Οι λαϊκιστές συναρπάζουν αλλά δεν λύνουν κανένα πρόβλημα

Ο Μαρκ Xάμιλ, ο Λουκ Σκάιγουοκερ του Star Wars, το ονόμασε «H επιστροφή των Τζεντάι». Είναι μερικές φορές που η σημασία τους υπερβαίνει τα ίδια τα γεγονότα. Σχεδόν κανείς δεν μιλάει για μια νίκη των Δημοκρατικών απέναντι στους Ρεπουμπλικάνους. Όλοι, ακόμα και πολλοί Ρεπουμπλικάνοι, μιλάνε για τη νίκη της Δημοκρατίας. Είναι νωρίς βέβαια ακόμα, οι φοβισμένοι καιροί δεν έχουν περάσει, αλλά φαίνεται ότι στον κόσμο μας σιγά-σιγά κάτι αλλάζει.

Για μια δεκαετία δοκιμάσαμε και στη Δύση, τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία. Στην Ελλάδα της αντιμνημονιακής απάτης, στην Ιταλία του «βαφανκούλο» Γκρίλο και του Σαλβίνι, στην Αγγλία του Brexit, στις Ηνωμένες Πολιτείες του Τραμπ. Στους καιρούς του φόβου, της οργής και της σύγχυσης, μια μερίδα της κοινωνίας όλο και μεγαλύτερη, μονίμως θυμωμένη, αποπροσανατολισμένη και φοβισμένη απέναντι σε ένα μέλλον που σαν τυφώνας διαλύει τον παλιό τρόπο ζωής μας, ψάχνει έναν εχθρό για να μισήσει και να εκτονωθεί. Αυτοί οι κραυγαλέοι άνθρωποι, επικίνδυνοι και γελοίοι συγχρόνως, αυτοί  που θα ήταν απίθανο να τους φανταστείς στην ηγεσία μιας κοινωνίας πριν 20 χρόνια, εξέφρασαν αυτή την ανάγκη με επιτυχία. Και οδήγησαν σε οικονομικές καταστροφές στην καλύτερη περίπτωση και σε εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς από την πανδημία στη χειρότερη. Οι λαϊκιστές συναρπάζουν, διεγείρουν, αλλά δεν λύνουν κανένα πρόβλημα. Δηλητηριάζουν απλώς την κοινωνία και αποτυγχάνουν πάντα. Είδαμε την άβυσσο και καταλάβαμε πόσο εύκολο είναι να τους μοιάσεις. 

Η «επιστροφή των κανονικών ανθρώπων», λένε, «θείο Joe» ονομάζουν τον  Μπάιντεν και είναι η πρώτη φορά που δεν ενοχλεί ένας «θείος», χορτάσαμε από παραφουσκωμένα, αγράμματα Εγώ.

Την ίδια στιγμή στην Ευρώπη ο Μακρόν δηλώνει ότι η Δημοκρατία θα υπερασπιστεί τον εαυτό της, η ανοχή τελείωσε και ο Κουρτς στην Αυστρία ξεκαθαρίζει τα πράγματα για να μην υπάρξει καμία παρεξήγηση και εκμετάλλευση: Δεν έχουμε κανένα πόλεμο θρησκειών, κανένα πόλεμο πολιτισμών, αλλά πόλεμο της Δημοκρατίας με τον ολοκληρωτισμό. Η παλιά γερασμένη, κοινοβουλευτική Δημοκρατία, μετά από δεκαετίες ενοχών και αυτάρεσκης παράλυσης, συνειδητοποιεί  ότι πρέπει να προστατεύσει τον εαυτό της από τους κάθε είδους αυταρχισμούς που ευδοκιμούν στους φοβισμένους καιρούς.

Η Δημοκρατία, λέει η Καμάλα Χάρις, δεν είναι εγγυημένη. Πρέπει να την προστατεύσουμε. Η Δημοκρατία θέλει θυσίες. Πρέπει να προστατεύσουμε την ενότητα, την αλήθεια, την επιστήμη. Επειδή όλα τα αυταρχικά καθεστώτα αυτά έχουν στο στόχαστρο. Μισούν την ενότητα, την ιδιότητα του πολίτη, ζουν από την εχθροπάθεια, στήνουν στρατόπεδα το ένα απέναντι στο άλλο.

Όλα τα αυταρχικά καθεστώτα βάζουν στο στόχαστρο την επιστήμη και την αλήθεια. Δεν είναι τυχαίο που παντού όλοι οι λαϊκιστές, όποιου χρώματος σημαία κι αν κουνάνε, στρέφονται αμέσως εναντίον των γιατρών και των Μέσων Ενημέρωσης. Οι γιατροί είναι οι «νέες αυθεντίες»  που δεν πρέπει να ακούμε. Γιατί η επιστήμη έχει ορθολογισμό, πείραμα, δεδομένα, απόδειξη, είναι εκ φύσεως αντίπαλος του ανορθολογισμού, ο οποίος συνομιλεί με τις φοβίες και τα ένστικτα. Τα Μέσα Ενημέρωσης είναι «πουλημένα», τους έχουν κηρύξει τον πόλεμο. Γιατί τα ΜΜΕ, ανεξαρτήτως αν είναι καλά ή κακά, ως σύνολο, εκ του ρόλου τους, μεταφέρουν πληροφορίες, ενημερώνουν. Ό,τι απεχθάνεται, δηλαδή, η κομματική προπαγάνδα που θέλει να απευθύνεται συναισθηματικά στις «μάζες».

