Μετά την ήττα της Αρμενίας

Η πτώση της άγνωστης μας μέχρι προχτές στρατηγικής κωμόπολης του Σούσι, έφερε την αρμενοαζερική σύγκρουση σε ένα απροσδόκητο φινάλε, που σίγουρα χρειάζεται κάποια ανάλυση, έστω κάπως επιγραμματική.

Είναι προφανές πως οι Αρμένιοι υπέστησαν ήττα. Παρόλα αυτά, μετά την παρέμβαση της Μόσχας διέσωσαν το μεγαλύτερο μέρος του «ιστορικού» θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ (ουσιαστικά επέστρεψαν στο αλλοτινό σοβιετικό status quo και στις βασικές αρχές των συναντήσεων της Μαδρίτης, του 2009), ενώ διατηρούν και ανοικτό διάδρομο επικοινωνίας με την κυρίως Αρμενία (φυλασσόμενο από Ρώσους στρατονόμους για μία πενταετία, και μετά βλέπουμε). Φαίνεται πως υποχρεώθηκαν σε αυτόν τον συμβιβασμό υπό την απειλή απόλυτης στρατιωτικής πανωλεθρίας και κατάληψης του Στεπανακέρτ, πρωτεύουσας και βασικού αστικού κέντρου της περιοχής. Δυστυχώς, οι ΕΔ της φτωχής αυτής χώρας δεν συγκρίνονταν με εκείνες των πλουσίων γειτόνων της, παρά την αυτοθυσία των στρατιωτών της. Τώρα θα τερματιστούν οι όποιες προσπάθειες Πασινιάν για πιο πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, θα εξαρτώνται ακόμη περισσότερο από την ρωσική αμυντική ομπρέλα, ενώ ταυτόχρονα θα νιώθουν δυσπιστία -ή ακόμη και απέχθεια- για τους υποτιθέμενους προστάτες τους (ειρωνεία της τύχης η μισή αρμενική καταγωγή του Λαβρόφ). Επιπρόσθετα, δεν θα πρέπει να μας εκπλήξει ένα αρμενικό μεταναστευτικό κύμα προς την Ευρώπη.

Οι Αζέροι είναι σαφώς κερδισμένοι, αν και ενδέχεται πως ορισμένοι θερμοκέφαλοι εκεί επιθυμούσαν κατάληψη και του υπόλοιπου Αρτσάχ, και θα νιώθουν τώρα απογοητευμένοι. Ανέκτησαν βέβαια τις περιοχές γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, και θα μπορέσουν να επανεγκαταστήσουν όσους πρόσφυγες τους τις είχαν εγκαταλείψει μετά το 1992. Είναι επίσης ενδιαφέρον να ξεκαθαριστεί τι ακριβώς προβλέπεται σχετικά με την οδική σύνδεση του κυρίως Αζερμπαϊτζάν με το Ναχιτσεβάν, καθώς επηρεάζει και τις χερσαίες επικοινωνίες της Τουρκίας με την Κεντρική Ασία. Πάντως, σε γενικές γραμμές η αυτοπεποίθηση της χώρας θα είναι ανεβασμένη, χάρη και στην ανεμπόδιστη κρατική προπαγάνδα για τις καινοτομίες του στρατού της.

Kαι οι Ρώσοι είναι καθαρά ωφελημένοι (με εξαίρεση το άτυχο πλήρωμα του ελικοπτέρου τους, που κατέρριψαν οι Αζέροι) καθώς υπενθύμισαν διεθνώς την κυριαρχία τους στην περιοχή, και έσφιξαν τα λουριά στην Αρμενία. Παράλληλα, απέφυγαν μια πιο γενικευμένη σύρραξη, η οποία θα μπορούσε να τους συμπαρασύρει και να διαταράξει την ευαίσθητη συνεργασία τους με την Τουρκία. Ωστόσο, η εικόνα τους έχει επί του παρόντος αμαυρωθεί, καθώς οι σύμμαχοί τους πολύ δύσκολα θα τους εμπιστεύονται εις το εξής. Αν κάποιος δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του ικανοποιητικά, όπως έπραξε π.χ. ο Άσαντ, ας μη περιμένει πολλά από τον Πούτιν.

Οι Ιρανοί θα έχουν αγριευτεί πλέον. Είχαν καλές σχέσεις με τους Αρμένιους, και πλέον βεβαιώνονται ότι και το σιιτικό Αζερμπαϊτζάν αποτελεί αναθεωρητική δύναμη της περιοχής, δύναμη μελλοντικά ικανή να διεκδικήσει αυτοδιάθεση της μειονότητας 15 εκατομμυρίων Αζέρων στην ιρανική επικράτεια. Ας μη ξεχνάμε ότι αυτό το κομμάτι γης άλλαζε χέρια μεταξύ τσαρικών, οθωμανικών και σοβιετικών δυνάμεων από το 1909 ως το 1921. Είναι λοιπόν πολύ πιθανό ότι οι ΕΔ της Τεχεράνης θα εστιάσουν μεσοπρόθεσμα στην περιοχή της Κασπίας, απεμπλεκόμενες από τη Συρία και το Ιράκ.

Οι Αμερικανοί πρέπει να είναι κι αυτοί ευχαριστημένοι. Οι Αρμένιοι -ειδικά οι νέοι- θα στραφούν πολιτιστικά προς τις ΗΠΑ, ενώ η ισχυροποίηση του Αζερμπαϊτζάν έναντι του Ιράν επίσης εξουδετερώνει την απειλή αυτής της χώρας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Τα ίδια πάνω κάτω ισχύουν και για το Ισραήλ, που είδε και τα όπλα του να διαφημίζονται.

