Υπόγειες Διαδρομές Ανθρώπων και Τρωκτικών

Είναι διαπιστωμένο ότι όσο αυξάνεται η κοινωνικο-οικονομική ψαλίδα τόσο περισσότερο αυξάνονται τα ποινικά αδικήματα, πολύ περισσότεροι άνθρωποι κλείνονται στη φυλακή και πολύ λιγότερες δαπάνες γίνονται για μόρφωση και παιδεία. Ακόμη έχει αποδειχθεί ότι όσο αυξάνεται ο βαθμός της οικονομικής ανισότητας και ανοίγει η ψαλίδα μεταξύ πλούσιων και φτωχών τόσο αυξάνεται ο βαθμός ανασφάλειας των πολιτών και η δυσπιστία προς τον συνάνθρωπο με αποτέλεσμα να κλονίζεται το αίσθημα αλληλεγύης και η κοινωνική συμπαράσταση. Αυτό το αίσθημα αλληλεγύης και εμπιστοσύνης προς τον συμπολίτη έχει αποδειχθεί εξαιρετικά σημαντικό για την επιβίωση στο πλαίσιο μαζικών καταστροφών και θεομηνιών. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρει ο αμερικανός κοινωνιολόγος Eric Klinenberg στο βιβλίο του σχετικά με τις κοινωνικές συμπεριφορές κατά τη διάρκεια του φονικού καύσωνα που χτύπησε το Σικάγο των ΗΠΑ το 1995. Κατά τη διάρκεια του καύσωνα σε περιοχές όπου ζούσαν φτωχοί Αφροαμερικάνοι η θνητότητα υπήρξε πολύ υψηλή, λόγω του φόβου των κατοίκων να ανοίξουν τις πόρτες των σπιτιών τους και να μετακινηθούν προς κοινοτικά κέντρα όπου υπήρχε κλιματισμός. Τη φοβία των ανθρώπων αυτών να κάνουν ένα αποφασιστικό βήμα προς τη σωτηρία τους είχε προκαλέσει η αυξημένη εγκληματικότητα και η κοινωνική δυσπιστία που τυπικά χαρακτηρίζουν ζώνες του πλανήτη με μεγάλη κοινωνική-οικονομική ανισότητα. Ακόμη, η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τον συνάνθρωπο είχε σαν αποτέλεσμα να μην ενδιαφερθούν οι πολίτες να ελέγξουν γειτονικές κατοικίες ηλικιωμένων ή ασθενικών ατόμων τα οποία τελικά κατέληξαν από τον καύσωνα χωρίς καμμία βοήθεια. Ανάλογες μάλιστα καταστροφικές επιπτώσεις έχει και η πρόσφατη πανδημία Covid 19 εφόσον είναι πλέον διαπιστωμένο ότι η καραντίνα, τα μέτρα κοινωνικής απόστασης και ο φόβος της μετάδοσης αυξάνουν εκρηκτικά θνητότητα-νοσηρότητα σε τοποθεσίες και γεωγραφικές ζώνες της υφηλίου στις οποίες κατοικούν φτωχοί, άποροι και αναξιοπαθούντες συχνά χωρίς καμμία πρόσβαση σε πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.

Αν κανείς δεν παραμένει εντελώς αδιάφορος και μπορεί ακόμη να παρατηρεί λεπτομέρειες της καθημερινότητας, θα διαπιστώσει ότι σε αρκετές γειτονιές της Αθήνας έχει τα τελευταία χρόνια αυξηθεί ο αριθμός ανθρώπων οι οποίοι αναζητούν συστηματικά την τροφή τους σε κάδους απορριμάτων. Παράλληλα αποτελεί στις μέρες μας κοινό μυστικό ότι έχουν αρχίσει να αυξάνονται ραγδαία οι πληθυσμοί των ποντικών σε όλες τις πόλεις του πλανήτη και υπάρχουν αδιάψευστες μαρτυρίες ότι άνθρωποι και τρωκτικά ψάχνουν ταυτόχρονα για σκουπιδοτροφή στον ίδιο κάδο απορριμάτων. Είναι ενδιαφέρον να αναζητήσει κανείς ομοιότητες ανάμεσα στα αίτια που οδηγούν σε παράλληλη αύξηση αρουραίων και «ανθρώπινων τρωκτικών».

