Ένας μικρός απολογισμός της προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ

Εξαιτίας της απεχθούς προσωπικότητας του Ντόναλντ Τραμπ, τείνουμε να κρίνουμε την προεδρία απ’ όσα θα μπορούσαν να έχουν συμβεί, απ’ όσα ο Αμερικανός πρόεδρος θα μπορούσε να έχει κάνει – αν είχε την ελευθερία και επαρκή συναίνεση. Πράγματι, η προσωπικότητά του σφράγισε την προεδρία λες και ο Τραμπ οικειοποιήθηκε το ίδιο το πολίτευμα· δυσφήμισε ακόμα περισσότερο τον καπιταλισμό και επιδείνωσε την ήδη όχι και τόσο ευνοϊκή εικόνα των ΗΠΑ στον διεθνή χώρο. Αλλά η πολιτική του, οι νομοθετικές του πρωτοβουλίες, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις και οι ιδεολογικές του προτιμήσεις δεν διέφεραν πολύ από εκείνες του Ρόναλντ Ρέιγκαν που είχε εκλεγεί μετά από την καλοήθη, αλλά αδύναμη, προεδρία του Τζίμμυ Κάρτερ. Μπορούμε να παραλληλίσουμε την προεδρία του Κάρτερ με εκείνη του Ομπάμα, αν και ο Ομπάμα άντεξε και δεύτερη τετραετία.

Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν έγινε το πρόσωπο της συντηρητικής-φιλελεύθερης αντεπανάστασης μετά από δεκαπέντε χρόνια αμφισβήτησης του laisser-faire. Με τα συνθήματα The Pride is Back και America First, ενίσχυσε τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό –τόσο με στρατιωτικές επεμβάσεις όσο και με επέκταση των οικονομικών συμφερόντων των ΗΠΑ– ενώ, όπως είχε υποσχεθεί προεκλογικά, μείωσε τους φόρους για τις επιχειρήσεις καταργώντας την κλιμακωτή, προοδευτική φορολογία. Η ρητορική του και οι θέσεις του δεν διέφεραν, στο πλαίσιο της εποχής, με εκείνες του Ντόναλντ Τραμπ, αλλά η απλότητά του, εκείνο το ύφος παλιομοδίτικου αντιδιανοουμενισμού που δεν συνεπάγεται αλαζονεία, τον έκαναν συμπαθή στο ευρύ κοινό. Επίσης, είχε την εξυπνάδα να εφαρμόζει την πολιτική του by the book, χωρίς την καλογλωσσιά και την κοκεταρία του Ντόναλντ Τραμπ. Ο Ρέιγκαν ήταν ευγενής με όλους, δεν έστηνε καβγάδες με δημοσιογράφους, γραφειοκράτες και πολιτικούς αντιπάλους· ούτε απέλυε έναν-έναν τους συνεργάτες του. Αντιθέτως, ο Τραμπ, εκτός του ότι τα έκανε όλα αυτά, μας απείλησε, χαμογελώντας υποχθόνια σαν τον Joker, ότι δεν θα εγκαταλείψει ποτέ το αξίωμα.

Ως πρόσωπα μέσα κι έξω από την πολιτική οι δύο αυτοί πρόεδροι έχουν ριζικές διαφορές, οι προεδρίες τους όμως δείχνουν παρόμοια τάση: καπιταλισμό χωρίς ρυθμίσεις, απομάκρυνση από την Ευρώπη, από τους διεθνείς οργανισμούς και τις συνθήκες, μείωση της ξένης βοήθειας, αύξηση των στρατιωτικών δαπανών, αμφισβήτηση δικαιωμάτων όπως η έκτρωση και υποχωρήσεις έναντι των φανατικών χριστιανών. Αν εξετάσουμε ένα-ένα τα ζητήματα της αμερικανικής πολιτικής σήμερα, από την οικονομία μέχρι την πανδημία, θα διαπιστώσουμε ότι επαναλαμβάνονται οι ίδιες χειρονομίες: ο Ρέιγκαν αντιμετώπισε την πολύ πιο οδυνηρή κατάσταση του AIDS και, όπως ο Τραμπ με τον Covid-19, χρειάστηκε να πιεστεί πολύ από την επιστημονική κοινότητα και τα κινήματα των πολιτών για να προχωρήσει στα κατάλληλα μέτρα.

