Ένα άρθρο για τα κολέγια που δεν θα αρέσει σε κανέναν

Γράφει ο Επαμεινώνδας Κορώνης*

Χρειάστηκε μια πανδημία για να συζητήσουμε διεθνώς και πιο έντονα το μέλλον της εκπαίδευσης. Για να εστιάσουμε ειδικά στις διαφαινόμενες εξελίξεις στην δομή και λειτουργία των πανεπιστημίων. Τα οποία ας μην ξεχνάμε ότι λειτουργούν ως ερευνητικοί, εκπαιδευτικοί και κοινωνικοί οργανισμοί. Αλλά όσο όλοι συζητάνε τον ακαδημαϊκό της νέας κοινωνίας, την «ανοιχτή» και modular εκπαίδευση, την εξ’ αποστάσεως οργάνωση της μάθησης, εδώ συζητάμε για τα κολέγια. Είκοσι χρόνια κουβέντα.

Μια διευκρίνιση. Έχω ξοδέψει προσωπικά αρκετή από την ζωή μου σε βρετανικά πανεπιστήμια. Άλλα έζησα και έναν χρόνο συμμετέχοντας ενεργά στην διοίκηση μιας σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων σε ιδιωτικό κολέγιο, ρυθμίζοντας τις σχέσεις του με το αγγλικό πανεπιστήμιο. 

Επίσης να γράψω με θλίψη ότι ο μέχρι σήμερα διάλογος για τα κολέγια διεξάγεται με όρους μεσαιωνικής μονομαχίας. Από την μια φιλελεύθεροι, οπαδοί της αγοράς, απόφοιτοι και κολεγιάρχες να κλαίνε για την μακρόχρονη αδικία της μη επαγγελματικής αναγνώρισης των πτυχίων. Και από την άλλη, θερμόαιμοι επικριτές της εισβολής των ιδιωτών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση,οι οποίοι παρουσιάζουν τα κολέγια ως χώρο χαβαλέ, απάτης και πτυχίων ευκολίας.

Το άρθρο δεν θα αρέσει σε κανέναν γιατί η αλήθεια είναι κάπου στην μέση ή και λίγο προς τα δεξιά.

Μια αρχική διευκρίνιση για να είμαστε όλοι ενήμεροι για το τι συμβαίνει στα Κολλέγια και ποιο είναι το πρόβλημα. Στα περισσότερα ιδιωτικά αυτά ιδρύματα ο φοιτητής εγγράφεται ταυτόχρονα στο κολέγιο αλλά και στο πρόγραμμα ενός ξένου πανεπιστημίου (το οποίο θεωρείται ο πάροχος). Αρχίζει και συνήθως ολοκληρώνει την φοίτηση στην Ελλάδα χωρίς να χρειαστεί να πάει ποτέ του στην ξένη χώρα παρά μόνο (και αν το θέλει) για την αποφοίτηση. Τα κολέγια δεν οργανώνουν το πρόγραμμα σπουδών και δεν ελέγχουν την αξιολόγηση ή τους βαθμούς καθώς όλα ρυθμίζονται κεντρικά. Όταν ένα γραπτό βαθμολογείται στην Ελλάδα μπαίνει σε μια λίστα από εξετάσεις οι οποίες διπλο-διορθώνονται και επανελέγχονται από «εξωτερικούς εξεταστές» και δειγματοληπτικά και από τις επιβλέπουσες Αρχές. Σε ένα σοβαρό κολέγιο ο φοιτητής έχει τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με τον συνάδελφό του χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Και μια δεύτερη διευκρίνιση. Οι φοιτητές που εισέρχονται στα κολέγια θα μπορούσαν όντως να γίνουν δεκτοί στην συντριπτική τους πλειοψηφία στα ακαδημαϊκά ιδρύματα της χώρας προέλευσης.

Αλλά από την άλλη και μια άβολη αλήθεια. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν παρά ελάχιστες συνεργασίες καλών και διακεκριμένων ξένων πανεπιστημίων με τα κολέγια. Στην πλειοψηφία τους έχουν εισέλθει στην ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση πανεπιστήμια που σε όλες τις επίσημες και αποδεκτές αξιολογήσεις βρίσκονται στο μέσο και συστηματικά αποδίδουν κατώτερα του μετρίου. Και μερικά κάθονται στον πάτο. Ορισμένα βρετανικά πανεπιστήμια έχουν επενδύσει στο brand τους στην χώρα μας αλλά ο καθένας μπορεί να διαπιστώσει εύκολα ότι δεν χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης στην Ευρώπη και ούτε στην ίδια τους την χώρα.

Ας εξετάσουμε με ειλικρίνεια ορισμένους επικριτικούς ισχυρισμούς για τα κολέγια.

