Η Αρετή Γεωργιλή του Free Thinking Zone, Regional Leader της οργάνωσης Lean in Hellas, γράφει για τον σεξισμό και την ισότητα των φύλων
Ένας αγαπημένος συγγραφέας, με απολύτως καλή πρόθεση και ειλικρίνεια, έθεσε πρόσφατα σε διαβούλευση στο προφίλ του έναν προβληματισμό του, «Να γράφω ή όχι τους θηλυκούς τύπους των ουσιαστικών;» Ακολούθησαν πολλά ενδιαφέροντα σχόλια και επιχειρήματα, άλλα υπέρ, άλλα κατά. Ακολούθησαν όμως και πολλά, από άνδρες και γυναίκες, του τύπου: «Έχεις και εσύ κάτι προβλήματα…» (μτφρ. άσε μας καλέ μου), «Εδώ πεθαίνουμε και εσύ κάθεσαι και ασχολείσαι με τέτοια» (μτφρ. επουσιώδη), «Αυτά όλα είναι ξεπερασμένα και γραφικά...» (μτφρ. τα έχουμε λύσει ως κοινωνία, πάμε γι’ άλλα) και λοιπά ενδιαφέροντα.
Αυτό το κείμενο απαντά σε αυτά τα τελευταία σχόλια.
Γιατί, στον δρόμο για μία περισσότερο ίση, συμπεριληπτική και δίκαιη κοινωνία, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι ένα απροσδιόριστα μεγάλο κομμάτι της δυστυχώς ακόμη δεν αναγνωρίζει ότι υπάρχει πρόβλημα. Και, φυσικά, εφόσον δεν πιστεύεις ότι υπάρχει πρόβλημα, πώς θα αναγνωρίσεις τη σοβαρότητά του ώστε να μην αξιώνεις χάσιμο χρόνου να μπεις στον διάλογο.
Γιατί επιμένουμε να βάζουμε το πρόβλημα «κάτω από το χαλί»;
Κανένας και καμιά δεν αμφιβάλλει ότι στα θέματα της έμφυλης ισότητας έχει επιτευχθεί πρόοδος. Οι διεκδικήσεις φυσικά δεν είναι ίδιες με τις διεκδικήσεις πριν από πενήντα χρόνια. Οι γυναίκες μπορούν πια και οδηγούν αυτοκίνητο (στη Σαουδική Αραβία μέχρι πέρσι δεν μπορούσαν), τις αφήνουμε να δουλεύουν και μερικές να κάνουν και καριέρα, μπορούν μέχρι και να ψηφίζουν, τα ομόφυλα ζευγάρια μπορούν πια να παντρεύονται. Τι στο καλό ζητάνε ακόμα; Τι άλλες «υποχωρήσεις» να κάνει η κοινωνία των «κανονικών» απέναντι στους «μη κανονικούς», τις γυναίκες και τις άλλες «μειονότητες»;
Ισότητα όμως δεν σημαίνει παραχωρήσεις, γιατί αυτή ακριβώς η αναγνώριση της σχέσης εξουσίας, εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου, είναι από τη φύση της ο ορισμός του προβλήματος.
Η επίτευξη της πραγματικής ισότητας, σύμφωνα με το σύνταγμα, προϋποθέτει ίσες ευκαιρίες για όλους και όλες, ανεξάρτητα από το φύλο, την εθνότητα, το θρήσκευμα ή τις φυσικές ιδιαιτερότητες των ατόμων.
Όλη αυτή την περίοδο βγαίνουν στο φως της δημοσιότητας πολλά στοιχεία και κραυγαλέα περιστατικά (βλ. Big Brother), τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στην Ελλάδα, που αποδεικνύουν ότι το πρόβλημα είναι υπαρκτό, σοβαρό και η καμπύλη του είναι ανοδική. 7 περίπου στα 10 τηλεφωνήματα που δέχτηκε η τηλεφωνική γραμμή 15900, κατά τη διάρκεια της καραντίνας, σύμφωνα με τη Γενική Γραμματεία Ισότητας και Οικογενειακής Πολιτικής, αφορούσαν σε βία κατά των γυναικών, ενώ τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι είμαστε τελευταίοι(!) στην Ευρώπη των 27 ως προς την πρόοδο που κάνουμε στα θέματα ισότητας και σεβασμού της διαφορετικότητας. Και ενώ οι ειδικοί εκτιμούν ότι στην Ελλάδα κάθε χρόνο έχουμε περίπου 4.500 βιασμούς (ο αριθμός δεν περιλαμβάνει τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα), εκ των οποίων μόλις το 3% καταγγέλλεται, εμείς, στον δημόσιο ή ιδιωτικό λόγο, ακόμη χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως «εγκλήματα πάθους», «δεν το ήθελε, τον προκάλεσε», «τα ’θελε και τα ’παθε», «θόλωσε το μυαλό του» και άλλα.
Επομένως, ο σεξιστικός λόγος και η χρήση στην καθημερινότητά μας στερεοτύπων, που αναπαράγουν την «πατριαρχική» αντίληψη για το πώς πρέπει να είναι η κοινωνία, προκαλούν πραγματική βλάβη στις κοινωνικές ομάδες προς τις οποίες κατευθύνονται, εμποδίζουν την αντικειμενική κατανόηση των ικανοτήτων, των επιθυμιών και των αναγκών ενός ατόμου και κατά συνέπεια δεν ευνοούν την ίση μεταχείρισή του, ούτε τη δίκαιη απόδοση ακριβώς αυτών των ευκαιριών.
