Συνεπιμέλεια: υπάρχει διακύβευμα νομοθέτησης;

Η προωθούμενη από το Υπουργείο Δικαιοσύνης τροποποίηση του οικογενειακού δικαίου για την υποχρεωτική από κοινού άσκηση της επιμέλειας των παιδιών διαζευγμένων ή εν διαστάσει συζύγων (συνεπιμέλεια), έρχεται για να εξυπηρετήσει το συμφέρον του παιδιού και να καλύψει ένα υφιστάμενο πράγματι κενό νόμου ή υποκρύπτει άλλες σκοπιμότητες; Το ερώτημα δεν είναι σισύφειο και η απάντηση πρέπει να είναι νηφάλια.

Το υφιστάμενο νομικό τοπίο, μετά την ιστορική μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου το 1983, και τις επιγενόμενες ορθές επιμέρους βελτιώσεις του, αναγνωρίζει τη γονική μέριμνα, εκφάνσεις της οποίας είναι η νομική εκπροσώπηση παιδιού, η διαχείριση περιουσίας του, η επιμέλεια. Στην επιμέλεια εμπίπτει η μέριμνα για την εκπαίδευση, την επιλογή τόπου κατοικίας, την ανατροφή. Ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το παιδί έχει δικαίωμα επικοινωνίας. Μάλιστα δε, για να μην παρακωλύεται το δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα, με πρόσφατη τροποποίηση, προβλέπεται πλέον συμφωνία των γονέων για τον τόπο διαμονής του παιδιού, ή τη μεταβολή αυτού, ή δικαστική απόφαση εάν δεν υπάρχει συμφωνία. Τέλος, στο εργασιακό περιβάλλον αναγνωρίζεται το δικαίωμα και των δύο γονέων στην άσκηση της γονικής φροντίδας, υπάρχει η άδεια πατρότητας, η γονική άδεια και στους δύο γονείς και η προστασία του πατέρα από την απόλυση. Αυτές μάλιστα οι ρυθμίσεις, μετά την Οδηγία 2019/1168, προβλέπεται άμεσα να ενισχυθούν περαιτέρω.

Με βάση λοιπόν τις ισχύουσες διατάξεις του οικογενειακού δικαίου, το οποίο είναι, παιδοκεντρικό, με την έννοια ότι προτάσσει, και ορθά, το συμφέρον του παιδιού συνεκτιμώντας τη γνώμη του, ανάλογα με την ωριμότητα του, προβλέπεται ήδη η από κοινού άσκηση της επιμέλειας των διαζευγμένων γονέων, η συνεπιμέλεια. Αν οι γονείς δεν συμφωνήσουν μεταξύ τους για την άσκηση της επιμέλειας ή συνεπιμέλειας, και προσφύγουν στο δικαστήριο, το τελευταίο έχει ευρείες αρμοδιότητες και μπορεί να αναθέσει την επιμέλεια στον έναν από τους δύο γονείς, ή και στους δύο, ή ακόμα και σε τρίτο πρόσωπο αν αυτό υπαγορεύει το συμφέρον του παιδιού.

Η διαμορφωθείσα στην πράξη νομολογία αναθέτει βέβαια, σε πολύ μεγάλο ποσοστό,την επιμέλεια στη μητέρα και την άσκηση της γονικής μέριμνας και στους δύο γονείς. Στο ποσοστό αυτό προσμετρώνται και οι περιπτώσεις εκείνες, στις οποίες ο πατέρας δεν αιτήθηκε την ανάθεση της επιμέλειας στον ίδιο. Στη συντριπτική πλειοψηφία των δικών, ακόμη και όταν για τα άλλα ζητήματα (διατροφή κλπ) υπάρχει σφοδρή αντιδικία, ο πατέρας συμφωνεί εκ των προτέρων στην άσκηση της επιμέλειας από τη μητέρα και ζητάει περισσότερο χρόνο επικοινωνίας με τα παιδιά του. Επίσης, στη συντριπτική πλειονότητα των μη συγκρουσιακών σχέσεων μεταξύ των συζύγων που επιλέγουν το συναινετικό διαζύγιο δεν αποφασίζουν τη συνεπιμέλεια των παιδιών τους, ως σύγχρονη μορφή άσκησης της επιμέλειας αλλά το καθιερωμένο πρότυπο, την άσκηση δηλαδή της επιμέλειας από τον έναν και τη ρύθμιση της επικοινωνίας με τον άλλο γονέα.

