Κυριάκος Αθανασιάδης 2020: Ναι, η ανθρωπότητα επέζησε

Mου αρέσουν πολύ τα βιβλία και οι ταινίες με μετα-αποκαλυπτική θεματολογία, αυτά που μιλούν για καταστροφές πλανητικής κλίμακας, με πρωταγωνιστές ύπουλα παθογόνα που αφανίζουν με μια φρικτή ποικιλία τρόπων την ανθρωπότητα.

Τον Ιούνιο του 2019, σε μία συνέντευξη που πήρα από τον γιατρό και ερευνητή για τα επιδημιολογικά των λοιμώξεων Γιώργο Παππά –δημοσιεύτηκε με τίτλο Ιοί, επιδημίες, πανδημίες–, προσπάθησα προς το τέλος να τον κάνω να μιλήσει για το πάθος μου με αυτό το υποείδος της ποπ κουλτούρας.

«Πολύ συχνά», του είπα αναφερόμενος στο genre, «η καταστροφή του κόσμου έρχεται από την ταχεία εξάπλωση ενός ιού. Προφανώς όλα αυτά είναι καθαρή φαντασία, fiction. Όχι;» Με προσγείωσε: «Το 2004 είχαμε κάνει μια επιστημονική ανασκόπηση των λοιμώξεων στον κινηματογράφο για το “Clinical Infectious Diseases”, το τότε κορυφαίο περιοδικό λοιμώξεων στον κόσμο (τώρα Νο2), και συζητούσαμε ακριβώς αυτό. Το πόσο εμπνέουν τα μικρόβια και οι ιοί και γιατί (επειδή είναι αόρατα, επειδή προκαλούν ταχέως εξελισσόμενα σύνδρομα, και επειδή η ιστορία με τον Μαύρο Θάνατο και την Ισπανική Γρίπη έχει αποτυπώσει εικόνες στο υποσυνείδητό μας). Έκτοτε πολλαπλασιάστηκαν τόσο πολύ οι ταινίες και οι σειρές με τέτοιο θέμα, που χάσαμε το μέτρημα. Είναι φαντασία; Ναι, η ανθρωπότητα επέζησε και από την ευλογιά». 

Προφανώς είχε δίκιο. Δεν νικήσαμε μόνο την Covid-19 (γιατί πράγματι τη νικήσαμε: μολονότι εξακολουθεί να προκαλεί μεγάλες φθορές, σήμερα οπισθοχωρεί ατάκτως, δίνοντας πλέον μάχες χαρακωμάτων), αλλά ήδη πολλά χρόνια πριν συντρίψαμε και τη βουβωνική πανώλη, και τη χολέρα, και την ευλογιά, που σκότωσαν πολύ περισσότερους και άλλαξαν στ’ αλήθεια την ιστορία του κόσμου. Ο κορωνοϊός δεν θα την αλλάξει. Θα της δώσει μία ώθηση, μόνο. Προς το χειρότερο: βρισκόμαστε μπροστά σε μία νέα περίοδο οικονομικής κρίσης, που θα πλήξει παγκοσμίως ακόμη περισσότερο από όσο ήδη έπληξε διάφορους κλάδους της οικονομίας (αλλά όχι όλους), θα περιορίσει τη μετανάστευση στερώντας από πολλούς ανθρώπους την ελπίδα (πλήττοντας και τις χώρες υποδοχής παρομοίως, κι ας αρνούμαστε να το καταλάβουμε), θα μεγαλώσει τις κοινωνικές ανισότητες (τις οποίες ήδη ανέδειξε με όλους τους τρόπους) και θα αυξήσει τα ποσοστά ανεργίας ιδίως των νέων (που τον σνόμπαραν), για να αναφερθούμε σε μερικά μόνο από τα δεινά που μας επιφυλάσσει ακόμη – γιατί είναι πολύ περισσότερα.

