Καινοτομία: Μια δεύτερη ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί

Στις αρχές της προγραμματικής περιόδου 2014-2020 που ολοκληρώνεται φέτος, η Ελλάδα είχε στη διάθεσή της κοινοτική διαρθρωτική χρηματοδότηση ύψους 1.2 δισ. ευρώ για έργα που σχετίζονταν άμεσα ή έμμεσα με την καινοτόμο ανάπτυξη. Το ποσό ξεπερνούσε κατά πολύ τα αντίστοιχα που είχαν διατεθεί για αυτόν τον σκοπό στο παρελθόν.

Η εθνική στρατηγική για την αξιοποίηση αυτών των πόρων διαμορφώθηκε με στόχο την παραγωγική́ ανασυγκρότηση της χώρας με βασικό́ πυλώνα την έρευνα, την τεχνολογική́ ανάπτυξη και την καινοτομία. Στο πλαίσιο αυτό, αναπτύχθηκαν εθνικές και περιφερειακές προτεραιότητες με τη συμμετοχή φορέων του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, ενώ σημειώθηκε πρόοδος σε αρκετούς τομείς, όπως η άρση εμποδίων για τον ανταγωνισμό, που είναι βασική προϋπόθεση για την ενθάρρυνση της καινοτομίας, η απλοποίηση διοικητικών διαδικασιών που σχετίζονται με την επιχειρηματικότητα και η αύξηση των δυνατοτήτων χρηματοδότησης, κυρίως για νεοφυείς επιχειρήσεις.

Ωστόσο, αδυναμίες που σχετίζονται με το μικρό μέγεθος των Ελληνικών Επιχειρήσεων, την εστίασή τους σε δραστηριότητες περιορισμένου ρίσκου και χαμηλής έντασης γνώσης και την αδυναμία του δημόσιου ερευνητικού συστήματος να συνεργαστεί με αυτές, θέτουν σε αμφισβήτηση την πρόοδο που έχει πραγματοποιηθεί. Σαν αποτέλεσμα, η χώρα μας εξακολουθεί να κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις (20ή το 2020) των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με βάση τον δείκτη συνολικής επίδοσης στην Καινοτομία, ενώ εξακολουθεί να υπολείπεται των χωρών της Ευρωζώνης σε θέματα που αφορούν την απασχόληση και τις εξαγωγές σε τομείς έντασης τεχνολογίας.

Για την Ελλάδα, η στροφή στην οικονομία της γνώσης και την καινοτομία παραμένει μια επιλογή που οδηγεί σε μακροχρόνια ανάπτυξη της οικονομίας και σταθερή βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης. Η επιλογή αυτή καθίσταται επίκαιρη παρά ποτέ από την επείγουσα ανάγκη αποτελεσματικής αντιμετώπισης των συνεπειών της πανδημίας του κορωνοϊού, αλλά και τις αυξημένες δυνατότητες που προσφέρουν οι πρόσθετοι κοινοτικοί πόροι που θα διατεθούν για αυτό το σκοπό.

Η συνολική προσπάθεια απαιτεί κατάλληλο προγραμματισμό και συντονισμό από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς. Θα χρειαστούν, όμως, ισχυρές δεσμεύσεις και συντονισμένη προσπάθεια από τους βασικούς πρωταγωνιστές της καινοτομίας, τις επιχειρήσεις και τους δημόσιους ερευνητικούς φορείς, για να αντιμετωπιστούν χρόνια προβλήματα και δυσλειτουργίες.

Στις χώρες αντίστοιχου μεγέθους με την Ελλάδα που εμφανίζουν υψηλές επιδόσεις στην καινοτομία, όπως η Αυστρία, η Φινλανδία και το Ισραήλ, οι επιχειρήσεις και όχι η ακαδημαϊκή κοινότητα έχουν το ρόλο του βασικού πρωταγωνιστή. Τα συστήματα καινοτομίας ορίζονται γύρω από σαφείς προτεραιότητες και θεματικούς τομείς που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των επιχειρήσεων, τόσο για προγράμματα και δράσεις με έμφαση στην καινοτομία, όσο και αυτά που υποστηρίζουν την ανάπτυξη πιο βασικής έρευνας.