Τι έκανε λοιπόν ο Τραμπ αυτά τα τέσσερα χρόνια: στον διεθνή χώρο τίποτα σπουδαίο· είχε υπαινιχθεί απομονωτισμό, κάτι που επιθυμούν πολλοί Αμερικανοί ελπίζοντας ότι έτσι θα φροντίσουν τα του οίκου τους, αλλά δεν εφάρμοσε πολιτική απομονωτισμού. Η εξωτερική του πολιτική ήταν μάλλον μη-πολιτική με διαδοχικές προσεγγίσεις και απομακρύνσεις από όλες τις χώρες, εκτός από την Κίνα την οποία θεωρεί, όχι αδικαιολόγητα, τον υπ’ αριθμόν ένα ανταγωνιστή και εχθρό των ΗΠΑ. Στο Ιράκ μετά από εκείνη την τρελίτσα που ξεστόμισε ότι θέλει «να πάρει το πετρέλαιο» δεν έκανε καμιά κίνηση· είδε τη Συρία ως πεδίο αντιπαράθεσης με τη Ρωσία, αλλά παρέμεινε σε μετέωρη θέση έναντι του Άσαντ· ως προς την Τουρκία και τον Ερντογάν δεν έχει σαφή πολιτική· και παρότι χαρακτήρισε το ΝΑΤΟ «αναχρονιστικό» και πάλι δεν έκανε τίποτα συγκεκριμένο πέρα από το να σοκάρει τον έρμο τον Γενς Στόλτενμπεργκ ο οποίος έτσι κι αλλιώς σοκάρεται εύκολα.

Στο εσωτερικό, μείωσε όπως είπα τον corporate tax από 35% σε 21%, αλλά δεν προχώρησε στην υπερφορολόγηση των εισαγομένων που, αν είχαμε καταλάβει καλά, ήταν η αρχική του πρόθεση σε μια προοπτική προστατευτισμού. Η μείωση του corporate tax είχε ως αποτέλεσμα μικρή αύξηση των ημερομισθίων σε μεγάλες επιχειρήσεις όπως η Walmart, η Boeing, η Target κτλ., όχι όμως σε αντιστοιχία με το κέρδος που αντλούν λόγω της χαμηλής φορολογίας. Κι ενώ ο Ομπάμα δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να φορολογήσει τους γίγαντες Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft, η δημοσιονομική μεταρρύθμιση του Τραμπ επέτρεψε τον εντοπισμό ενός μέρους του αποθησαυρισμένου χρήματος των GAFAM στους φορολογικούς παραδείσους. Koντολογίς, η αμερικανική εφορία κατάφερε να τους αποσπάσει 67 δις· δεν είναι πολλά, δεν είναι και λίγα.

Πολλές πολιτικές αποφάσεις του Τραμπ ήταν ανατροπές των αποφάσεων του Ομπάμα, πράγμα που συνέβη και στη δεκαετία του 1980 με τον Ρέιγκαν ο οποίος ξήλωσε την πολιτική του Κάρτερ. Ο Τραμπ αλλοίωσε μέχρι ανυπαρξίας την Obamacare και το Clean Power Plan εφόσον δεν ενδιαφέρεται για το περιβάλλον και για το κλίμα και εφόσον η προτεραιότητά του ήταν η διευκόλυνση των επιχειρήσεων και η δημιουργία θέσεων εργασίας με οποιοδήποτε τίμημα για τις εκπομπές άνθρακα. Επίσης, όπως αναμενόταν, απελευθέρωσε πλήρως την υδραυλική ρωγμάτωση για τα οφέλη της οποίας έχει πείσει το Δημοκρατικό Κόμμα. Σημειώνω ότι επί Ρέιγκαν, και λόγω της εποχής αλλά και λόγω της πολιτικής της προεδρίας, παρατηρήθηκε η ευρύτερη ρύπανση του περιβάλλοντος στον 20ό αιώνα – όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά οπουδήποτε γίνονταν αμερικανικές επενδύσεις.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό της προεδρίας Τραμπ ήταν οι έμμονες ιδέες: για παράδειγμα, το τείχος με το Μεξικό, ένα είδος τείχους του Διονυσίου, τυράννου των Συρακουσών, ήταν το αποτέλεσμα μιας προσωπικής έμμονης ιδέας. Ο Τραμπ έβλεπε εφιάλτες με Μεξικανούς εισβολείς, ναρκέμπορους και βιαστές. Κι ο Ρέιγκαν είχε έμμονη ιδέα με τη Λατινική Αμερική, αλλά με διαφορετικό τρόπο: φοβόταν πως θα επικρατήσει ο κουβανικός σοσιαλισμός και οι τουπαμάρος θα μπουκάρουν από τα νότια.

Η προεδρία Τραμπ ήταν φλύαρη· αμετροεπής. Κι αυτή ήταν μία από τις αιτίες της λυσσώδους αντιπολίτευσης με απειλές και πιο πικρή πόλωση. Νομίζω ότι μεταπολεμικά δεν υπήρξε προεδρία που να διχάζει τόσο τους Αμερικανούς και τον κόσμο – ίσως αυτό να θυμάται κανείς ως το πρωταρχικό γνώρισμα της τετραετίας. Ένα ακόμη γνώρισμα ήταν η άσκηση της εξουσίας και του δημόσιου λόγου μέσω του Twitter, πράγμα που έρχεται ως επιβεβαίωση της αμετροέπειας. Ίσως η απουσία του Twitter στη δεκαετία του 1980 να έκανε τον Ρόναλντ Ρέιγκαν να φαίνεται πιο σοβαρός απ’ όσο ήταν πραγματικά, ενώ εξέθεσε στα όμματα του πλήθους την αμάθεια και τη χαμηλή νοημοσύνη του Ντόναλντ Τραμπ.