Σημαντικοί λόγοι της εξάπλωσης των αρουραίων σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης θεωρούνται η αύξηση κατανάλωσης της τροφής ταχυφαγείων τύπου σκουπιδοφαγητού (junk-food/fast food). Οι σκουπιδότοποι των ταχυφαγείων αποτελούν μεγάλες εστίες συγκέντρωσης των τρωκτικών. Η εκρηκτική επέκταση του αστικού χώρου αποτελεί επίσης σημαντικό ερέθισμα πολλαπλασιασμού των ποντικών. Οι εστίες που συγκεντρώνουν τα τρωκτικά μέσα στις πόλεις είναι χώροι γύρω από κάδους απορριμάτων, τα υπόγεια των πολυκατοικιών και των καταστημάτων, οι αποθήκες τροφίμων που δεν καθαρίζονται τακτικά, τα ισόγεια δημόσιων κτιρίων, λεβητοστάσια, εγκαταλελειμένοι χώροι και ερειπωμένα σπίτια. Τα ποντίκια υπήρχαν πάντα στις πόλεις αλλά όσο επεκτείνονται τα αστικά κέντρα τόσο αυξάνεται και ο πληθυσμός των τρωκτικών. Μάλιστα τα ποντίκια των υπονόμων, με την επιστημονική ονομασία Rattus Norvegicus, αποκτούν μεγάλο μέγεθος, αναπαράγονται ταχύτατα και είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά καθώς έχουν προσαρμοστεί τέλεια στα υγρά υπόγεια των πόλεων.

Το άνοιγμα της ψαλίδας και η αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων στις σύγχρονες ανθρώπινες κοινωνίες οδηγεί τις φτωχότερες τάξεις σε αύξηση της κατανάλωσης φθηνού-ανθυγιεινού φαγητού με αποτέλεσμα έκρηξη παχυσαρκίας και όλα τα αρνητικά επακόλουθα στην υγεία. Όπως το λιπαρό κίτρινο τυρί των περισσευμάτων χάμπουργκερ αποτελεί εκλεκτό έδεσμα των τρωκτικών παρομοίως και οι άνθρωποι κάτω από την επίδραση του άγχους και της κατάθλιψης αναζητούν τη γρήγορη λυτρωτική απόδραση, την οποία συνηθέστερα ανακαλύπτουν σε ταχυφαγεία τα προιόντα των οποίων είναι πλούσια σε λιπαρά, αλάτι και ζάχαρη. Και βέβαια η έκρηκτική αύξηση της φτώχειας και της ανεργίας οδηγεί σε σημαντική αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης όπως και σε μείωση της αυτοεκτίμησης με επακόλουθα την άνοδο της εγκληματικότητας, της επιθετικότητας και της βίας.

Σύμφωνα με τις μελέτες του βρετανού κοινωνικού επιδημιολόγου Richard Wilkinson το μεγάλο άνοιγμα της κοινωνικής ψαλίδας σχετίζεται με χειρότερη (σωματική και ψυχική) υγεία αλλά και με τον αριθμό των ατόμων τα οποία φυλακίζονται στα πλαίσια ποινικών αδικημάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν σήμερα οι ΗΠΑ. Ο πληθυσμός των ΗΠΑ δεν υπερβαίνει το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού. Όμως σήμερα 1 στους 4 φυλακισμένους του πλανήτη κρατείται στις ΗΠΑ οι οποίες αποτελούν τον παγκόσμιο ηγέτη στην παραγωγή κρατουμένων σε φυλακές. Υπολογίζεται ότι περίπου 2.3 εκατομμύρια (υποτίθεται ποινικά καταδικασμένοι) άνθρωποι βρίσκονται σε φυλακές των ΗΠΑ που  κατέχουν ως χώρα αυτή την θλιβερή πρωτιά. Με βάση αξιόπιστες στατιστικές υπολογίζεται ότι σήμερα κατά μέσον όρο 1 στους 100 αμερικανούς ενήλικες πολίτες βρίσκεται στη φυλακή. Η Κίνα, με πληθυσμό τετραπλάσιο των ΗΠΑ, έρχεται δεύτερη αμέσως μετά τις ΗΠΑ με περίπου 1.6 εκατομμύρια φυλακισμένους, ωστόσο ο αριθμός αυτός δεν περιλαμβάνει τους εκατοντάδες χιλιάδες πολιτικά αντιφρονούντες «σωφρονιζόμενους» πολίτες. Εξαιρετικά ψηλά επίσης στην παγκόσμια λίστα του αριθμού φυλακισμένων πολιτών σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας βρίσκεται βέβαια και η Ρωσία. Η όξυνση των κοινωνικών-οικονομικών ανισοτήτων ίσως αποτελεί τον κοινό παρανομαστή που συσχετίζεται με κακή υγεία, βία, και εγκληματικότητα στις σύγχρονες κοινωνίες. Μια ενδιαφέρουσα πρώτη (δική μου) σκέψη είναι ότι η επιδείνωση της κοινωνικής ανισότητας ενδεχόμενα πολλαπλασιάζει παράλληλα (με αδιευκρίνιστο ακόμη μηχανισμό) τους πληθυσμούς των τρωκτικών με τους πληθυσμούς των φτωχών, ασθενών, αδύναμων και αναξιοπαθούντων ανθρώπων. Άνθρωποι και ποντίκια σε παράλληλες σκοτεινές, υγρές και υπόγειες διαδρομές.