Ισχυρισμός 1ος. Τα κολέγια προσφέρουν κατώτερο πρόγραμμα σπουδών από τα πανεπιστήμια. Αυτό είναι εντελώς αναληθές. Στον βαθμό που τα ελληνικά Κολλέγια συνεργάζονται με μεσαίου ή κατωτέρου επιπέδου βρετανικά πανεπιστήμια αυτό μπορεί να ισχύει βέβαια και για το πρωτογενές πτυχίο αλλά δεν διαφέρει για τον σπουδαστή στην Ελλάδα. Αν όμως τα Επαγγελματικά Επιμελητήρια της χώρας θέλουν να ανοίξουν την πόρτα της ακαδημαϊκής αξιολόγησης,  θα πρέπει να ορίσουν ποια πτυχία και προγράμματα τους αρκούν για να πιστοποιήσουν την επαγγελματική επάρκεια. Αν είναι να παρανομήσουν ας το κάνουν με στυλ και ακεραιότητα. Πάντως τα κολέγια προσφέρουν τα ίδια μαθήματα με την ίδια ύλη και δομή.

Ισχυρισμός 2ος. Η φοίτηση στα κολέγια δεν προσφέρει την συνολική εκπαιδευτική και παιδευτική εμπειρία της φοίτησης στο εξωτερικό ή σε ένα πανεπιστήμιο. Αυτό εμπεριέχει μια δόση αλήθειας. Οι μικρές εγκαταστάσεις και η απουσία φοιτητών κοινοτήτων οδηγεί σε μια υποδεέστερη εμπειρία και στερεί από τον φοιτητή αρκετά στοιχεία της ακαδημαϊκής ζωής. πανεπιστήμιο σημαίνει και σεμινάρια, εκδηλώσεις, συζητήσεις σε ένα περιβάλλον γνώσης. Αυτό δεν το παρέχει σχεδόν κανένα κολέγιο. Στο βαθμό που η τεχνολογία έχει διεισδύσει στην οργάνωση του υλικού και στις βιβλιοθήκες και στην επικοινωνία, οι φοιτητές των κολεγίων έχουν ωστόσο πλέον πρόσβαση στο μεγάλο μέρος της γνώσης που έχουν και οι συνάδελφοί τους στο κεντρικό campus. Αυτό επέλυσε ένα παλιό χρόνιο πρόβλημα καθώς κανένα κολέγιο δεν επένδυσε τα απαραίτητα για την δημιουργία βιβλιοθηκών και συνδρομών σε ακαδημαϊκά περιοδικά.

Ισχυρισμός 3ος. Ναι, αλλά τα κολέγια είναι κερδοσκοπικοί οργανισμοί και δεν συνάδουν με την κουλτούρα και το ύφος που χρειάζεται ένας πανεπιστημιακός οργανισμός (και δεν κάνουν έρευνα ούτε για τα μάτια του κόσμου). Έτσι είναι και δεν είναι. Από την μια οι φοιτητές πληρώνουν έναν ιδιωτικό φορέα, τον επιχειρηματία, το αφεντικό. Από την άλλη όμως όλοι οφείλουν να ακολουθούν τις διαδικασίες που θέτει τόσο το ξένο πανεπιστήμιο όσο και οι επιβλέπουσες αρχές της χώρας του. Προσέξτε ότι αν διαπιστωθούν προβλήματα σε ένα μακρινό  campus το πανεπιστήμιο τιμωρείται συνολικά. Όταν παλαιότερα είχα αναλάβει ένα πρόγραμμα σπουδών που το προσφέραμε και σε χώρες της Αφρικής, το μήνυμα ήταν σαφές, «αν έχεις πρόβλημα σε ένα μακρινό campus έχεις πρόβλημα και στην Αγγλία». Η κουλτούρα λοιπόν του κεντρικού πανεπιστημίου πολλές φορές φτάνει και στην Ελλάδα. Αλλά αυτό δεν αναιρεί ότι ο οργανωτής της εκπαίδευσης είναι ο κολεγιάρχης, ο οποίος δυστυχώς στις μισές των περιπτώσεων δεν έχει ακαδημαϊκές περγαμηνές (έχει όμως μια ομάδα καταξιωμένων ακαδημαϊκών συμβούλων -ή και δεν έχει).

