Η Αθήνα ανήκει στη Δύση, οι Αθηναίοι στην Ανατολή

Καλή Χρονιά Αθήνα!

2021 ευχές για όλους εμάς, τα 4 εκατομμύρια των κατοίκων σου και ακόμη περισσότερες για τους φίλους και τους επισκέπτες σου.

Αγαπημένη μου πόλη, θα ήθελα να σε ρωτήσω και να μου απαντήσεις -όσο πιο ειλικρινά μπορείς- πού αισθάνεσαι ότι ανήκεις; Είσαι Δυτική ή Ανατολίτισσα; Είσαι Ευρωπαία ή Μικρασιάτισα; Είσαι η πόλη της Αθηνάς, της θεάς της Σοφίας και του ορθού λόγου ή του γλεντοκόπου Διόνυσου; Είσαι η πόλη της Ακρόπολης ή της Μητρόπολης;

Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον αν ανοίγαμε έναν πρωτότυπο διάλογο ή και ένα θυελλώδες debate με τους κατοίκους σου για να μας απαντήσουν οι ίδιοι. Και νομίζω πως δεν υπάρχει καταλληλότερο μέσο από την Athens Voice για να τον διοργανώσει. Είναι η ομώνυμη φωνή της πόλης μας. Και μπορεί και το δικαιούται.

Ανάμεσα στα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά ταξίδεψα για οικογενειακούς και επαγγελματικούς λόγους στο «γειτονικό»  Βελιγράδι.

Οι σκέψεις ξετυλίχθηκαν καθώς απογειωνόμαστε και μέσα από το μικρό φινιστρίνι της Air Servia έβλεπα την πρωτεύουσα της αδελφής χώρας από ψηλά. Σε λιγότερα από 90 λεπτά το Βαλκανικό οροπέδιο διαδέχθηκε η γνώριμη Aττική γη.

Οι αντιθέσεις το τοπίο είναι μεγαλύτερες από τους δεσμούς που δημιουργεί στην νοοτροπία η Ορθοδοξία και η τετράωνη Οθωμανική σκλαβιά.

Το Βελιγράδι είναι σαφώς πιο οριοθετημένο. Ο Δούναβης και ο Σάβα,  τα δύο μεγάλα ποτάμια, χωρίζουν το Παλιό (Stari) από το νέο (Novi) Βελιγράδι. Η Παλιά Πόλη, σαφώς πιο Ανατολίτικη, με τα ιστορικά της κτίρια, το φρούριο του Kalemegdan, τον Πύργο που ξεψύχησε ο Ρήγας Βελεστινλής και την Knez Mihailovna, όπου κάνουν τα ψώνια τους οι εξαιρετικά καλλίγραμμες Σέρβες.

Η Νέα Πόλη με υπερσύγχρονα ξενοδοχεία, ψηλούς ουρανοξύστες και πολυόροφες εργατικές πολυκατοικίες Σοβιετικού τύπου ακολουθεί το οικιστικό πρότυπο του υπαρκτού σοσιαλισμού.  

Γκρίζα, μουντή και επίπεδη η πόλη χάνεται κάτω από τα σύννεφα, και όταν αυτά ανοίγουν εμφανίζεται η ηλιόλουστη φωτεινή και πολυεπίπεδη Αττική.

Υπάρχει Παλιά και Νέα Αθήνα; Οι ζωές των πόλεων χωρίζονται σε χρονικές φάσεις ή αναπτύσσονται σε ένα ενιαίο Continuum στο χωροχρόνο;

Κανείς δεν ξέρει καλύτερα την Παλιά Αθήνα καλύτερα από τον εκκεντρικό κοσμοκαλόγερο Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Και λίγοι γνωρίζουν τον Παπαδιαμάντη από τον Σταύρο Ζουμπουλάκη:

