Δολοφονίες ποιητών στα χρόνια του φόβου

Μου προξένησε αρίστη εντύπωση το γεγονός ότι η Σύμπραξη των Εκδοτών Βιβλίου ζήτησε πρόσφατα, με επιστολή της προς τον πρωθυπουργό, να παραμείνουν ανοιχτά τα βιβλιοπωλεία στα πλαίσια του νέου (δεύτερου) lockdown. Η ανάγνωση (ακόμη καλύτερα θα έλεγα η μελέτη) βιβλίων αποδείχθηκε θεραπευτική πράξη για την αντιμετώπιση της αρνητικής ψυχολογίας του εγκλεισμού κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown.

Δεν ελπίζω βέβαια σε κάποια θετική απάντηση εκ μέρους των γραφειοκρατών και των (κατά τεκμήριο) τεχνοκρατικού προσανατολισμού επιτελείων εξουσίας. Άλλωστε στην εποχή του Ψηφιακού Φετίχ και της αποθέωσης των On Line κοινωνικών διασυνδέσεων συνιστά πλέον εμμονική επιλογή το εύκολο κατέβασμα (download, η μαγική λέξη) αρχείων PDF.

Για ποιο λόγο λοιπόν, σε επικίνδυνους καιρούς πανδημίας, να παραλάβει με φυσική παρουσία ο υποψήφιος αναγνώστης ένα χειροπιαστό, ζεστό και τυπωμένο βιβλίο όταν υπάρχει η ακίνδυνη μαγεία της λήψης ενός ψηφιακού PDF; Σε λίγο καιρό οι αναγνώστες τυπωμένων βιβλίων θα θεωρούνται ίσως παραβάτες του νόμου και θα τιμωρούνται. Νόμιμη πράξη θα αποτελεί η ανάγνωση μόνον ψηφιακών λογοτεχνικών βιβλίων, με προϋπόθεση βέβαια ότι στο μέλλον θα επιτρέπεται γενικά η πράξη της ανάγνωσης.

Ας προστεθεί σε αυτό και η τρέχουσα αντίληψη (διατυπώθηκε μάλιστα πρόσφατα από δημοφιλή τηλε-λοιμωξιολόγο) ότι κάθε δραστηριότητα που αφορά τέχνες και γράμματα είναι εντελώς περιττή για την επιβίωση μας και έτσι αυτονόητα πρέπει να θυσιάζεται πρώτη σε εποχές πανδημίας.

Ήδη αρκετοί μουσικοί, ζωγράφοι, ηθοποιοί και ποιητές έχουν σήμερα τόσο μεγάλο πρόβλημα επιβίωσης (λόγω Covid-19) ώστε πρακτικά βρίσκονται στα όρια απόλυτης ένδειας βασικών βιοποριστικών αγαθών. Γενικά αποτελεί ιστορικό δεδομένο ότι οι εξουσιαστικές ομάδες και οι διοικητικές αρχές συχνά «δολοφονούν» (μεταφορικά αλλά και ενίοτε κυριολεκτικά) ποιητές ή καλλιτέχνες, με διάφορα προσχήματα, ως φορείς ελεύθερης σκέψης και αισθητικής απόλαυσης. Η κοσμοθεωρία του ποιητή-καλλιτέχνη δεν είναι γενικά συμβατή με την κοσμοθεωρία της εξουσίας, θα έλεγα ότι είναι μάλιστα σε πλήρη ασυμβατότητα και τέλεια αντίφαση.

Θυμήθηκα ότι σχετικά πρόσφατα, στις 31 Οκτωβρίου 2020, συμπληρώθηκαν 35 χρόνια από τον θάνατο του αγαπημένου ποιητή και ζωγράφου Νίκου Εγγονόπουλου (1907-1985) ο οποίος εκφράζει με μοναδικό ύφος όσα περί διαχρονικής Δολοφονίας των Ποιητών προαναφέρθηκαν: «Στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα είθισται να δολοφονούν τους ποιητές και ότι η τέχνη και η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε αλλά μας βοηθούν να πεθάνουμε…»

Στο ποίημα του με τίτλο «ΝΕΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΙΣΠΑΝΟΥ ΠΟΙΗΤΟΥ ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ ΣΤΙΣ 19 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΤΟΥ 1936 ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΑΝΤΑΚΙ ΤΟΥ ΚΑΜΙΝΟ ΝΤΕ ΛΑ ΦΟΥΕΝΤΕ» γράφει τα εξής ο Νίκος Εγγονόπουλος με αφορμή την δολοφονία του Ισπανού ποιητή Φ. Γ. Λόρκα:

