Στην πρόσφατη επίσκεψή του στην Λέσβο ο Πρωθυπουργός συνεχάρη τον Αρχηγό του Λιμενικού Σώματος Θόδωρο Κλιάρη, για το έργο του Σώματος το 2020. Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση του γραφείου του, ο Πρωθυπουργός είπε στους παριστάμενους αξωματικούς: «Το 2020, φυλάξαμε τα σύνορά μας στον Έβρο, φυλάξουμε τα σύνορά μας στη θάλασσα. Το Λιμενικό, σε αγαστή συνεργασία με το Πολεμικό Ναυτικό, με τις Ένοπλες Δυνάμεις, επιτελέσαμε το καθήκον μας. Και βέβαια αυτό αποτυπώνεται και στους αριθμούς, με τις αφίξεις παράνομων μεταναστών, να έχουν μειωθεί άνω του 80% μέσα στο 2020...» Η δήλωση αυτή ήταν ιδιαίτερα ατυχής, για δύο λόγους.
Ο πρώτος λόγος είναι ότι μέχρι να εξεταστεί η αίτηση ασύλου, κανείς δεν είναι «παράνομος μετανάστης». Όσοι καταφτάνουν με αυτοσχέδια μέσα στα νησιά μας είναι δυνητικοί πρόσφυγες. Αν κάνουν αίτημα ασύλου, αυτό πρέπει να εξεταστεί με συγκεκριμένες διαδικασίες με αναφορά στα ατομικά χαρακτηριστικά της κάθε περίπτωσης για να διαπιστωθεί αν δικαιούνται προστασίας. Έτσι ακριβώς τους μεταχειρίζονται απ’ όσο γνωρίζω, οι ελληνικές αρχές, σεβόμενες το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο.
Mάλιστα, τα στατιστικά στοιχεία του ΟΗΕ λένε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των αφίξεων προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες (Συρία και Αφγανιστάν) ενώ τουλάχιστον το ένα τρίτο είναι παιδιά. To 2019 σχεδόν οι μισές αιτήσεις ασύλου και διεθνούς προστασίας έγιναν δεκτές από τις ελληνικές αρχές. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι εκατοντάδες Τούρκοι ζητούν άσυλο κάθε χρόνο, προφανώς αντικαθεστωτικοί που διώκονται από τον Ερντογάν. Συνεπώς δεν είναι σωστό να λέγεται ότι οι αφίξεις αφορούν αποκλειστικά ή κυρίως «παράνομους μετανάστες».
Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο η δήλωση ήταν ατυχής είναι πιο σημαντικός. Ο πρωθυπουργός συνδέει την δράση του λιμενικού με την μείωση των ροών. Το κάνει για πρώτη φορά, απ’ όσο γνωρίζω. Αντίστοιχες δηλώσεις είχε κάνει ο υπουργός Μετανάστευσης τον Μάρτιο, και ο υπουργός Ναυτιλίας τον Σεπτέμβριο. Πώς μπορεί όμως να συνδέονται τα δύο αυτά γεγονότα, η δράση του λιμενικού και η μείωση των αφίξεων; Δυστυχώς δεν υπάρχει προφανής νόμιμος τρόπος.
Η μείωση των αφίξεων στα νησιά θα μπορούσε να προκαλείται από διάφορους λόγους. Η αιτία θα μπορούσε να είναι η πανδημία, τα μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας, οι ενέργειες της τουρκικής ακτοφυλακής, ή άλλες πολιτικές της Τουρκίας. Αν όμως πιθανοί πρόσφυγες μέσα σε υπερφορτωμένες και επικίνδυνες φουσκωτές βάρκες βρεθούν στα ελληνικά χωρικά ύδατα και άρα στην δικαιοδοσία του λιμενικού, τότε το διεθνές, ευρωπαϊκό και ελληνικό δίκαιο υποχρεώνουν τις ελληνικές αρχές να τους διασώζουν, πηγαίνοντάς τους στο πλησιέστερο ασφαλές λιμάνι. Εκεί μπορούν να ζητήσουν άσυλο, και η αίτησή τους πρέπει να διεκπεραιωθεί με δίκαιο τρόπο.
Συνεπώς είναι πολύ δύσκολο να δει κανείς με ποιo νόμιμο τρόπο η φύλαξη των συνόρων από το λιμενικό μπορεί να συμβάλει στην μείωση των αφίξεων. Μόνο η τουρκική ακτοφυλακή έχει την δυνατότητα να επιστρέψει στις τουρκικές ακτές μια βάρκα πιθανών προσφύγων, αν την εντοπίσει στα τουρκικά χωρικά ύδατα (κάτι που γίνεται σε κάποιο βαθμό). Συνεπώς ακολουθεί εύλογα η σκέψη ότι αν το λιμενικο ισχυρίζεται ότι μείωσε τις επίσημες αφίξεις στην Ελλάδα «φυλάσσοντας» τα σύνορα, είτε κομπάζει χωρίς βάση διεκδικώντας δάφνες που δεν δικαιούται ή πράγματι μείωσε τις καταγεγραμμένες αφίξεις επειδή επαναπροωθεί κρυφά και παράνομα πρόσφυγες στην Τουρκία.
