Η πολιτική των ταυτοτήτων είναι πολιτική των φοβισμένων καιρών

Στον τελευταίο μήνα για τις αμερικανικές εκλογές, ο Ντόναλντ Τραμπ δείχνει να μειώνει τη μεγάλη διαφορά, να γίνεται πάλι φαβορί. Παρ’ όλη την απελπιστική διαχείριση της πανδημίας που έχει στοιχίσει ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες πάνω από 200.000 νεκρούς. Οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι οι συνεχιζόμενες εδώ και μήνες φυλετικές συγκρούσεις έχουν φοβίσει τη «λευκή» Αμερική, έχουν επαναφέρει τα στρατόπεδα εκεί που τα ήθελε ο Τραμπ. Στον πόλεμο ταυτοτήτων.

Όταν δολοφονήθηκε ο Τζορτζ Φλόιντ και οι συγκινητικές διαδηλώσεις «black lives matter» συγκλόνιζαν την Αμερική, όλα τα μέσα ενημέρωσης του πλανήτη, και τα ελληνικά, παρακολουθούσαν και μετέδιδαν κάθε μέρα τα γεγονότα. Όταν πια περνούσαν οι μέρες, οι συγκεντρώσεις στους δρόμους έγιναν βίαιες και ο αριθμός των νεκρών από τις συγκρούσεις κάθε μέρα μεγάλωνε, στην Athens Voice γράφτηκε το πρώτο άρθρο που προειδοποιούσε ακριβώς γι’ αυτό: Ότι το παιχνίδι ξεφεύγει, ότι αν η καταδίκη της αστυνομικής βίας και του ρατσισμού μετατραπεί σε άγριες φυλετικές διαμάχες στους δρόμους των αμερικανικών πόλεων, τότε ο μόνος κερδισμένος θα είναι ο επικίνδυνος αμερικανός πρόεδρος. Από την αποτυχία της πολιτικής του, η προσοχή θα μετατοπιστεί στα στρατόπεδα ταυτοτήτων. Εκεί που ο καθένας συσπειρώνεται στην ομάδα του. «Σήμερα η πολιτική είναι λιγότερο υπόθεση προγραμμάτων και περισσότερο υπόθεση ταυτοτήτων», λέει ο Αντώνης Λιάκος στα ΝΕΑ. Δεν θα μπορούσε να συμφωνήσει περισσότερο ο Ντόναλντ Τραμπ.

Θυμάμαι ακόμα τα σχόλια σε εκείνο το άρθρο. Μήπως είμαστε «κρυπτορατσιστές» που αντί να προβάλλουμε τις μεγαλειώδεις διαδηλώσεις, εστιάζουμε στις «παράπλευρες απώλειες», στους νεκρούς των συγκρούσεων της τόσο «δικαιολογημένης» βίας; Λίγους μήνες μετά, από την κατάρρευση και την ελεύθερη πτώση, ο Τραμπ διεκδικεί ξανά τη νίκη. Για μία ακόμη φορά οι Δημοκρατικοί αυτοκτονούν μόνοι τους. Είχαμε δίκιο σε όσα προβλέπαμε, το ζήτημα όμως δεν ήταν αν είχαμε δίκιο, μπορεί και να πέφταμε έξω, οι φόβοι μας να μην επαληθεύονταν. Το ζήτημα είναι ότι για μια ορισμένη κοινή γνώμη της εποχής το σημαντικό δεν είναι αυτό που συμβαίνει και τι επιπτώσεις έχει στη ζωή μας, αλλά η δήλωση ταυτότητας, να ανήκουμε στους «good people».

Αν για κάτι είμαι υπερήφανος στην Athens Voice, είναι η σχέση μας με τους αναγνώστες. Τους θεωρούμε ισότιμους. Είμαστε βέβαιοι ότι θα μας καταλάβουν. Θα συμφωνήσουν ή θα διαφωνήσουν, αλλά θα καταλάβουν. Δεν μιλούσαμε ποτέ συγκαταβατικά στο κοινό μας. Το θεωρούμε ενήλικο. Αυτό βέβαια σε αυτούς τους περίεργους καιρούς των ταυτοτήτων και των στρατεύσεων είναι πολύ δύσκολο. Είναι εύκολο να διαλέγεις ένα λάβαρο και να το εκμεταλλεύεσαι με επαγγελματική επάρκεια. Να εκμεταλλευτείς την ανθρώπινη φύση, τον φόβο, την οργή, την επιθυμία για ένταξη σε μια ομάδα. Το δύσκολο είναι να λες κάθε φορά αυτό που πιστεύεις, να ψάχνεις, να αλλάζεις γνώμη και να λες ό,τι βλέπεις. Ακόμα κι αν η αλήθεια πονάει. Αυτή είναι η μόνη υποχρέωση που έχεις. Πράγμα που ανάμεσα στα στρατόπεδα της επαγγελματικής ευαισθησίας, της εργολαβικής αλληλεγγύης, της εξαργυρώσιμης πίστης και του προσοδοφόρου πατριωτισμού, είναι επικίνδυνο. Γίνεσαι εύκολος στόχος για την αστυνομία σκέψης του κάθε στρατοπέδου. Για να μη θίξουμε το άλλο πρόβλημα της κατανόησης κειμένου, όταν ξεφεύγεις από τους κώδικες των στρατευμένων. «Σκάσε και κολύμπα», έγραφε κάποτε η Σώτη σε ένα άρθρο για τη γενιά του 21ου αιώνα. Λέει, δηλαδή, απάντησε κάποιος, να το βουλώσουν και οι μειονότητες, οι μαύροι, οι γκέι; Τι να πεις στον έρημο, που αν και συγγραφέας, δεν αντιλαμβανόταν καν το νόημα της έκφρασης. Ότι είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που νόμιζε, είναι πολεμική ιαχή, σημαίνει τέρμα τα κλαψουρίσματα, τώρα έχει έρθει η ώρα του αγώνα.

