Περιδιαβάζοντας: Σχόλιο για το Brexit, την ήττα Τραμπ και τη νίκη Μπάιντεν στις αμερικανικές εκλογές και την πανδημία του κορωνοϊού
Τα «περασμένα μεγαλεία» παραπέμπουν στη βρετανική αυτοκρατορία, την οποίαν νοσταλγούν ουκ ολίγοι θιασώτες του Brexit, αλλά και στο δύσμοιρο ξεχασμένο Brexit: υπό κανονικές συνθήκες θα ήταν ψηλά στην επικαιρότητα, αλλά το έχουν υπερκεράσει ο κορωνοϊός και, εσχάτως, οι αμερικανικές εκλογές. Καθώς όμως πλησιάζουμε στο τέλος του 2020, αναγκαστικά θα επανακτήσει ένα μέρος των παλιών του μεγαλείων. Πράγματι, τέλη Δεκεμβρίου «Les jeux sont fait!», «Rien ne va plus!», που λένε και οι κρουπιέρηδες. Καταληκτική ημερομηνία 31/12/2020. Και, ως γνωστόν, κάθε διαπραγμάτευση που σέβεται τον εαυτό της κορυφώνεται, ως δράμα, την ύστατη ώρα.
Το 2016 είχαμε αλληλουχία εκπλήξεων. Εις πείσμα των δημοσκοπήσεων, επικρατεί το Brexit και εκλέγεται ο Trump στις ΗΠΑ. Στη συνέχεια, η Βρετανία εισέρχεται σε μια παρατεταμένη περιδίνηση: θυελλώδεις συνεδριάσεις στο Κοινοβούλιο, με τον τότε πρόεδρο της Βουλής να γράφει ιστορία (ως στιλ ΚΑΙ ως ουσία)͘͘, απέλπιδες προσπάθειες της πρωθυπουργού May, που διαδέχεται τον μοιραίο Cameron, να βρει συμβιβαστικές φόρμουλες ως προς τη μεταβατική σχέση με την ΕΕ, εκλογή του καθαρόαιμου Brexiteer B. Johnson στην ηγεσία των Συντηρητικών και νίκη του στις εκλογές έναντι του (παλαιάς κοπής και αμφίθυμου ως προς την ΕΕ) ηγέτη των Εργατικών J. Corbyn.
Ένα ερώτημα πλανάται ως φάντασμα πάνω από τη γηραιά Αλβιώνα: Τι ψήφισαν ακριβώς το 2016, τι είδους σχέση θέλουν με την ΕΕ; Πιθανές κατευθύνσεις:
Α. Παραμονή εν τέλει στην ΕΕ. Το επιθυμούν οι μισοί Βρετανοί, ιδίως δε η μεγάλη πλειονότητα των Σκωτσέζων και βορειο-Ιρλανδών. Αλλά ανατροπή του δημοψηφίσματος είναι πολιτικά και διαδικαστικά δύσκολη – δεν υπάρχει άλλωστε τέτοια πλειοψηφία στη Βουλή των Κοινοτήτων.
Β. Ήπια έξοδος, σαν τη σχέση Νορβηγίας-ΕΕ, με πλήρη πρόσβαση στην εσωτερική αγορά. Στην περίπτωση αυτή, το εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών διαταράσσεται ελάχιστα. Το «νορβηγικό μοντέλο» συνεπάγεται όμως ελεύθερη μετακίνηση προσώπων, συνεισφορά στον κοινοτικό προϋπολογισμό και αναγνώριση της δικαιοδοσίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου: δύσπεπτα σε ένα ακροατήριο που έχει ντοπαριστεί με τα συνθήματα «όχι μετανάστευση», «πίσω τα λεφτά μας» και «ανάκτηση ελέγχου από τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς».
Γ. Παραμονή απλώς σε τελωνειακή ένωση με την ΕΕ. Αυτό θα σήμαινε σχετικά μεγαλύτερη διαταραχή επειδή, ακόμα και με μηδενικούς δασμούς, ζητήματα όπως προδιαγραφές προϊόντων θα έμεναν μετέωρα. Επιπροσθέτως, υπάρχει το ζήτημα των υπηρεσιών, ιδίως των τραπεζικών-ασφαλιστικών, που αποτελούν μεγάλο μέρος των εξαγωγών προς την ΕΕ (Βλ. City του Λονδίνου): θα χρειαστεί ειδική ρύθμιση που να εξασφαλίζει πρόσβαση τέτοιων δραστηριοτήτων στην Ηπειρωτική Ευρώπη. Επιπρόσθετα, η συμμετοχή στην τελωνειακή ένωση αποκλείει σύναψη ανεξάρτητων εμπορικών συμφωνιών, όπως με τις ΗΠΑ - όραμα του διδύμου Johnson - Trump.
Δ. Μη συμφωνία, δηλαδή «σκληρό» Brexit. Συνεπάγεται εξομοίωση της Βρετανίας με άλλες τρίτες χώρες, όπου το εμπόριο διέπεται απλώς από τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Η οικονομική διαταραχή στην περίπτωση αυτή είναι αισθητή: επιβάλλονται δασμοί ένθεν κακείθεν, οι δε ουρές και καθυστερήσεις στα τελωνεία της Μάγχης μεγαλώνουν.
