Ο ομότιμος Καθηγητής στο ΕΚΠΑ Σέργιος Θεοδωρίδης γράφει για το πώς επηρέασε η πανδημία την τεχνολογία, επιταχύνοντας πτυχές της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης
Είναι η Τεχνολογία που δρομολογεί και ωθεί τις εξελίξεις. Ιδεολογίες και Πολιτική έπονται στο να καθορίσουν την επιμέρους πορεία, προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, στα πλαίσια του εφικτού, και σύμφωνα με την εκάστοτε κοινωνική και πολιτιστική πραγματικότητα. Κοινωνίες που απλά αγνοούν τις τεχνολογικές εξελίξεις είτε περιθωριοποιούνται ή ιστορικά αφανίζονται.
Αυτό που ονομάζουμε Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση έχει ήδη δρομολογηθεί με την αυγή του 21ου αιώνα. Όπως και οι προηγούμενες τρεις βιομηχανικές επαναστάσεις, αλλάζει τα πάντα. Χιλιάδες άρθρα έχουν γραφτεί για το Μέλλον, το μέλλον της εργασίας, το μέλλον της Δημοκρατίας, τις νέες γεωπολιτικές ισορροπίες. Στις συζητήσεις αυτές ήλθε να προστεθεί μία νέα παράμετρος. Αυτή της πανδημίας. Θα παίξει ρόλο και ποιον στο ρου της ιστορίας; Πώς θα επηρεάσει τις εξελίξεις που έχουν ήδη δρομολογηθεί;
Αν και το μέλλον είναι δύσκολα να προβλεφθεί, στους μήνες αυτούς που πέρασαν φαίνεται πως η πανδημία είναι ο καταλύτης για επιτάχυνση των αλλαγών που είχαν ήδη δρομολογηθεί. Η ταχύτητα των αλλαγών αυτών προσθέτει τα δικά της προβλήματα.
Σχετικά αργές αλλαγές δίνουν τη δυνατότητα προσαρμογής. Δίνεται η δυνατότητα στις κοινωνίες να αναπτύξουν τις άμυνες. Σε αντίθεση, οι αλλαγές που επιτελούνται με ταχύτητα προσθέτουν ακόμη μεγαλύτερη αβεβαιότητα και γεννούν νέα προβλήματα και ανισορροπίες. Στους λίγους αυτούς μήνες, είδαμε μεγάλες αλλαγές, όχι μόνο ποσοτικές αλλά και ποιοτικές. Ποιες από αυτές τις αλλαγές θα έχουν μονιμότερη διάρκεια;
Ένα από τα σενάρια των μελλοντολόγων της 4ης Βιομηχανικής επανάστασης ήταν αυτό της τηλεργασίας. Το σενάριο αυτό έγινε πραγματικότητα. Ένα μεγάλο ποσοστό των εργαζομένων που δεν σχετίζεται με χειρωνακτική εργασία εργάζεται από το σπίτι. Σε μία πρόσφατη έρευνα που έγινε, μόνο το 12% των εργαζομένων αυτών θέλει να επιστρέψει στους χώρους εργασίας. Το 72% επιθυμεί να συνεχίσει να εργάζεται από το σπίτι. Αν λάβουμε υπόψη ότι το κόστος των εργοδοτών μειώνεται με το μοντέλο αυτό της εργασίας, φαίνεται πως η τηλεργασία θα παραμείνει. Ταυτόχρονα, αναδύονται νέα ερωτήματα. Πώς θα χτιστεί η εταιρική κουλτούρα της ομάδας, κάτι που οι ειδικοί του management διδάσκουν. Πώς θα γίνεται η ανταλλαγή ιδεών που απαιτεί ζύμωση και συζητήσεις; Τι αποτέλεσμα θα έχει στην κοινωνικότητα των εργαζομένων που είναι αναγκαία και συνδεδεμένη με την εργασία; Πώς θα επηρεαστούν οι οικογενειακές σχέσεις από την παραμονή στο σπίτι και η ψυχολογία των ατόμων; Το μέλλον θα δείξει πού θα βρεθεί η νέα ισορροπία, ίσως σε μία μέση λύση. Κάποιες μέρες στο σπίτι και κάποιες στον χώρο εργασίας.
