Η εμμονική μεταμέλεια της Δύσης

Όταν ο Γάλλος φιλόσοφος Πασκάλ Μπρυκνέρ δημοσίευε τα έργα του για τη μεταμέλεια και τις ενοχές της Δύσης, δύσκολα θα φανταζόταν ή θα προέβλεπε την κουλτούρα ακυρώσεων (cancel culture) ή τον πολιτιστικό πόλεμο (culture war) που διεξάγονται τα τελευταία χρόνια. Αρκετά νωρίς, ο Μπρυκνέρ διέγνωσε το αντι-δυτικό πνεύμα και τη συναισθηματική φόρτιση υπέρ του Τρίτου Κόσμου που έτεμνε την σκέψη των περισσοτέρων διανοουμένων τις περασμένες δεκαετίες. Προχωρώντας σε ένα συστηματικό αυτομαστίγωμα, σε μία συνεχή και εμμονική μεταμέλεια για τα λάθη του παρελθόντος, αυτοί οι διανοούμενοι υπονόμευαν εν τοις πράγμασι τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού. Φυσικά, κανείς εχέφρων δεν υποστηρίζει πως όλα τα στοιχεία που συγκροτούν την «ευρωπαϊκή» ταυτότητα και ιδιοσυγκρασία ή το συλλογικό μας παρελθόν είναι καλώς καμωμένα. Μα τούτο πόρρω απέχει από τη στόχευση αυτών των διανοουμένων. Αυτοί δεν ήθελαν να δουν όλα τα επιτεύγματα της Ευρώπης, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον και την κριτική τους μονάχα στα κακώς κείμενα.

«Τίποτε δεν είναι πιο δυτικό… από το μίσος για την Ευρώπη» διακηρύττει ο Μπρυκνέρ, ώστε τα λόγια του ηχούν επίκαιρα −δυστυχώς− και τις τελευταίες ημέρες. Αναρωτιέται, πράγματι, κανείς αν γυρίσαμε στους Μέσους Χρόνους, όταν διαβάζει για τον αποκεφαλισμό (sic) καθηγητή που δίδασκε την ελεύθερη έκφραση. Επαναλαμβάνω: τον αποκεφαλισμό. Δεν είναι απλώς η δολοφονία του ατυχούς θύματος αλλά και το βάναυσο, το αναχρονιστικό της μεθόδου. Και το έγκλημα; Μα η ελεύθερη έκφραση! Πόσο εξοργιστικό αίτημα. Και όμως, η Ευρώπη εδράζεται στο φιλελεύθερο πνεύμα των κοινωνιών της, στην ελευθερία της σκέψης και την ελευθερία του λόγου − μόνο για τον ενεστώτα χρόνο της προηγούμενης πρότασης δεν είμαι σίγουρος. Βασικά πράγματα που λύθηκαν από την εποχή του Διαφωτισμού, αν όχι νωρίτερα. Εν πάσει περιπτώσει, αυτά είναι elementary, my dear Watson, που θα έλεγε και ο Σέρλοκ Χολμς.

Το κεντρικό ρεύμα της ευρωπαϊκής σκέψης μπορεί να αναχθεί σε μία μηχανική απάρνηση της Δύσης, κατηγορώντας την άλλοτε δίκαια και άλλοτε άδικα για βία και υποκρισία. Όλα εκείνα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που οδήγησαν στην ανάπτυξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού με κολοφώνα της δόξας της τον Διαφωτισμό, υποβαθμίστηκαν και διαστρεβλώθηκαν. Εξέχον παράδειγμα η απέχθεια για το κλασικό, για τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Απαξιώθηκαν όλα αυτά, άραγε, γιατί δεν είχαν πια χρησιμότητα; Όχι. Απαξιώθηκαν γιατί ακριβώς αυτά οδήγησαν στην ακμή της Δύσης. Και σε μία εποχή παρακμής της, αυτά τα στοιχεία δεν θεωρείται σκόπιμο, πια, να υπερτονίζονται ή ακόμη και να υπάρχουν.

Την ίδια στιγμή που άλλοι πολιτισμοί και άλλες χώρες του πλανήτη μας αυτοεπιβεβαιώνουν την αξία της μέχρι σήμερα πορείας της, η Ευρώπη συνεχώς διερωτάται, διαρκώς ανακαλύπτει «εγκλήματα» και επιθυμεί τη διαγραφή του παρελθόντος της. Σαν η κατεδάφιση αγαλμάτων να τη γλιτώνει από τις ερινύες της, από τα φαντάσματά της.

Μα τα φαντάσματα δεν τα αποφεύγεις. Τα αντιμετωπίζεις με κριτικό πνεύμα και διάθεση αυτοβελτίωσης.

Υπάρχει κάτι βαθιά δυσανεκτικό και αντι-φιλελεύθερο στην πολιτική ορθότητα, που διακονούν τόσες ευρωπαϊκές ελίτ. Μία αδυναμία διαλόγου, θέσης-αντίθεσης και σύνθεσης προς ένα καλύτερο αποτέλεσμα. Βεβαίως, η Ιστορία έχει συχνά διδάξει πως πραγματοποιεί την κίνηση ενός εκκρεμούς. Και το εκκρεμές δεν μπορεί να μείνει ακίνητο στο ένα άκρο. Σύντομα αρχίζει την πορεία του προς το αντίθετο άκρο. Και είναι αυτό ακριβώς που θα πρέπει να προλάβουμε. Το εκκρεμές πρέπει να «ηρεμίσει» περίπου στη μέση.

Τι σημαίνει αυτό πρακτικά;

Επαναφέροντας τη συζήτηση στα γαλλικά συμφραζόμενα, επιθυμητό δεν είναι ούτε το άκρο της ισλαμικής τρομοκρατίας, ούτε το άκρο της Μαρί Λεπέν. Το μέσο είναι η νηφάλια και μετριοπαθής στάση του Προέδρου Μακρόν απέναντι στο δύσκολο και σύνθετο αυτό ζήτημα.