Αλλά θα της δώσει ταυτόχρονα και μια ισχυρή ώθηση και προς το καλύτερο: αρκεί μόνο, πολύ πρόχειρα, να σκεφτούμε τι ευκαιρίες ανοίγονται, αίφνης, με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάπτυξης σε χώρες όπως η Ελλάδα, ή πόσο σημαντική είναι η επιτάχυνση των πράσινων πολιτικών και της ψηφιακής μετάβασης των κοινωνιών (σημαντική για την επιβίωσή μας και για ένα πλούσιο μέλλον, όχι για την «οικολογία»), τόσο στην καθημερινότητα του ελεύθερου χρόνου όλων μας και για τον εξορθολογισμό μίας σειράς επαγγελμάτων που «αποκεντρώνονται» και ενός μέρους της εκπαίδευσης που μάθαμε με τον δύσκολο τρόπο ότι μπορεί να παρέχεται εξ αποστάσεως μονίμως και όχι μόνο περιστασιακά, όσο και, επιτέλους, των παρεχόμενων υπηρεσιών του κράτους, με το οποίο –στ’ αλήθεια όμως– δεν χρειάζεται να έχουμε καμία απολύτως φυσική επαφή. Το μέλλον μας είναι ψηφιακό και πράσινο – και ξεκίνησε ήδη. 

Εκεί όμως που, ενδεχομένως, θα δούμε μεγαλύτερες αλλαγές –αργά μεν, αλλά όχι πια όσο αργά έχουμε συνηθίσει– είναι στα της ευρωπαϊκής πορείας προς την αναπόφευκτη Ολοκλήρωση. Η Ευρώπη δεν μπορεί παρά να εντείνει τις προσπάθειές της όχι μόνο για μία, κοινή, οικονομική, μεταναστευτική, εμπορική κ.ο.κ. πολιτική αλλά και για μία, κοινή, πολιτική υγείας, υγειονομικής ασφάλειας και αντιμετώπισης μεγάλων υγειονομικών –και όχι μόνο– κρίσεων: κάτι που θα έχει πολύ μεγαλύτερες και ποιοτικότερες προεκτάσεις από αυτό που θα λέει ο τίτλος του, και που δεν θα περιοριστεί «απλώς» στη μάχη μας με τον επόμενο κορωνοϊό, που είναι περισσότερο από βέβαιο ότι θα ξεσπάσει, καθώς θα κληθούν να συμμετάσχουν όλοι οι τομείς των δραστηριοτήτων μας. Ασφαλώς οι αντιδράσεις θα είναι όπως πάντα πολλές, αλλά αυτός είναι ένας κανόνας που δεν μπορούμε να αποφύγουμε.

Ούτως ή άλλως πάντως, το 2020, που κατά τη βασιλεία του τα κράτη-μέλη της Ένωσης αψήφησαν –κάτι όχι ασύγγνωστο– μία σειρά από κοινές πολιτικές, θα ισοσκελιστεί και θα ξεπεραστεί πολύ γρήγορα, και όλο το χαμένο έδαφος θα καλυφθεί. Αν μη τι άλλο, δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Η απόσταση ανάμεσα στην ΕΕ και στην επανακάμπτουσα μετά τον απεχθή τυφώνα Τραμπ Αμερική, και βέβαια εν σχέσει προς την Κίνα και τις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες της Ανατολής, δεν γίνεται να θεωρηθούν δεδομένες – δεν γίνεται να θεωρηθούν χαμένο παιχνίδι. Και πράγματι δεν είναι. 