Δυστυχώς, το σενάριο κατάλυσης της ελληνικής έννομης τάξης από έλληνες αξιωματικούς με κρυφές επαναπροωθήσεις δεν είναι μόνο μια φαντασιόπληκτη υπόθεση εργασίας. Ορισμένα έγκυρα ξένα μέσα ενημέρωσης γράφουν εδώ και μήνες ότι το ελληνικό λιμενικό πραγματοποιεί συστηματικά βίαιες και εξώφθαλμα παράνομες επαναπροωθήσεις. Σχετικές έρευνες έχουν δημοσιευθεί από το ΒΒC (εδώ), το Spiegel (εδώ και εδώ), την Guardian (εδώ), τους New York Times (εδώ). Οι έρευνες αυτές συνοδεύονται από φωτογραφίες και βίντεο από κινητά τηλέφωνα, που φαίνεται να επιβεβαιώνουν την αλήθεια των αφηγήσεων που συνοδεύουν. Η βασική κατηγορία είναι ότι το λιμενικό περισυλλέγει τους πρόσφυγες χωρίς να τους καταγράφει, κατάσχει την όποια εξωλέμβια μηχανή έχουν και μετά τους αφήνει σε σωστικές λέμβους χωρίς μηχανή, ώστε να παρασυρθούν από τον άνεμο πίσω στα τουρκικά παράλια όπου, μετά από ώρες, θα τους βρει η τουρκική ακτοφυλακή. Αντίστοιχα περιστατικά καταγράφει κάθε μήνα και η νορβηγική οργάνωση Aegean Boat Report.
Η κυβέρνηση αρνείται κατηγορηματικά τις κατηγορίες. Αν ήταν αλήθεια, οι πράξεις αυτές θα ήταν όχι μόνο παράβαση καθήκοντος αλλά και το ποινικό αδίκημα της έκθεσης (ή και κακουργηματικής έκθεσης) του άρθρου 306 του Ποινικού Κώδικα. Μου είναι δύσκολο να πιστέψω ότι το Λιμενικό Σώμα μπορεί να εμπλέκεται σε τέτοιες ενέργειες. Έχω έντονες στη μνήμη μου τις εικόνες του ντοκυμαντερ «4.1 μίλια» της Δάφνης Ματζιαράκη, που είχε περιγράψει το 2016 με θαυμάσιο τρόπο την καθημερινότητα του υποπλοίαρχου του Λιμενικού, Κυριάκου Παπαδόπουλου. Ως κυβερνήτης περιπολικού, ο κ. Παπαδόπουλος (ο οποίος πέθανε το 2018 από ανακοπή καρδιάς), διέσωζε δεκάδες οικογένειες προσφύγων, που προσπαθούσαν να διασχίσουν τα 4.1 μίλια της θάλασσας που χώριζε την Ασία από την Ευρώπη. Η ταινία προτάθηκε τότε για Όσκαρ και ο λόγος της επιτυχίας ήταν μαζί με το αφηγηματικό ταλέντο της κ. Ματζιαράκη και η προσωπικότηα του Κυριάκου Παπαδόπουλου, που ήταν σπουδαίος άνθρωπος και αξιωματικός.
Δυστυχώς το λιμενικό έχει σήμερα – για λόγους που αγνοώ – χάσει την μάχη της κοινής γνώμης και της διπλωματίας. Το λιμενικό είναι η μόνη ελληνική υπηρεσία που θα μπορούσε να ανασκευάσει με λεπτομέρειες τους ισχυρισμούς των ξένων μέσων ενημέρωσης. Μέχρι τώρα έχει δείξει ανεξήγητη ολιγωρία. Έχει αφήσει τους σχετικούς ισχυρισμούς να διακινούνται χωρίς να δίνει στοιχεία, και χωρίς να λαμβάνει μέτρα διαφάνειας και λογοδοσίας.
Και όμως η σχετική Επιτροπή του Ευρωπαϊκoύ Κοινοβουλίου έχει ζητήσει από το καλοκαίρι να γίνει εσωτερική έρευνα στην Ελλάδα. Τις ίδιες ανησυχίές έχει εκφράσει η Επιτροπή για τα Βασανιστήρια του Συμβουλίου της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά τέτοια έρευνα δυστυχώς δεν έχει γίνει. Το πρόβλημα έχει γίνει χειρότερο από την, αναμενόμενη δυστυχώς, ολιγωρία της ελληνικής δικαοσύνης, που έχει αδιαφορήσει. Η μόνη έρευνα που γίνεται σήμερα γίνεται από την Frontex, όχι τις ελληνικές αρχές.
Βιάστηκε λοιπόν ο πρωθυπουργός να δώσει συγχαρητήρια στο λιμενικό. Οι περιστάσεις σήμερα επιβάλουν λεπτομερή και ανεξάρτητη έρευνα. Η γυναίκα του καίσαρα πρέπει όχι μόνο να είναι τίμια, αλλά και να φαίνεται ότι είναι τίμια. Η εικόνα για την Ελλάδα που κυριαρχεί σήμερα στα σοβαρά διεθνή μέσα ενημέρωσης δεν ταιριάζει σε μια ώριμη δημοκρατία. Είναι εικόνα μιας χώρας όπου το δίκαιο δεν εφαρμόζεται και η ατιμωρησία θριαμβεύει. Όσο το πρόβλημα αυτό, της εμπιστοσύνης στους θεσμούς του ελληνικού κράτους, δεν αντιμετωπίζεται με ευθύτητα, τόσο θα μειώνεται η αξιοπιστία της ελληνικης κυβέρνησης στο σύνολό της.
Η Αθήνα μεταμορφώνεται σε άλλη Αθήνα. Τι είναι αυτή η αλλαγή που βιώνει η πόλη; Αλλάζει κάτι σημαντικό. Αλλάζει ο χώρος και ο χρόνος της ζωής των κατοίκων