Στην Ελλάδα, οι ιδιωτικές επενδύσεις στην καινοτομία και σε ανθρώπινο κεφάλαιο είναι ανεπαρκείς για να στηρίξουν την αύξηση της παραγωγικότητας και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα με όρους ποιότητας και προστιθέμενης αξίας. Οι ελληνικές επιχειρήσεις καλούνται να επενδύσουν σε Έρευνα και Καινοτομία, δημιουργώντας πυρήνες ζήτησης και εφαρμογής νέων τεχνολογιών, που θα ενισχύσουν αποφασιστικά την εξωστρέφεια, την ανταγωνιστικότητα και την διαφοροποίησή τους σε διεθνές επίπεδο. Παράλληλα, οι επιχειρήσεις χρειάζεται να αναδείξουν τη σημαντικότητα της τεχνολογικής ανάπτυξης και στο επίπεδο του ανθρώπινου δυναμικού τους, επενδύοντας στην κατάρτιση των στελεχών τους και αναβαθμίζοντας τον ρόλο και τις προοπτικές εξέλιξης αυτών που μπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες καινοτόμου ανάπτυξης.

Στις χώρες με υψηλές επιδόσεις στην καινοτομία που προαναφέρθηκαν, οι δημόσιοι ερευνητικοί οργανισμοί συνεργάζονται στενά με τις επιχειρήσεις, με την υποστήριξη μηχανισμών και προγραμμάτων που διευκολύνουν αυτές τις συνεργασίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η χρηματοδότηση των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης περιλαμβάνει την εκπλήρωση στόχων μεσοπρόθεσμου ορίζοντα που συμφωνούνται εκ των προτέρων και καλύπτουν θέματα αποδοτικής συνεργασίας με τις επιχειρήσεις.

Η διασύνδεση έρευνας και καινοτομίας αποτελεί διαχρονικό πρόβλημα στην Ελλάδα παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες επίλυσής του. Η περιορισμένη ικανότητά των επιχειρήσεων να ενσωματώσουν νέες πρακτικές εμπόδισε ή περιόρισε σημαντικά τη ζήτηση για εξειδικευμένη γνώση. Όμως, η διάχυση νέας γνώσης στις επιχειρήσεις παρέμεινε χαμηλή και εξαιτίας του ερευνητικού προσανατολισμού του δημόσιου ερευνητικού συστήματος σε θέματα που δεν είναι επίκαιρα για τις ελληνικές επιχειρήσεις καθώς και από την έλλειψη κινήτρων των ερευνητών να συνεργασθούν με τη βιομηχανία. Η δέσμευση των δημόσιων ερευνητικών ιδρυμάτων και επιστημόνων αφορά επομένως στη συμβολή τους στην ανάπτυξη εφαρμόσιμων, βιομηχανικά εκμεταλλεύσιμων τεχνολογιών αιχμής που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των επιχειρήσεων.

Η ανάπτυξη της καινοτομίας καθορίζεται από παράγοντες όπως το είδος, οι συνεργασίες για τη μετάδοση / απορρόφηση, η ζήτηση και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την επικοινωνία της καινοτομίας. Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο σχεδιασμό κατάλληλων δομών μεταφοράς τεχνολογίας στα Ελληνικά πανεπιστήμια και δημόσια ερευνητικά κέντρα. Μια δομή μεταφοράς τεχνολογίας σε ένα μέσο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο μπορεί να φτάνει να απασχολεί μερικές δεκάδες στελεχών που συνδυάζουν ακαδημαϊκή και βιομηχανική εμπειρία και αναλαμβάνουν να επιτύχουν ετήσιους στόχους σε επίπεδο αποτελεσματικότητας και εσόδων. Το μέγεθος, η εμπειρία των στελεχών και ο επιχειρησιακός σχεδιασμός που διασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα από τις προσφερόμενες υπηρεσίες είναι στοιχεία που πρέπει να ενταχθούν στο σχεδιασμό αντίστοιχων Ελληνικών δομών.

Δρ. Οδυσσέας Καρτάλος, Senior Innovation Advisor

Κωνσταντίνος Κοκκινοπλίτης, πρώην Γενικός Γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας και νυν διευθυντής των εταιρειών RISE και Seven Sigma P.C.