Σε μια πρωτότυπη έκδοση αφιερωμένη στο έργο του ακτιβιστή καλλιτέχνη (street artist) Banksy με τίτλο «Banksy, Wall and Piece» (εκδόσεις Μεταίχμιο με τίτλο Ραδιενεργά Γκράφιτι) η οποία εκθέτει κοινωνικούς προβληματισμούς μέσα από παραστάσεις σε τοίχο (γκράφιτι), απεικονίζεται και η συμβολική επιστροφή των αρουραίων στη ζωή των πόλεων. Μάλιστα o αναγραμματισμός της λέξης Rat που σημαίνει αρουραίος οδηγεί στη λέξη Art που σημαίνει τέχνη. Σε γκράφιτι εικόνας αρουραίων υπάρχει το εξής κοινωνικά προφητικό κείμενο: «Οι αρουραίοι υπάρχουν δίχως την έγκριση κανενός. Τους μισούν, τους κυνηγούν και τους καταδιώκουν. Ζούν ανάμεσα μας σε σιωπηλή απόγνωση. Και όμως έχουν τη δύναμη να γονατίζουν ολόκληρους πολιτισμούς. Αν είσαι βρώμικος, άσημος και δεν σε αγαπάει κανείς, τότε οι αρουραίοι είναι για σένα το πρότυπο ζωής. Μπορείς να βγείς νικητής στον αγώνα των αρουραίων αλλά θα παραμείνεις ένας αρουραίος. Ο αγώνας των ανθρώπων είναι ένας ηλίθιος και άδικος ανταγωνισμός. Δεν είναι να απορείς που τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τον αγώνα και έχουν αποσυρθεί στις κερκίδες όπου τρώνε σκουπιδοφαγητό και φωνάζουν βρωμόλογα».

Υπάρχουν πολλές πρόσφατες αναφορές κατά τη διάρκεια της εφαρμογής καραντίνας και των μέτρων κοινωνικής απόστασης λόγω Covid 19 που δείχνουν ότι, αφού έκλεισαν τα ταχυφαγεία και τα εστιατόρια, τα τρωκτικά των πόλεων που δεν έβρισκαν τροφή έγιναν πολύ επιθετικά. Αρχικά μεταξύ τους, αφού οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι είναι πολύ πιθανό να οδηγηθούν σε κανιβαλισμό όταν δεν βρίσκουν τροφή. Το πιο όμως τρομακτικό σενάριο είναι μια πρόβλεψη ότι ο κανιβαλισμός μεταξύ των αρουραίων ενδέχεται να οδηγήσει στη γένεση μιας νέας εξαιρετικά επιθετικής φυλής τρωκτικών ακόμη και προς το ανθρώπινο είδος.  

Οι αρουραίοι βρίσκονται εδώ και οι ίδιοι λόγοι που έφεραν πίσω τους αρουραίους προκαλούν και στους ανθρώπους συμπεριφορά τρωκτικών. Αν δεν καταφέρουμε να αλλάξουμε τις κοινωνικές συνθήκες που γεννούν τρωκτικά πολύ σύντομα ίσως εμφανισθεί μια νέα πανδημία «πανούκλας», όχι μόνον με την στενά ιατρική έννοια αλλά με μιαν ευρύτατα κοινωνική έννοια. Η μαζική φτωχοποίηση των λαών και η όξυνση των ανισοτήτων παρέχουν σήμερα όλες τις προυποθέσεις για τη δημιουργία μιας κοινωνίας «τρωκτικών» που θα μεταφέρουν αυτή τη νέα μορφή θανατηφόρας πανούκλας. Αυτή τη φορά φοβάμαι ότι ίσως δεν θα υπάρξει φάρμακο το οποίο θα μπορέσει να την σταματήσει πριν ολοκληρώσει το καταστροφικό της έργο.