Οι τωρινοί ευρωπαίοι γραφειοκράτες απλώς επιβεβαίωσαν ότι δεν διαθέτουν ούτε καν soft power. Θλίψη και προβληματισμός για το μέλλον.

Οι Τούρκοι λογικά θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα ευχαριστημένοι. Η νίκη θα περάσει στην παγκόσμια και εγχώρια κοινή γνώμη ως και δική τους (κάτι που εν μέρει ισχύει), τα όπλα τους επίσης διαφημίστηκαν, η λήξη των εχθροπραξιών ίσως προκαλέσει ανάκληση του εναντίον τους εμπάργκο οπλικών συστημάτων, και τέλος θα ισχυροποιηθεί ο δεσμός τους με το Αζερμπαϊτζάν. Με δύο λόγια, το πολιτικό ειδικό βάρος της χώρας αυξήθηκε. Ωστόσο, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να παρουσιαστεί και σταδιακή χειραφέτηση του Μπακού από την Άγκυρα και στροφή της προς τη Μόσχα, δεδομένου ότι κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει για το τι διημείφθη μεταξύ Πούτιν και Αλίγιεφ τις τελευταίες ημέρες. Τέλος, η πρόσφατη εκκένωση τουρκικών φυλακίων στην περιοχή του Ιντλίμπ θα μπορούσε να εντάσσεται σε ένα ευρύτερο ρωσοτουρκικό παζάρι. Ίσως μάλιστα εκεί να οφείλεται και η ασυνήθιστη σεμνότητα του τουρκικού ΥΠΕΞ τις τελευταίες ώρες. Δυστυχώς, είναι εξαιρετικά πιθανό ότι σύντομα η μοναδική εκκρεμότητα της τουρκικής διπλωματίας θα αφορά την «Γαλάζια Πατρίδα».

Κι εμείς; Εμείς θα είμαστε εντελώς ηλίθιοι αν πιστέψουμε πως όλη αυτή η ιστορία δεν μας αφορά. Οι Αρμένιοι σύρθηκαν σε αυτή την ατιμωτική συνθηκολόγηση επειδή βάσισαν την εθνική τους ασφάλεια στις ρωσικές εγγυήσεις. Η ψευδαίσθηση πως η ομόδοξη Μόσχα δεν θα τους άφηνε να χαθούν τους αποκοίμισε, με αποτέλεσμα και το στρατό τους να μην εκσυγχρονίσουν, και τη διπλωματία τους να παραμελήσουν. Εγκλωβισμένοι στις ψευδαισθήσεις τους, είδαν τελικά τους εχθρούς τους να φτάνουν στα προάστια του Στεπανακέρτ μέχρι να αποφασίσουν τη συνθηκολόγηση, ενώ αν είχαν προσφέρει νωρίτερα έδαφος (καταληφθεν το 1992 και ερημωμένο) έναντι ειρήνης, είναι πολύ πιθανό ότι θα είχαν υποστεί μια πολύ λιγότερο οδυνηρή ήττα. Η περίπτωσή τους δείχνει ξεκάθαρα τι παθαίνουν οι πολιτικές ελίτ, όταν ταΐζουν με ψέματα τους λαούς• οι εξοργισμένοι πολίτες που εισέβαλαν τα ξημερώματα στην αρμενική εθνοσυνέλευση εύλογα ένιωσαν προδομένοι, μετά τα παραμύθια που άκουγαν τόσα χρόνια, για την αξία των συμμαχιών και για την ισχύ των στρατευμάτων της πατρίδας τους. Κάπως όπως οι Έλληνες τον Σεπτέμβριο του 1922.

Η Τουρκία του Ερντογάν, μα και διαχρονικά, είναι μια αναθεωρητική δύναμη. Θεωρεί ότι τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και η Θράκη δικαιωματικά της ανήκουν. Το ότι τα έχασε κάποτε σε πόλεμο και τα παρέδωσε με διεθνείς συμφωνίες της είναι αδιάφορο. Στο μυαλό τους έχουν περάσει σχεδόν 110 χρόνια από τότε, τα πράγματα άλλαξαν, παράδειγμα οι Αζέροι, που δεν χρειάστηκε να κάνουν υπομονή ούτε καν 30. Ομολογουμένως, το αναδυόμενο παγκόσμιο γεοπολιτικό γίγνεσθαι μοιάζει να τους επιβεβαιώνει. Η διπλωματία βάσει αρχών μάλλον αποτελεί παρελθόν, η κυνική real politik του Μεσοπολέμου θα αποτελεί τον κανόνα. Αν δε θέλουμε να έχουμε την ίδια τύχη μια ωραία πρωία, καλά θα κάνουμε να μετρήσουμε ψυχρά τις δυνατότητές μας και τις αντίστοιχες της γείτονος, να ορίσουμε έγκαιρα τις πραγματικές κόκκινες γραμμές μας, και να φροντίσουμε χτες -όχι σε πέντε χρόνια- να μπορούν οι ένοπλες δυνάμεις μας να εγγυηθούν αυτές τις κόκκινες γραμμές αυτόνομα. Μόνες! Αν είναι να γίνει κάτι, θα γίνει σύντομα, προτού παραλάβουμε χρυσοπληρωμένα Rafale, νέα ελικόπτερα και τορπίλες, ελληνικά drones και αμερικανικές φρεγάτες. Αυτή είναι η ξερή αλήθεια του πολέμου στον Καύκασο. Ελπίζω οι πολιτικοί και οι στρατιωτικοί μας να την έχουν εμπεδώσει μαζικά.