Κανονικά, Δεκέμβριο του 2020, θα κριθεί πού περίπου θα κάτσει η μπίλια, τι συμβιβασμός θα προκύψει. Παραδόξως για τη γενέτειρα της πολιτικής οικονομίας, μέχρι τώρα δεσπόζει το πολιτικό-συμβολικό έναντι του ορθολογικά οικονομικού: π.χ. η αλιεία, ακανθώδες ζήτημα, αντιπροσωπεύει πολύ μικρό ποσοστό του ΑΕΠ, αλλά οι Βρετανοί το παλεύουν με δυσανάλογη ζέση εν συγκρίσει με τον πολλαπλάσιας βαρύτητας τομέα των υπηρεσιών. Πάντως, τόσο επί May όσο και σήμερα επί Johnson, το οικονομικό επιτελείο είναι εκείνο που προωθεί μια πιο πραγματιστική συμβιβαστική στάση. Σημειωτέον ότι σεβαστό μέρος των πρόσφατων διαπραγματεύσεων συνδέεται με την Ευρωπαϊκή ανησυχία μήπως η Βρετανία ακολουθήσει μελλοντικά πολιτική αθέμιτου ανταγωνισμού μέσω μη τήρησης κανόνων που ισχύουν στην ΕΕ (περιβαλλοντικών, προστασίας της εργασίας, επιδοτήσεων).
Η ιρλανδική διάσταση του Brexit απεδείχθη κρίσιμη –απρόσμενα, κρίνοντας από αρχικές αναλύσεις–προβλέψεις. Η Ιρλανδία είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη στις συνέπειες του Brexit: 1. Έχει πολύ πυκνές συναλλαγές με τη Βρετανία. 2. Ένα κομμάτι του διαιρεμένου νησιού παρέμεινε βρετανικό και μετά την ανεξαρτησία: η ενοποίηση της Ιρλανδίας αποτέλεσε μεταπολεμικά αντικείμενο σκληρών συγκρούσεων και ένοπλου αγώνα του IRA. Από το 1998 όμως, με τη συμφωνία της Μ. Παρασκευής, επετεύχθη ειρήνευση. Εμμέσως, λόγω ΕΕ: διότι συστατικό στοιχείο της ειρήνης είναι η επί της ουσίας κατάργηση του συνόρου Β. Ιρλανδίας και του υπόλοιπου νησιού. Άνθρωποι και αγαθά διακινούνται ελεύθερα, χωρίς ελέγχους. Εάν λόγω σκληρού Brexit υψωθεί εκ νέου σύνορο, θα πυροδοτήσει αναβίωση της έντασης. Η ιρλανδική κυβέρνηση, με την στήριξη της ΕΕ, εξασφάλισε ειδική ρύθμιση δια της οποίας αποφεύγεται η διατάραξη των σχέσεων μεταξύ Βόρειας και υπόλοιπης Ιρλανδίας. Το τίμημα όμως για την Βρετανία είναι η μετατόπιση του εμπορικού συνόρου στη θάλασσα, δηλαδή η κατ’ ουσίαν αποκοπή τμήματος του Ηνωμένου Βασιλείου και οιονεί προσκόλλησή του στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας-ανοίγοντας ευοίωνη προοπτική για τους Ιρλανδούς εθνικιστές. Προ μηνών, η βρετανική κυβέρνηση κατάργησε αυτή τη ρήτρα της μεταβατικής συμφωνίας μονομερώς και αυθαιρέτως, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων.
Παράλληλα, υπάρχει και η σκωτσέζικη διάσταση, με μια αναζωπύρωση του αιτήματος για ανεξαρτησία, με σημαία την επανένταξη στην ΕΕ.
Και η εκλογή Biden; Σηματοδοτεί επάνοδο στην φιλοευρωπαϊκή πολιτική. Επίσης, ο νέος Αμερικανός πρόεδρος τυγχάνει Ιρλανδικής καταγωγής και το καυχιέται. Άρα η πίεση για ικανοποίηση των Ιρλανδικών αιτημάτων και ήπια έξοδο μοιάζει να αυξάνει. Συγχρόνως, απομακρύνεται η προοπτική οικονομικού εναγκαλισμού Βρετανίας-ΗΠΑ.
Και ο κορωνοϊός; Πέραν ότι επισκίασε το Brexit, έχει οδηγήσει σε μια συγκάλυψη των οικονομικών του επιπτώσεων: πόση οικονομική ύφεση αποδίδεται στην πανδημία και πόση στην αβεβαιότητα γύρω από το Brexit; Δύσκολος ο επιμερισμός, αλλά πολιτικά βολικός ο συμψηφισμός. Επί του παρόντος, η μαύρη τρύπα των υγειονομικών και οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας όλα τα καταπίνει. Όμως, εν αντιθέσει με τον Covid-19, που εν τέλει θα παρέλθει, δεν υπάρχει εμβόλιο κατά του Brexit.
12°