Όμως, αν καταλάβαμε κάτι από την υγειονομική κρίση του κορωνοϊού, αυτή την καθολική, συμμετρική απειλή που έπληξε την ανθρωπότητα απ’ άκρη σ’ άκρη, και μάλιστα όχι στα βάθη του Μεσαίωνα, ή στις απαρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης ή μέσα στον κουρνιαχτό ενός παγκοσμίου πολέμου, αλλά εδώ και τώρα, υπό το φως των social media, δηλαδή μπροστά στα ίδια μας τα μάτια –και δεν μιλώ εδώ για τους ηλιθίους, τους θανατολάγνους ή τους βαλτούς που βρόμισαν όλον αυτό τον χρόνο τη ζωή μας, έσπειραν διά ψευδολογιών την ανησυχία και οδήγησαν στον χαμό μυριάδες αφελείς–, αν καταλάβαμε κάτι, λέω, είναι ότι τα όρια των δυνατοτήτων μιας κοινωνίας (για την ακρίβεια: κάθε κοινωνίας) είναι τα όρια των ασθενέστερων μελών της.

Αν μάθαμε κάτι το 2020, είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει ζωή, συνέχεια, χαρά, γέλιο, πλούτος, πολιτισμός, βιβλία, ταξίδια, ευωχία και επιδίωξη της ευτυχίας, o altra cosa, ό,τι λαχταρά να έχει κανείς (και είναι επιδίωξη της ζωής να λαχταράμε όλο και περισσότερα και όλο και καλύτερα, πάντα), αν οι κοινωνίες δεν είναι σε θέση να υποστηρίξουν με κάθε τίμημα τους γέρους τους, τους αρρώστους τους, τους μη προνομιούχους – όλα τους τα μέλη. Αν μας είπε κάτι ο ιός, είναι αυτό: «Έτσι και δεν τα καταφέρεις εκεί, έτσι και δεν γλιτώσεις τους αναξιοπαθούντες, δεν υπάρχει άλλος τρόπος να τα καταφέρεις, και δεν αξίζει να τα καταφέρεις. Και ποτέ δεν άξιζε». 

Αλλά πώς μας το είπε! Διά του καθολικού παραδείγματος, και εμπράκτως, χειροπιαστά, και συχνά με αυτοθυσία. Δεν ήταν κάτι που έγινε κρυφά, μυστικά ή μόνο εδώ κι εκεί. Έγινε σε όλο τον πλανήτη, το βλέπαμε και το βλέπουμε κάθε μέρα στις τηλεοράσεις και παντού στο ίντερνετ, το βλέπαμε και το βλέπουμε στα νοσοκομεία, στις υπηρεσίες, στις επιτροπές, στις κυβερνήσεις, στα εργαστήρια, στον Μπιλ Γκέιτς και στον Άλμπερτ Μπουρλά. Και είναι κάτι που στ’ αλήθεια σε κάνει ν’ ανατριχιάζεις.

Η ευτυχία του ατόμου, του προσώπου, της αυτεξούσιας μονάδας –που αυτή και μόνο συγκροτεί κοινότητες, που αυτές και μόνο φτιάχνουν καλά μουσεία, καλά γήπεδα, καλά μυθιστορήματα, καλές τηλεοράσεις, καλές αεροπορικές, καλά τάμπλετ, καλά εστιατόρια και καλά καφέ–, δεν μπορεί παρά να στηρίζεται πάνω στον Άλλον, ή ακόμα-ακόμα πάνω στη συνειδητή προσπάθειά σου να στηρίξεις τον Άλλον, και δη πάνω σ’ αυτόν που δεν τα πάει όσο καλά τα πας εσύ. Φτιάξαμε ένα εμβόλιο για το μέλλον, προστατεύοντας και εμβολιάζοντας αυτούς που δεν θα είναι εδώ για να το δουν. 

Ναι, η ανθρωπότητα επέζησε και από τον Μαύρο Θάνατο και από την Ισπανική Γρίπη και από την ευλογιά — και από την Covid-19. Σε λίγο, σε πολύ λίγο, θα μπορούμε να γυρίσουμε στις ασχολίες και στα πάθη μας. Κι εγώ στα βιβλία και στις ταινίες με μετα-αποκαλυπτική θεματολογία. 

* Ο Κυριάκος Αθανασιάδης είναι συγγραφέας.