Ισχυρισμός 4ος. Το διδακτικό προσωπικό δεν είναι εφάμιλλο των πανεπιστημίων. Εδώ υπάρχει μια πραγματική ανακρίβεια. Ισχύει -χωρίς αμφιβολία- ότι οι εργασιακές σχέσεις διέπονται από ελαστικότητα. Πολλοί διδάσκοντες απασχολούνται με σύμβαση έργου (ή υπερ-εργασίας), δουλεύουν για πενιχρές αποδοχές και ενίοτε χωρίς καμία σταθερότητα και βεβαιότητα για το μέλλον. Και είναι σύνηθες να διδάσκουν στα κολέγια υποψήφιοι διδάκτορες, φρέσκοι ερευνητές ή καθηγητές με μηδενικό ερευνητικό έργο. Αλλά για να είμαστε ειλικρινείς αυτή είναι και η πραγματικότητα σε πολλά από τα πανεπιστήμια των οποίων τα προγράμματα αντιπροσωπεύουν. Εδώ επανέρχομαι στο σχόλιο ότι στην Ελλάδα δεν εκπροσωπεί κανένα κολέγιο το Harvard ή το LSE. Σε πολλές περιπτώσεις έχω δει στελέχη βρετανικών πανεπιστήμιων να δηλώνουν εντυπωσιασμένοι από τα βιογραφικά των διδασκόντων στα κολέγια. Ότι πρέπει ωστόσο να υπάρξει ένα πλαίσιο καλύτερης οργάνωσης των καθηγητών είναι κάτι που το ξέρουν όλοι, ακόμα και όσοι αποφεύγουν την κουβέντα γιατί θα τους αυξήσει τον προϋπολογισμό.

Ισχυρισμός 5ος. Τελικά οι απόφοιτοι των κολεγίων δεν έχουν την αναγκαία κατάρτιση για να τους αποδοθούν τα ανάλογα και αναγνωρισμένα επαγγελματικά δικαιώματα. Σε αυτό το σημείο ξεκινά μια ιδεολογική συζήτηση αλλά με λάθος αντικείμενο. Τα κολέγια δεν είναι ιδιωτικά ΑΕΙ ώστε να συζητήσουμε αν δικαιούνται να συμμετέχουν στην ρύθμιση των επαγγελμάτων αλλά συμμετέχουν σε μια ευρωπαϊκή αγορά όπου έχουν αναγνωριστεί οι σπουδές βάσει προδιαγραφών. Έχοντας συμμετάσχει στο παρελθόν σε πλήθος συζητήσεων για το θέμα, διαπίστωσα ότι η στάση των διαφωνούντων θα ήταν διαφορετική αν την εγχώρια δραστηριότητα θα την υλοποιούσε το ίδιο το πανεπιστήμιο και όχι μια οικογενειακή επιχείρηση. Όσο και αν θεωρούμε τα κολέγια κερκόπορτα της ιδιωτικής εκπαίδευσης δεν είναι. Γιατί δεν εκπροσωπούν ιδιωτικά ΑΕΙ αλλά πανεπιστήμια που λειτουργούν μη κερδοσκοπικά και αυτόνομα στην χώρα τους.

Κάπως έτσι φτάνουμε στην απόφαση της Υπουργού Παιδείας η οποία στην ουσία δεν είναι απόφαση αλλά προσαρμογή. Το μόνο λάθος της κυρίας Κεραμέως είναι ότι διστάζει να κάνει μια ανοιχτή και άβολη συζήτηση για την ποιότητα, και όχι την δομή, της Κολεγιακής εκπαίδευσης και να τολμήσει να τα εντάξει στην διαδικασία αξιολόγησης. Γιατί να μην αναγνωρίσουμε πλήρως επαγγελματικά και ακαδημαϊκά τους αποφοίτους των κολεγίων; Επειδή δεν είχαν τα χρήματα να ζήσουν στο εξωτερικό; Από την άλλη αν το τάδε βρετανικό ή το δείνα αμερικάνικο πανεπιστήμιο θέλει να προσφέρει τα προγράμματά του στην Ελλάδα, να συγκριθεί με το Μετσόβιο και με την ΑΣΟΕΕ. Γιατί όχι; Θα συντριβεί αλλά όχι για λόγους γραφειοκρατίας αλλά ουσίας. Είναι λάθος να ξεγράφουμε τους χιλιάδες αποφοίτους των κολεγίων όπως είναι και απλουστευτικό να τους εξομοιώνουμε άκριτα.

Στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι φοιτητές και απόφοιτοι των κολεγίων είναι άνθρωποι που έκαναν μια πραγματιστική και συνήθως αναγκαία επιλογή. Και γι’ αυτήν θα πρέπει να κριθούν από την αγορά και όχι από τον τόπο φοίτησης ή την γραφειοκρατία της κάθε επαγγελματικής κάστας.

*Ο Επαμεινώνδας Κορώνης είναι Καθηγητής Ηγεσίας και Διαχείρισης Κρίσεων στα Πανεπιστήμια Hult και Westminster του Λονδίνου.