Ναγκόρνο Καραμπάχ: Τι συμβαίνει στον Καύκασο;

Μπορεί σαν Έλληνες να εστιάζουμε -αυτονόητα- στις τελευταίες τουρκικές προκλήσεις στην Αμμόχωστο, όμως στον όχι και τόσο μακρινό Καύκασο εξελίσσεται κάτι που σε βάθος χρόνου μπορεί να αποδειχθεί πολύ σοβαρότερο. Από τη στιγμή που ξεκίνησε η επίθεση των Αζέρων, η επικρατούσα άποψη είναι ότι αποσκοπεί σε κατάληψη του Ναγκόρνο Καραμπάχ και άλλων εδαφών (την αυτοανακηρυγμένη Δημοκρατία του Αρτσάχ), τα οποία σήμερα ελέγχονται από αρμενικές δυνάμεις. Ο συγκεκριμένος θύλακας σίγουρα δεν είναι ένας εύφορος κάμπος, δεν φημίζεται για τα μεταλλεύματα του, δεν αποτελεί περιζήτητο τουριστικό προορισμό, δε βρίσκεται πάνω σε κάποιον σημαντικό συγκοινωνιακό κόμβο, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού είναι Αρμένιοι -όπως ανέκαθεν ήταν- που θέλουν να ζουν στη γη των προγόνων τους.

Συνεπώς, με εξαίρεση κάποια εγωπαθή εθνικιστική παρόρμηση, ο πιθανότερος ρασιοναλιστικός μα και κυνικός λόγος για να βάλει ο Αλίγιεφ τη χώρα του σ’ αυτή την περιπέτεια είναι η εσωτερική κατανάλωση. Ο Αλίγιεφ όμως είναι ένας δικτάτορας, οι δε υπήκοοί του γενικά κάθονται στ' αυγά τους όχι μόνο λόγω φόβου, αλλά κι επειδή το βιοτικό επίπεδο τους έχει ανέβει κατακόρυφα χάρη στους υδρογονάνθρακες. Με δυο λόγια, δε πιέζεται να τους εντυπωσιάσει. Φυσικά δεν αποκλείεται να οφείλεται η όλη ιστορία σε πιέσεις του Ερντογάν, που θέλει εκείνος να προσφέρει μία νίκη στο λαό του, έστω και έμμεση. Εξάλλου η συμμετοχή του είναι δεδομένη. Οι στρατιωτικές δυνάμεις των δύο χωρών συνασκούνται εδώ και χρόνια, τουρκικής κατασκευής drones αποτελούν την μεγαλύτερη απειλή για τα αρμενικά στρατεύματα, και τώρα άρχισαν να κυκλοφορούν δορυφορικές φωτογραφίες που φέρονται ν' απεικονίζουν τουρκικά F-16 σε αεροδρόμιο του Μπακού.

Υπάρχει όμως και ένα ακόμη ενδεχόμενο. Ενώ το λογικό θα ήταν να εκδηλώνεται η κύρια επίθεση από τα βορειοδυτικά (απ’ όπου θα μπορούσαν θεωρητικά να πλευροκοπηθούν και να περικυκλωθούν οι αρμενικές δυνάμεις) ή από τα βορειοανατολικά (απ’ όπου ξεκινά η συντομότερη διαδρομή για την πρωτεύουσα του Αρτσάχ, Στεπανακέρτ), οι Αζέροι έχουν ακολουθήσει διαφορετική προσέγγιση: διενεργούν υπερφαλάγγιση, πιέζοντας κυρίως στο νότιο τμήμα του μετώπου, κατά μήκος των συνόρων με το Ιράν. Εμφανίζονται (σύμφωνα με δημοσιευμένους χάρτες) να έχουν καλύψει σχεδόν τη μισή απόσταση ως τα επίσημα σύνορα της Αρμενίας, τα οποία -θεωρητικά- είναι εγγυημένα από τη Ρωσία, στα πλαίσια του συμφώνου CSTO.

Το πρόβλημα είναι ότι μετά το σημείο εκείνο το πλάτος του αρμενικού εδάφους είναι όλο κι όλο περίπου 35 χιλιόμετρα πεδιάδας. Νοτιοδυτικά βρίσκεται ο αζέρικος θύλακας του Ναχιτσεβάν, όπου από το 2017 εδρεύει σχεδόν το ένα τρίτο του τακτικού στρατού της χώρας, έχοντας και τις πλάτες της τουρκικής 3ης Στρατιάς, που θεωρητικά έχει δικαίωμα επέμβασης στην περιοχή βάσει της Τουρκοσοβιετικής συνθήκης του Καρς, του 1921. Επιπρόσθετα, η αρμενική πρωτεύουσα Γιερεβάν βρίσκεται περίπου 65 χιλιόμετρα από το Ναχιτσεβάν (εντός του βεληνεκούς των πιο βαρέων αζερικών ρουκετών), και μόνο καμιά τριανταριά χιλιόμετρα από τα τουρκικά σύνορα, δηλαδή σχεδόν μέσα στην εμβέλεια του τακτικού τουρκικού πυροβολικού.