«Η Αθήνα του Παπαδιαμάντη είναι η δυτική εσχατιά της πόλεως», η γειτονιά του Ψυρρή και τα πέριξ της, η ευρύτερη περιοχή κοντά στην Αγορά. Έμενε στο Ριζόκαστρο, στις υπώρειες της  Ακρόπολης και μετά νοίκιαζε κάμαρες στου Ψυρρή. Μόνο τα δύο τελευταία χρόνια της αθηναϊκής ζωής του (1906-1908) έμενε στη Δεξαμενή.  Η σύγχρονη και δυναμικά αναπτυσσόμενη Αθήνα από τη Σταδίου και πάνω απουσιάζει από τα αθηναϊκά του, δεν θέλει να την ξέρει, δεν του λέει τίποτε. Τη δυτική εσχατιά αγαπάει, εκεί αισθάνεται καλύτερα Εκεί βρίσκεται η ανατολίτικη Αθήνα, είναι το Παλιό Τζαμί, τα ισιάφια, (Τσαρουχάδικα, Κηράδικα, τα Γύφτικα), τα βερνομπακάλικα, τα υπόγεια μαγέρικα και πατσατζίδικα, όλα αυτά δίπλα σε ιερούς ναούς, αρχαίους και χριστιανικούς. Το ανατολικό στοιχείο είναι η αταξία».

Η Αθήνα του σήμερα είναι για τον Ζουμπουλάκη μια «άσχημη πόλη. Καταστρέψαμε την Αττική, το ωραιότερο μέρος του κόσμου, γλυκό, ήπιο στα μέτρα του ανθρώπου. Στα Μεσόγεια ξεπατώσαμε τα αμπέλια». Και εκβραχίσαμε τα βουνά της, συμπληρώνω εγώ, βλέποντας την ανοιχτή πληγή ενός τεράστιου Λατομείου που πληγώνει τις πλαγιές του Υμηττού.

Βρωμίσαμε τις θάλασσές της, κάψαμε τα βουνά της, μολύναμε τον αέρα της.

Πονάνε τα μάτια και εσχάτως τα πνευμόνια μας.

Για τον Παπαδιαμάντη που κινείτο στη Γαργαρέτα και τα Πατήσια είναι σαφές ότι η επιλογή ήταν το λαϊκό στοιχείο, αυτό που αποτύπωνε και στα διηγήματά  του, «τον στεναγμό των πενήτων» και τα πάθια, τους καημούς του κόσμου που δεν έχουν ποτέ τελειωμό.

Για τη δική μας γενιά η ζωή στην Αθήνα ήταν σαφώς πιο γενναιόδωρη. Γεννήθηκα ανάμεσα στις Πλατείες Αμερικής και Κολιάτσου, μεγάλωσα στα Εξάρχεια και δουλεύω στο Κολωνάκι. Κοινωνική και επαγγελματική ανέλιξη χωρίς όμως ταυτόχρονη προσωπική εξέλιξη.

Έζησα τη ζωντάνια της με το Μπάσκετ στον Πανελλήνιο, την μουσική στα ατελείωτα μπαράκια και κλαμπάκια της και τον πολιτισμό της με τα ποιοτικά θέατρα. Με αυτή την έννοια η σύγχρονη Αθήνα με έφερε κοντά σε όλες τις μορφές του Δυτικού Πολιτισμού.

Ακόμη και η παιδεία και η γνώση που αντλήσαμε στα σχολεία και  τα Πανεπιστήμιά της (Νομική Σχολή) είναι βασισμένη στα δυτικά πρότυπα.

Όμως, αυτές είναι οι άϋλες κληρονομιές τους πνεύματός της που αντιστέκεται.

Η υλική της κληρονομιά είναι -δυστυχώς- ανατολίτικη. Δεν είναι τυχαίο πως οι παραγωγοί της νέας σειράς του AppleTV «Τεχεράνη» επέλεξαν τη Αθήνα για το 90% των γυρισμάτων της, που έγιναν στο Κέντρο, το Μαρούσι, στην Καλλιθέα και στο Αεροδρόμιο. (Σκεφθείτε πως δεν επέλεξαν καν συνοικίες της Δυτικής Αθήνας).

Δεν είναι επίσης τυχαίο πως πριν μερικά χρόνια ρώτησα μια Αμερικάνα φίλη μου την Jessie που μας επισκεπτόταν για πρώτη φορά «ποιά πόλη σου θυμίζει η Αθήνα» και μου απάντησε αμέσως, χωρίς κανένα δισταγμό «τη Βυρητό». Δεν τόλμησα να διευκρινίσω αν το είπε για καλό ή για κακό.

Υ.Γ. Μόλις έκλεισα εισιτήριο για τη Βηρυτό, το Παρίσι της Ανατολής. Δεν έχω πάει ποτέ. Αν η Αθήνα έχει δίδυμη αδελφή θα σας το γράψω σε 20 μέρες.