Η πανδημία Covid-19 ίσως αποτελέσει το ορόσημο της ανατολής μιας νέας κοσμοαντίληψης όσον αφορά το παιχνίδι της ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ Κίνας και Δύσης.
Στις 8 Οκτωβρίου του 2020, η συντακτική ομάδα του κορυφαίου ανά τον κόσμο επιστημονικού ιατρικού περιοδικού New England Journal of Medicine προέβη σε μια ιστορικής αξίας δημοσίευση. Για πρώτη φορά στην ιστορία του το περιοδικό παίρνει μια ξεκάθαρα πολιτική θέση, στη συγκεκριμένη περίπτωση εναντίον του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, με αφορμή την προβληματική κυβερνητική διαχείριση της πανδημίας Covid-19, η οποία (μέχρι σήμερα) έχει οδηγήσει στο θλιβερό γεγονός της απώλειας περίπου 200.000 αμερικανών πολιτών. Στην καταληκτική μάλιστα παράγραφο του ιστορικού αυτού άρθρου, η συντακτική ομάδα προτρέπει ανοιχτά τους πολίτες στην καταψήφιση του παρόντος κυβερνητικού σχήματος στις προσεχείς αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου. Μέσα στο προαναφερθέν άρθρο με τίτλο «Dying in a Leadership Vacuum» τονίζεται ακόμη η επιτυχία της Κίνας, εκεί που ξεκίνησε η πανδημία, αλλά και άλλων ασιατικών κρατών όπως η Σιγκαπούρη και η Νότια Κορέα στον έλεγχο της εξάπλωσης της πανδημίας και στον περιορισμό των θανάτων.
Ο θλιβερός απολογισμός των θανάτων και ο κακός χειρισμός της πανδημίας από τις ΗΠΑ είναι βέβαιο ότι θα έχει μελλοντικές επιπτώσεις στις δυναμικές ισορροπίες μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας και πιθανά στην αμφισβήτηση της μέχρι σήμερα παγκόσμιας κυριαρχίας των ΗΠΑ σε γεω-στρατηγικό επίπεδο. Ο σύγχρονος Νοτιοκορεατής κοινωνικός φιλόσοφος-στοχαστής Byung Chul Han είχε προφητικά δηλώσει πριν από αρκετούς μήνες ότι η εγκατεστημένη συλλογική κουλτούρα σε συνδυασμό με το απολυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης των ασιατικών λαών θα τους καταστήσει νικητές στην αντιμετώπιση της πανδημίας, όμως οι μέθοδοι ελέγχου της πανδημίας που συνδέονται με σημαντικό περιορισμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων αποτελούν κόκκινο πανί για τον δυτικό κόσμο. Η επικράτηση του ασιατικού-κινέζικου μοντέλου ελέγχου της πανδημίας βάζει την ίδια στιγμή σοβαρό κοινωνικό προβληματισμό στον σύγχρονο ευρω-αμερικανικό κόσμο. Μπορεί άραγε η Ευρώπη και οι ΗΠΑ να ελέγξουν αυτή (ίσως και άλλες μελλοντικές πανδημίες) και παράλληλα να διατηρήσουν τη μέχρι σήμερα κοινωνική τους ιδεολογία; Η «μέθοδος της Κίνας» αρχικά προβλήθηκε αρνητικά από τα ΜΜΕ του δυτικού κόσμου μετά και την αρχική ενοχοποίηση της Κίνας για καθυστέρηση ενημέρωσης του ΠΟΥ. Νομίζω ότι ο δυτικός άνθρωπος φοβάται την επικράτηση της Κίνας, ενώ παράλληλα έχει πολύ μεγάλη άγνοια της κινέζικης κοινωνικής κοσμοθεωρίας και σκέψης.