Μέχρι το 2000, ο προοδευτικός κόσμος διεκδικούσε την απάλειψη των ταυτοτήτων ή αντίστροφα, τον πολλαπλασιασμό τους, μέχρι τη δημιουργία του πολυδιάστατου ανθρώπου.  Έδινε το 2001 τη μάχη για τη διαγραφή του θρησκεύματος από τις ταυτότητες. Δεν ήταν ένα στοιχείο μόνο, αλλά πολλά που καθόριζαν την προσωπικότητά μας και ήταν η άρνηση του κάθε επιβεβλημένου στερεότυπου χαρακτηριστικού που θα μας απελευθέρωνε. Και έπειτα ήρθε ο φοβισμένος 21ος αιώνας.

Τώρα έχει γίνει αναγωγή της ταυτότητας σε θεμέλιο, όλα ερμηνεύονται μέσα από αυτό το πρίσμα. Στην αρχή του αιώνα, το 2003, στην ιδρυτική πράξη της Athens Voice έγραφα ότι αναγνώστες μας, voices, είναι οι πολίτες αυτής της πόλης. Ανεξαρτήτως χρώματος, φύλου, καταγωγής, σεξουαλικών προτιμήσεων, εθνικότητας. Ενώναμε τις ταυτότητές μας δημιουργώντας μια μεγαλύτερη, τον κάτοικο αυτής της πόλης, που ζει, δουλεύει, ερωτεύεται στην Αθήνα. Μοιάζει να το έγραφα έναν αιώνα πριν.

Τώρα έχουν επαληθευτεί όλες οι δυσοίωνες προφητείες του Ένκι Μπιλάλ. Φυλές των πόλεων, θρησκευτικές, φυλετικές, σεξουαλικές, πολιτικές σέχτες, οργανώνονται σε μια ναρκισσιστική αναζήτηση ολοένα και πιο διακριτών και μειοψηφικών ταυτοτήτων, σε έναν εμφύλιο εναντίον όλων των άλλων.

Στις δημοκρατίες της συγκίνησης των social media, το συναίσθημα, ο μελοδραματισμός, ο ποιητικός ανορθολογισμός, η θυματοποίηση, συσπειρώνουν τα στρατόπεδα. Τα μέσα γίνονται πιο σημαντικά από τους σκοπούς. Κάποτε ο στόχος ήταν η χειραφέτηση, οι απελευθερωτικές καθημερινότητες. Τώρα ο στόχος είναι πρόσχημα, η στράτευση είναι το ζητούμενο. Πότε αρχίσαμε να διεκδικούμε τον ρόλο του θύματος; Πότε αντί να αγωνιζόμαστε για να απορρίψουμε τον ρόλο του θύματος, αρχίσαμε να τον επιζητούμε περήφανα; Πότε αντί να ασχολούμαστε με ιδέες, με λύσεις, με προτάσεις που θα βελτιώσουν τη ζωή μας, με οράματα για έναν πιο προοδευτικό κόσμο, αρχίσαμε να στοιχιζόμαστε σε στρατόπεδα; Πότε μας έγινε τόσο έντονη η ανάγκη της ένταξης κάτω από ένα λάβαρο, ένα γράμμα της αλφαβήτου, ένα χρώμα επιδερμίδας, μια θρησκεία;

Οικονομική κρίση, μια πανδημία με 1 εκατομμύριο νεκρούς ήδη, απειλές πολέμου, το άγνωστο μέλλον της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Έχουν εξήγηση όσα συμβαίνουν. Η πολιτική των ταυτοτήτων είναι πολιτική των φοβισμένων καιρών. Αυτούς ζούμε. Όμως στην εποχή των ταυτοτήτων, της θυματοποίησης, της στράτευσης, της ενσωμάτωσης, της εχθροπάθειας, προσπαθούμε να θυμόμαστε και τις άλλες λέξεις. Την αναζήτηση, την περιέργεια, τη δημιουργία, τη συνεργασία, την ανοχή, την ανεκτικότητα. Μετά την εποχή των Σταυροφόρων έρχεται η εποχή των Εξερευνητών.