξη ανοχής σε πράξεις βίας ή και η ενθάρρυνσή τους.

Όλα τα παραπάνω τα ζήσαμε στην εποχή των Αγανακτισμένων και πολλά συνεχίστηκαν την εποχή του «Ή εμείς ή αυτοί» και του «Ή θα τους τελειώσουμε ή θα μας τελειώσουν». Τελικά, μετά την περιπέτεια του 2015, τα πράγματα καταλάγιασαν όταν εκείνοι που έσπειραν τόσο μίσος και τόσο διχασμό έγιναν μνημονιακοί για χάρη της εξουσίας.

Ο τραμπισμός είναι αυταρχικός λαϊκισμός εκφρασμένος με επιθετικότητα. Αυτό είναι το κοινό του σημείο με όσα ζήσαμε την τελευταία δεκαετία. Η δημοκρατία μας άντεξε, όπως αντέχει και στην Αμερική. Όμως η δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα εύθραυστο και χρειάζεται πάντα να βρισκόμαστε σε εγρήγορση. Για αυτό και η μνήμη είναι απαραίτητη.