Το άλλο μεγάλο ερώτημα αφορά στις θέσεις εργασίας. Στις ΗΠΑ χάθηκαν 40 εκ. θέσεις εργασίας, στην κορύφωση της πανδημίας, και προβλέπεται ότι το 40% αυτών θα χαθούν για πάντα. Η αντικατάσταση των ανθρώπων από τις μηχανές προβλέπεται να επιταχυνθεί μετά την πανδημία, όπου οι εταιρείες, μετά τη φάση επιβίωσής τους, θα περάσουν στη φάση αναδιοργάνωσης. Πολλές μικρές εταιρείες και επιχειρήσεις θα έχουν δυσκολία να επιβιώσουν σε σχέση με άλλες με μεγαλύτερη οικονομική ευρωστία και μέγεθος.
Σύμφωνα με μία από τις πρόσφατες μελέτες του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO), οι θέσεις εργασίας που προβλέπεται να χαθούν είναι μεταξύ 5.3 (καλό σενάριο) και 24.7 εκατομμύρια (χειρότερο σενάριο). Ταυτόχρονα, αυτό θα έχει σαν επακόλουθο και τη συμπίεση των μισθών. Επίσης, πολλές από τις θέσεις εργασίας που θα «σωθούν» θα είναι στα πλαίσια της λεγόμενης gigeconomy, που θα είναι θέσεις μη μόνιμου χαρακτήρα, επισφαλείς, με έλλειψη κοινωνικής ασφάλισης και δίχτυ προστασίας.
Η άλλη παράμετρος που αναδύθηκε τους μήνες της πανδημίας, ήταν αυτή του ρόλου των κυβερνήσεων. Μετά από αρκετές δεκαετίες, όπου το κράτος θεωρήθηκε, σε διαφορετικό βαθμό σε διαφορετικές χώρες, σαν αντιπαραγωγικός και τροχοπέδη στην «ανάπτυξη», η πανδημία ανέδειξε την αναγκαιότητα ενός επιτελικού και ευέλικτου κράτους, όπου οι γνώμες των ειδημόνων θα παίζουν σημαίνοντα ρόλο στη χάραξη στρατηγικής και των πολιτικών επιλογών. Ταυτόχρονα, αναδύθηκε και η ανάγκη ενός εύρωστου Δημόσιου συστήματος Υγείας. Στη μετά την πανδημία εποχή, ο ρόλος του κράτους δεν μπορεί παρά να αναβαθμιστεί.
Πέρα από τον τομέα της Υγείας, το κράτος καλείται να παίξει κύριο ρόλο στο χώρο της εκπαίδευσης. Η ταχύτητα των αλλαγών στο χώρο εργασίας απαιτεί συστήματα συνεχούς εκπαίδευσης και διά βίου μάθησης. Προγράμματα ουσιαστικά, με στόχους και προσεχτικό σχεδιασμό σε πλήρη συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα για τον προσδιορισμό των αναγκών που θα αναδύονται. Η Ελλάδα στον τομέα αυτόν υστερεί πολύ. Σύμφωνα με τα στοιχεία σε μία μελέτη της «Διανέοσις» η Ελλάδα είναι από τις τελευταίες στην ΕΕ, με ποσοστό συμμετοχής εργαζομένων σε προγράμματα κατάρτισης το 2018 4.5% σε αντίθεση με το μέσο όρο της ΕΕ που είναι 12.1%. Ταυτόχρονα, η εκπαίδευση θα πρέπει να εστιάσει στην καλλιέργεια των ψηφιακών δεξιοτήτων των εργαζομένων.
Η ψηφιοποίηση υπηρεσιών ήταν ένα άλλο χαρακτηριστικό στην περίοδο της πανδημίας. Ειδικά στην Ελλάδα, μέσα σε λίγους μήνες έγιναν, κάτω από την πίεση, πράγματα που χρόνιζαν. Αυτό θα συνεχιστεί και θα είναι ένας από τους τομείς που θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας.
Χώρες που δεν θα δράσουν έγκαιρα απέναντι στις προκλήσεις αυτές θα μείνουν ευάλωτες και στο περιθώριο του οικονομικού και γεωπολιτικού γίγνεσθαι.
*Ο Σέργιος Θεοδωρίδης είναι ομότιμος Καθηγητής στο ΕΚ ΠΑ και Distinguished Professor στο Aalborg University της Δανίας. Είναι αντιπρόεδρος του ΔΣ στο Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
6°