Η Τέχνη κι η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε: η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε

να πεθάνουμε

περιφρόνησις απόλυτη

αρμόζει

σ' όλους αυτούς τους θόρυβους

τις έρευνες

τα σχόλια επί σχολίων

που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν

αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες

γύρω από τις μυστηριώδικες κι αισχρές συνθήκες

της εκτελέσεως του κακορίζικου του Λόρκα

υπό των φασιστών μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει πως

από καιρό τώρα

—και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα—

είθισται

να δολοφονούν

τους ποιητάς

Στις 10 Μαΐου του 1975 ο ποιητής Ρόκε Ντάλτον εκτελέστηκε από την Επαναστατική Ομάδα του Ελ Σαλβαδόρ. Συκοφαντήθηκε άδικα ως κατάσκοπος-συνεργάτης του αντίπαλου δέους. Ήταν σαράντα χρονών, ευρύτατα γνωστός ως ποιητής, μα και ως μυθιστοριογράφος και συγγραφέας πολλών εξαιρετικών δοκιμίων για την ιστορία του Ελ Σαλβαδόρ. Η σωρός του δεν βρέθηκε ποτέ. Είχε προφτάσει να βραβευτεί με Βραβείο Ποίησης de Las Americas  καθώς και με άλλα πολλά σχετικά βραβεία της Κεντρικής Αμερικής. Η ποίησή του ήταν μια πολιτική, λαϊκή, ευφυής και σαρκαστική απέναντι στην ««αγωνιστική απαίτηση»» που ήθελε τα έργα τέχνης να υποτάσσονται ιδεολογικά στο καλλιτεχνικό ρεύμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Η αντιδραστική ποίηση του Ρ. Ντάλτον δεν υπηρέτησε τυφλά τις κομματικές γραμμές, ούτε προσπάθησε να χωρέσει στα καλούπια που περιορίζουν τους διανοούμενους σε απλά φερέφωνα του λόγου των κομματικών οργάνων. Ο ποιητής Ρ. Ντάλτον στάθηκε ενάντια στην πειθαρχία που επέβαλλε η κεντρική καθοδήγηση, και αμφισβήτησε έντονα τον «ιερό» της χαρακτήρα σαρκάζοντας την κομματική γραφειοκρατία με τα εξής λόγια:

«Οι γραφειοκράτες κολυμπάνε σε μια θάλασσα ταραγμένης βαρεμάρας. Με τη φρίκη των χασμουρητών τους γίνονται οι πρώτοι δολοφόνοι της τρυφερότητας. Καταλήγουν να αρρωστήσουν από το συκώτι τους και πεθαίνουν κρεμασμένοι στα τηλέφωνα…»

Επικίνδυνες και σκοτεινές οι μέρες που ζούμε  (ξαναγίνονται) για τους ποιητές μέσα σε μιαν υλιστικού προσανατολισμού ναρκισσιστική κοινωνία που έχει χάσει τον μπούσουλα της πνευματικότητας και αρκείται στο νόημα της ζωής ως γυμνής επιβίωσης. Σίγουρα αναμένουμε μελλοντικές δολοφονίες ή εναλλακτικά εξορίες ποιητών-καλλιτεχνών από τον τετραγωνισμένο κόσμο της χρησιμότητας. Θα πρέπει λοιπόν να ξαναβρούμε τα μονοπάτια της χαράς και της αγάπης που είναι βαμμένα στο μπλε χρώμα του κοβαλτίου και στο κίτρινο του καδμίου, όπως ακριβώς γράφει ο αείμνηστος Νίκος Εγγονόπουλος σε ένα από τα συγκλονιστικά του ποιήματα:

Ο δρόμος προς την αγάπη είναι νυχτερινός,

πηγαίνει ψηλά και φτάνει

εκεί όπου το μπλε του κοβαλτίου

κι ακόμη και το κίτρινο του καδμίου

δεν είναι πια τα χρώματα

με τα οποία βάφω τις ζωγραφιές μου

αλλά λεπτές μουσικές άρπας,

κινύρας και σείστρων φυγής,

Σείστρων Φυγής Σιγής Γης