Τα «alternative facts», η τραμπική «εναλλακτική αλήθεια» της Kellyanne Conway που 4 χρόνια είχε κηρύξει τον πόλεμο στον αμερικανικό Τύπο, οικοδομώντας μια παράλληλη, πλαστή πραγματικότητα μόνο για οπαδούς, είναι ανατριχιαστικά ίδια με την «αντικειμενικότητα ως προϊόν της εξουσίας και αποτέλεσμα των ηγεμονικών ρηματικών παρεμβάσεων που την συγκροτούν» του Laclau στον οποίο ομνύουν οι λαϊκιστές της αντίθετης όχθης.

Το πρόβλημα αυτών των χρόνων ήταν ότι η «πολιτική των ταυτοτήτων», η πολιτική των φοβισμένων καιρών, έπαιρνε το πάνω χέρι από την πολιτική ως τέχνη της συμβίωσης και της εξέλιξης. Στους ταραγμένους καιρούς οι άνθρωποι, αντί για λύσεις στα προβλήματα, έψαχναν μία ομάδα να τους συμπεριλάβει, να νοηματοδοτήσει τη ζωή τους. Καθώς η μία πλευρά στρεφόταν στη δεξαμενή της πατρίδας, της θρησκείας, της οικογένειας, της ξενοφοβίας, του απομονωτισμού, για να βρει εχθρούς και να τους προσφέρει στο φοβισμένο ακροατήριο, η άλλη πλευρά, αυτοκτονικά εγκλωβισμένη στην ίδια λογική, έψαχνε το δικό της ακροατήριο στους μιλένιαλς, δημιουργώντας νέες μειοψηφικές ταυτότητες, χρωματικές, φυλετικές, σεξουαλικές, αντίπαλες στους λευκούς, ανέργους, rednecks του Τραμπ. Στη Γαλλία απέναντι στη Λεπέν εμφανίστηκαν Μελανσόν και άλλοι που φλέρταραν με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, και στην Αγγλία διάφοροι Κόρμπιν που ζούσαν ακόμα στα χρόνια της Θάτσερ και ονειρεύονταν  να κρατικοποιήσουν τους σιδηροδρόμους και να ανοίξουν τα ορυχεία που έκλεισαν πριν μισό αιώνα. Στη Γαλλία τη λύση έδωσε ο Μακρόν, ο Κόρμπιν διαγράφτηκε από το ίδιο του το κόμμα.

Η λέξη κλειδί και στις δύο όχθες της «πολιτικής των ταυτοτήτων» ήταν η θυματοποίηση. Όχι η ανεργία, όχι η παγκοσμιοποίηση από τη μια, ούτε τα κινήματα, και τα δικαιώματα από την άλλη. Αλλά η οργή και ο φόβος, τα κινήματα πια δεν είναι υπέρ ενός σκοπού αλλά εναντίον κάποιου. Ο στόχος δεν είναι η χειραφέτηση αλλά η εχθροπάθεια. Όταν οι social justice warriors διεκδικούν τον «ηθικό πανικό» από τους συντηρητικούς γέρους και στις προεκλογικές εκστρατείες του Τραμπ το τραγούδι που ακούγεται είναι το «You can’t always get what you want», μπορούμε να καταλάβουμε ίσως τη σύγχυση των χρόνων μας. Όταν οι αντίπαλοι του Τραμπ είναι τραμπικοί με άλλη σημαία, χάνουν.

Το εκκρεμές γυρίζει. Μετά από μια δεκαετία παγκόσμιου λαϊκισμού, οι καινούργιοι ηγέτες που εμφανίζονται στη Δύση μιλάνε πάλι για τις βασικές αρχές της Δημοκρατίας. Για τη διάκριση των εξουσιών, τα αντίβαρα και τους ελέγχους. Τη δύσκολη, επίπονη, πολλές φορές βαρετή, χωρίς φρουφρού και αρώματα αλλά πολύτιμη κοινοβουλευτική  Δημοκρατία. Υπερασπίζονται πάλι τις αξίες του νεωτερικού πολιτισμού, την επιστήμη, τον ορθολογισμό, τον ελεύθερο λόγο. Οι καιροί θα συνεχίσουν να είναι δύσκολοι, οι άνθρωποι φοβισμένοι από οικονομικές και υγειονομικές κρίσεις, εμβρόντητοι μπροστά σε μια επιστήμη που δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν, θα προτιμούν ακόμα «λόγια ευχάριστα να ακούν» . Όμως πρώτη φορά αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε ότι απέναντι στη διεθνή του παγκόσμιου αυταρχισμού χρειάζεται να υπερασπίσουμε με πάθος και υπερηφάνεια κάτι που μέχρι τώρα νομίζαμε δεδομένο. Τις ανοιχτές, ευρύχωρες, άφοβες, δημοκρατικές κοινωνίες μας.

Το κέντρο, τελικά, μπορεί και να αντέξει.