Συνεπώς, αναρωτιέμαι μήπως τελικά ο τουρκοαζερικός στόχος δεν είναι η δεδηλωμένη «απελευθέρωση» του Ναγκόρνο Καραμπάχ, μα η διάνοιξη ενός χερσαίου διαδρόμου μέσα από τα αρμενικά εδάφη, με ταυτόχρονους βομβαρδισμούς αμάχων για αντιπερισπασμό. Ο διάδρομος θα επιτάχυνε την εξελισσόμενη ενοποίηση των δύο κρατών, ενώ παράλληλα θα απέκοπτε και την Αρμενία από το Ιράν, θέτοντας την μέσα σε σφιχτό κλοιό (και η γειτονική χριστιανική Γεωργία βρίσκεται πλέον στη σφαίρα επιρροής της Τουρκίας). Ας μη ξεχνάμε άλλωστε ότι και ο Οζάλ (ο πολιτικός πατέρας των κεντροασιατικών βλέψεων της Τουρκίας) το 1992 είχε προτείνει μια παρόμοια ανταλλαγή εδαφών, στα πλαίσια ειρήνευσης της περιοχής.

Φυσικά τώρα θ’ αναρωτιέστε αν είναι δυνατόν να συμβαίνουν όλα αυτά απλά και μόνο επειδή δύο χώρες με αναθεωρητική ατζέντα θέλουν να διευκολύνουν τις διασυνοριακές επαφές τους σε κάθε επίπεδο. Φυσικά και όχι, διότι -εάν αυτό το σενάριο επαληθευθεί- στην εξίσωση θα εισέλθει κατόπιν και ο γείτονας του Αζερμπαϊτζάν στην αντίπερα όχθη της Κασπίας, το Τουρκμενιστάν• η έτερη δικτατορία, η οποία ελέγχει μακράν τον μεγαλύτερο πλούτο υδρογονανθράκων της περιοχής, πλούτο που ως τώρα είναι υποχρεωμένη να εξάγει αποκλειστικά μέσω των ρωσικών δικτύων. Και φυσικά ανατολικά του Τουρκμενιστάν συνεχίζεται μια νοτιότερη εκδοχή του Δρόμου του Μεταξιού, που διαμέσω Ουζμπεκιστάν και Κιργιστάν (εκεί πάλι έχουμε μια... ψιλοεπανάσταση τις τελευταίες ημέρες) καταλήγει στο κινεζικό Σιντσιάνγκ, τον τόπο των τουρκογενών μουσουλμάνων Ουιγούρων, εθνότητας που προκαλεί μεγάλους πονοκεφάλους στο Πεκίνο.

Εν κατακλείδι, ίσως γινόμαστε μάρτυρες μίας ιδιαίτερα φιλόδοξης προσπάθειας τουρκικού επεκτατισμού, κατά τη διάρκεια μάλιστα αμερικανικής προεκλογικής αδράνειας. Αν στεφθεί από επιτυχία, η γεωπολιτική ισχύς της Γείτονος θα απογειωθεί. Σοβαρά εμπόδια θα μπορούσαν να θέσουν μόνο δύο κράτη της περιοχής: Ιράν και Ρωσία. Το Ιράν ανέκαθεν είχε καλές σχέσεις με τους Αρμένιους (οι δε Αζέροι με τους Ισραηλινούς), και φυσικά έχει ήδη εκδηλώσει την έντονη δυσαρέσκεια του για την παρουσία τζιχαντιστών μισθοφόρων στην περιοχή, εργαζομένων για το Μπακού. Ωστόσο, πριν δύο μέρες τα Ιρανικά μέσα μετέδωσαν δηλώσεις του Αλί Ακμπάρ Βελαγιατί, πολύπειρου συμβούλου εξωτερικών θεμάτων του Αγιατολάχ Χαμενεΐ, ότι η Αρμενία θα πρέπει να εγκαταλείψει τα εδάφη που έχει «καταλάβει», συντασσόμενος επί της ουσίας με τις αιτιάσεις του -επίσης Σιιτικού- Αζερμπαϊτζάν. Εφόσον οι δηλώσεις αυτές αντικατοπτρίζουν στροφή της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής, τότε συνάγεται το συμπέρασμα πως οι τουρκοαζερικοί επιθετικοί σχεδιασμοί τυγχάνουν αποδοχής της Τεχεράνης, ένα γεγονός με πολύ σοβαρές δυνητικές προεκτάσεις για όλη την κεντρική Ασία.

Οπότε, μένει να δούμε πώς θα ενεργήσει τελικά η Ρωσία. Δημοσίως επαναλαμβάνει τη δέσμευση της να προστατεύσει τα επίσημα σύνορα της Αρμενίας. Αν όντως αυτό προτίθεται να κάνει, τότε θα πρέπει να συγκεντρώσει έγκαιρα δυνάμεις στον ευάλωτο νότιο τομέα του μετώπου, προτού αυτός βρεθεί μεταξύ σφύρας και άκμονος Αν δεν το κάνει, τότε μάλλον δε θα την πολυνοιάξει αν κάποια στιγμή οι Αζέροι στρατιώτες από το Ναχιτσεβάν συναντήσουν τους συντρόφους τους, κάπου στο μέσο της αρμενικής ζώνης των 35 χιλιομέτρων. Ό,τι κι αν αυτό θα σήμαινε.