Στο αρχαιότατο κινέζικο βιβλίο της «Τέχνης του Πολέμου» ο Σουν Τζου γράφει: «Ο στρατός που νικάει είναι εκείνος που νίκησε πριν ακόμα μπει στη μάχη. Ο στρατός που νικιέται είναι εκείνος που ψάχνει τη νίκη την ώρα του αγώνα». Τα πάντα βασίζονται σε προσεκτική εκτίμηση των συνθηκών. Τα πάντα κρίνονται εκ των προτέρων σε επίπεδο κατάλληλων συνθηκών. Ο Σουν Τζου γράφει ότι ο μεγάλος στρατηγός δεν έχει τίποτε το αξιέπαινο, ούτε μεγάλη ανδρεία ούτε μεγάλη σοφία. Ο μεγάλος στρατηγός, σύμφωνα με την κινέζικη αντίληψη, είναι αυτός που σταθμίζει καλά τα στοιχεία πριν από τη μάχη και τα αξιοποιεί προς όφελός του την ίδια στιγμή που ωθούσε τον αντίπαλο να χάσει τη δική του δυναμική. Σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή (δυτική) κοσμοθεωρία, όπου ο στρατηγός χρειάζεται να επιστρατεύσει την ευφυία του, το σχέδιο δράσης μαζί με ηρωισμό. Έτσι η στρατηγική νίκη στον ευρωπαϊκό κόσμο συνδέεται τελικά με δόξα, ηρωισμό και δραματοποίηση.
Από το κινέζικο λεξιλόγιο απουσιάζει η έννοια «Σκοπός», ενώ ο ευρωπαίος άνθρωπος της πράξης δηλώνει: για να είμαι αποτελεσματικός, πρέπει να βάλω έναν ξεκάθαρο στόχο-σκοπό και με βάση ένα σχέδιο θα αναζητήσω τα μέσα που θα οδηγήσουν στην πραγματοποίησή του με τον αμεσότερο τρόπο. Στην κινέζικη σκέψη, όπως την παρουσιάζει ο Φρανσουά Ζυλλιέν (*) (διαπρεπής σινολόγος της εποχής μας), η αποτελεσματικότητα νοείται διαφορετικά. Ο Κινέζος στρατηγός δεν θέτει στόχους ούτε καταστρώνει σχέδια. Αυτό που κάνει είναι να προσπαθεί να ανιχνεύσει και να χρησιμοποιήσει την αναπτυσσόμενη δυναμική μιας κατάστασης, να συντονιστεί με τη φυσική πορεία των πραγμάτων έτσι ώστε οι συνθήκες να δουλέψουν ευνοϊκά. Η έννοια του ατομικισμού (Εγώ), μια κυρίαρχη έννοια στη δυτική κοσμοθεωρία, απουσιάζει γενικά από την κινεζική κοσμοαντίληψη. Στο πλαίσιο της Βίβλου αναδύεται ένας νομαδικός λαός και ο ποιμένας μιλάει και καθοδηγεί το κοπάδι του. Στην Κίνα οι νομάδες ζουν σε παραμεθόριο ζώνη, στις βόρειες και δυτικές στέπες. Στην Ανατολή η Θάλασσα. Και ανάμεσά τους οι κάμποι. Οι κάμποι ήσαν ανέκαθεν πολλοί μικροί για τον τεράστιο πληθυσμό της Κίνας. Ήταν αδύνατον να αφεθούν στην κτηνοτροφία. Έτσι ο Κινέζος αγρότης, αρδεύοντας και οργώνοντας με υπομονή τους κάμπους, έμαθε να τους αξιοποιεί και να αποκομίζει μέγιστο ώφελος. Η κινέζικη σκέψη, σε αντίθεση με τη Δύση, δεν οικοδόμησε τη λατρεία των ηρώων και το ρητορικό ατομικίστικο μοντέλο σκέψης που επιβάλλεται με την εφευρετική του ιδιότητα. Το κινεζικό πρότυπο σκέψης βασίστηκε στην υπομονετική και κλιμακωτή διαδικασία της ανάπτυξης των φυτών, την οποία ο άνθρωπος καλείται να συντροφεύσει.
Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς τη σιωπηρή μεταμόρφωση της Κίνας από το στάδιο της πάλης των τάξεων σε μια μοντέρνα υπερκαπιταλιστική κοινωνία βασισμένη πλέον στο ατομικό κέρδος και στο χρήμα, δίχως να συντελεστεί κάποια μεγάλη ρήξη που να απειλεί την οικονομία. Δεν υπήρξε μάλιστα κάποια ξεχωριστή διαδικασία αποκόλλησης του Μαοϊκού καθεστώτος ούτε εκρηκτική ανατροπή της εξουσίας, επιπλέον μπόρεσε να διατηρηθεί η κρατική δομή του κόμματος, το οποίο επίσης ανανεώθηκε. Η Κίνα μεταμορφώνεται αργά και υπομονετικά, αλλά δεν μπορείς ποτέ να δεις τη μεταμόρφωσή της την ώρα που συντελείται. Δεν μπορείς να καταγράψεις την κινεζική διασπορά στις ευρωπαϊκές πόλεις, όμως αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο. Και ξαφνικά ένα όμορφο πρωινό διαπιστώνεις ότι στον δρόμο που ζεις υπάρχουν πλέον μόνο κινέζικα καταστήματα, τα οποία μάλιστα δεν έχουν ακόμη πελατεία, αλλά οι Κινέζοι ιδιοκτήτες περιμένουν υπομονετικά τους πελάτες. Το ίδιο έχει αρχίσει να συμβαίνει και σε μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας μας, οι Κινέζοι αργά και υπομονετικά κάνουν συναλλαγές και αγοράζουν, ακίνητα, σπίτια, καταστήματα. Και ένα πρωί διαπιστώνεις ότι η Κίνα βρίσκεται παντού και γύρω σου, έχει ήδη συντελεστεί μια τεράστια μεταμόρφωση και δεν έχεις καταλάβει πότε και πώς αυτό έγινε. Ένα, προσωρινό μάλλον, φρένο στην κινέζικη οικονομική επέκταση στη Δύση έβαλε βέβαια το τελευταίο διάστημα η πανδημία Covid-19.
Στο βιβλίο του Σουν Τζου αναφέρεται όμως το εξής: «Ο μεγάλος στρατηγός χειραγωγεί τα στρατεύματα όπως τα πρόβατα. Και όχι μόνον το αντίπαλο στρατόπεδο αλλά και το δικό του». Καθώς ανιχνεύει τις συνθήκες ο στρατηγός κρύβεται, ο μέγας χειραγωγός χειραγωγεί μονάχος του. Συνεπώς δεν υπάρχει διάλογος, δεν υπάρχει η διαλεκτική αντίθεση, δεν υπάρχει δημόσια συζήτηση, δεν υπάρχει οικειοθελής στράτευση. Και αυτό τελικά είναι το εξαιρετικά αδύναμο στοιχείο της Κίνας, ακόμη και σήμερα, σε σχέση με τη Δύση. Δεν υπήρξε ποτέ η έννοια της δημοκρατίας στην Κίνα, η Κίνα πάσχει κυρίως από έλλειψη δημοκρατίας. Και αυτό αποτελεί μέχρι σήμερα το πολύτιμο όπλο της Δύσης στην αντιπαράθεση με την Κίνα.
Φαίνεται ότι η ανάπτυξη της Κίνας, με έμφαση στο διεθνές εμπόριο, ήταν αβίαστη μέχρι σήμερα. Αυτό που δεν είναι βέβαιο είναι το για πόσο καιρό ακόμη η έννοια «Στόχος-Σκοπός» θα παραμένει προσεκτικά εκτός του επίσημου κινέζικου λεξιλογίου. Ιδιαίτερα μετά τους κλυδωνισμούς που υφίσταται τελευταία η πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ στο παγκόσμιο γεωστρατηγικό παιχνίδι, η Κίνα ίσως δεν θα μπορέσει να παρατείνει τη μέχρι σήμερα σιωπηρή, προσεκτική και ουδέτερη διείσδυσή της στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Δεν ξέρω αν η ανθρωπότητα πρέπει να ανησυχήσει όταν συμβεί το (μάλλον) αναπόφευκτο: αν δηλαδή η Κίνα σπάσει κάποια στιγμή τη σιωπή της, σταματήσει να κρύβεται και βάλει τη λέξη «Στόχος» επίσημα πλέον στο λεξιλόγιό της. Η πανδημία Covid-19 ίσως αποτελέσει το ορόσημο της ανατολής μιας νέας κοσμοαντίληψης όσον αφορά το παιχνίδι της ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ Κίνας και Δύσης.
(*) Φρανσουά Ζυλλιέν. Εγκώμιο της Απραξίας: η αποτελεσματικότητα στην κινέζικη σκέψη. Μετάφραση Θάνος Σαμαρτζής. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (2013). Ο Φρανσουά Ζυλλιέν (Francois Jullien) (1951) σπούδασε φιλοσοφία στην Ecole Normale Superieure του Παρισιού και Σινολογία στα πανεπιστήμια του Πεκίνου και της Σαγκάης. Με το έργο του επιχειρεί τη συστηματική αντιπαραβολή κινέζικης και ευρωπαϊκής (δυτικής) σκέψης. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε είκοσι γλώσσες.
17°