Για να λειτουργήσει η συνεπιμέλεια στην πράξη πρέπει οι ίδιοι οι γονείς να συμφωνήσουν για την ανατροφή του παιδιού τους. Χρειάζεται συνεργασία, σύμπλευση, υψηλός βαθμός επικοινωνίας, ώστε να συναποφασίζουν για όλα όσα αφορούν το παιδί τους, από την επιλογή της εκπαίδευσης (σχολείο, εξωσχολικές δραστηριότητες, ξένες γλώσσες κλπ),  μέχρι  την αντιμετώπιση θεμάτων υγείας, τον καθορισμό του πλαισίου και των κανόνων ανατροφής του, των σχέσεών του με το διαδίκτυο, την τηλεόραση, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια κοκ. Αν δεν υπάρξει συμφωνία, θα προσφύγουν στο δικαστή, ο οποίος όχι μόνο θα τους αναθέσει εξίσου τις υποχρεώσεις του παιδιού αλλά και θα αποφασίσει εκείνος στη θέση τους αν το παιδί θα πάει σε ιδιωτικό ή δημόσιο σχολείο, αν θα κάνεικαι ποιο άθλημα ή θα συμμετέχει στη σχολική εκδρομή ή όχι.

Η πραγματικότητα των διαζυγίων στη χώρα αποτυπώνεται σε έναν σημαντικό αριθμό συγκρουσιακών σχέσεων, σκληρών αντιδικιών, εκδικητικών και εγωιστικών συμπεριφορών, που  αντανακλούν στα παιδιά, τα οποία, τις περισσότερες δυστυχώς φορές, «εργαλειοποιούνται». Σε ένα τέτοιο περιβάλλον η υποχρεωτική συνεπιμέλεια, είτε ως κατανομή καθηκόντων είτε ως υποχρεωτική χρονική εναλλαγή κατοικίας του παιδιού, (όπου μάλιστα δεν  θα είναι εφικτό να συμμετέχει απρόσκοπτα στις εξωσχολικές δραστηριότητές του), θα προκαλέσει περισσότερες αντιδικίες και διάσπαση του παιδιού.

Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν εκπαιδεύονται οι νέοι που θέλουν να κάνουν οικογένεια για το πώς θα γίνουν καλοί γονείς και πως θα καλλιεργήσουν κουλτούρα συνεργασίας. Ούτε για το πόσο σημαντικό είναι για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών να μην κατηγορεί ο ένας τον άλλο στο παιδί.

Συμπέρασμα: παρότι η, κατά δήλωση του υπουργού, ratio της προτεινόμενης αλλαγής είναι η διαφύλαξη του συμφέροντος του παιδιού, στην ουσία το αντιστρατεύεται. Το ισχύον πλέγμα επιμέλειας και συνεπιμέλειας του παιδιού δεν χρειάζεται μια γενικευμένη, a priori, υποχρεωτική και inglobo ρύθμιση, διότι θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα, καθώς είναι δεδομένο ότι τα ζευγάρια που δεν μπόρεσαν να συνεννοηθούν για τα παιδιά τους εξωδίκως και κατέφυγαν σε αντιδικία στα δικαστήρια, δεν έχουν διάθεση να συνεργαστούν στο πνεύμα που επιβάλει η υποχρεωτική συνεπιμέλεια. Αναγκαία είναι όμως μια προσθήκη που να εξισώνει, ως προς την άσκηση της γονικής τους μέριμνας, τα παιδιά που γεννιούνται εκτός γάμου ή συμφώνου συμβίωσης και αναγνωρίζονται εκούσια από τον πατέρα, με εκείνα που γεννιούνται εντός γάμου.