Και ενώ τα στοιχεία δεν αφήνουν περιθώρια για «απόψεις» και διαφορετικές ερμηνείες, εμείς επιμένουμε να κλείνουμε τα μάτια και να μη δεχόμαστε ότι το θέμα έχει οποιαδήποτε προτεραιότητα στη δημόσια ατζέντα. Γιατί; Συμβαίνει το εξής παράδοξο: παρά το γεγονός ότι το ελληνικό σύνταγμα είναι ένα από τα πιο φιλελεύθερα συντάγματα στον κόσμο, η ελληνική κοινωνία δεν ακολουθεί! Όπερ σημαίνει το νομικό πλαίσιο υπάρχει, αλλά δεν εφαρμόζεται. Η ελληνική κοινωνία δεν είναι μία ανοιχτή κοινωνία στην πράξη. Ας το δεχτούμε λοιπόν για να πορευτούμε αναλόγως και να ξεκινήσουμε από τα βασικά: Τη διατύπωση του προβλήματος.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης, τον Μάρτιο του 2019 (*), εξέδωσε μία νέα «Σύσταση για την αποτροπή και καταπολέμηση του σεξισμού» (Recommendation on Preventing and Combating Sexism), στην οποία περιλαμβάνεται, για πρώτη φορά, η διατύπωση του όρου σεξισμός και έγινε αποδεκτή παγκόσμια. Σεξισμός θεωρείται λοιπόν κάθε πράξη, χειρονομία, οπτική αναπαράσταση, προφορικός ή έγγραφος λόγος, πρακτική ή συμπεριφορά που βασίζεται στην ιδέα ή στον υπαινιγμό ότι ένα πρόσωπο ή μια ομάδα προσώπων υπερέχει λόγω του φύλου του. Το Συμβούλιο αναγνωρίζει την ύπαρξη του σεξισμού σε κάθε τομέα της ζωής, από τα πειράγματα στον δρόμο, τη συμπεριφορά και την απαξίωση των γυναικών στις εργασιακές συναντήσεις, τον βομβαρδισμό με «αντρίλα» στους πιτσιρικάδες μέσα από την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα σχόλια για το ντύσιμο των βουλευτίνων αντί για τον πολιτικό τους λόγο και άλλα. Παραδέχεται δε, ότι όταν ο σεξιστικός λόγος υπερισχύει, μπορεί να οδηγήσει σε αποδοχή της βίας ή/και ακόμη και στη βία.
Καταλήγει ότι ο σεξισμός είναι επιβλαβής, πηγάζει από το βαθμό έμφυλων ανισοτήτων κάθε κοινωνίας και παράγει προσωπική απαξίωση, μείωση της αυτοεκτίμησης, αυτολογοκρισία, αλλαγές στην ατομική συμπεριφορά και στη διεκδίκηση επιθυμιών, αλλά και στην επιδείνωση της υγείας σε αρκετές περιπτώσεις. Κατά συνέπεια, επηρεάζει την ελεύθερη βούληση και την ελεύθερη επιλογή. Απαντώ έτσι και στο επιχείρημα εκείνων που μου λένε «Μα ήταν επιλογή της να μεγαλώσει τα παιδιά, αντί να κυνηγήσει την καριέρα της». Θα ήταν, αν η επιλογή γινόταν χωρίς το φίλτρο της ασυνείδητης προκατάληψης και της κοινωνικής πίεσης.
Ο σεξισμός επηρεάζει κυρίως γυναίκες και κορίτσια, και ορισμένες επαγγελματικές και ηλικιακές ομάδες, όπως πολιτικοί, δημοσιογράφοι, ακτιβίστριες, νέες γυναίκες, είναι ιδιαιτέρως ευπαθείς.
Στο σημείο αυτό οφείλω να κάνω δύο σημαντικές επισημάνσεις, στις οποίες πέφτω επάνω κάθε φορά που μιλώ για τα θέματα αυτά.
Η πρώτη είναι ότι σε καμία περίπτωση, όταν κάνουμε αυτή τη συζήτηση, δεν αποκλείουμε τις περιπτώσεις σεξισμού απέναντι σε άνδρες και αγόρια, αυτές όμως οι περιπτώσεις είναι κατ’ αναλογία πολύ λιγότερες.
Η δεύτερη αφορά στην ηθελημένη ή μη ηθελημένη σεξιστική συμπεριφορά. Σαφέστατα, πολλοί άνθρωποι δεν το θέλουν όταν διατυπώνουν ένα στερεότυπο ή δεν το καταλαβαίνουν, αφού οι προκαταλήψεις είναι βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις που κληρονομήσαμε από τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας. Αυτό λέγεται ασυνείδητη προκατάληψη και δεν αναγνωρίζεται δόλος. Για παράδειγμα, η συμπαθής κυρία στο “Μy Style Rocks” που λέει δημόσια σε διαγωνιζόμενη «δυστυχώς, δεν υπάρχουν πια γυναίκες που οι άνδρες τους να έχουν πολλά λεφτά κι αυτές έχουν άπειρες ώρες να ασχοληθούν με τον εαυτό τους, να είναι όμορφες, να ντύνονται υπέροχα και να βγαίνουν να ψωνίζουν στα μαγαζιά» και «της έρχεται να τις χειροκροτήσει, αν τις δει», δεν πολυκαταλαβαίνει τι λέει…
Ο λόγος επομένως και ο τρόπος που εκφραζόμαστε έχουν σημασία. Η γλώσσα είναι η έκφραση αυτού που σκεφτόμαστε και αυτού που είμαστε και μπορεί να γίνει πολύ κακό «εργαλείο» στα χέρια αδαών και μισογύνηδων.
Σε καμία περίπτωση δεν υποστηρίζω τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης, αλλά την αναγνώριση και απομόνωση αυτών των συμπεριφορών, κυρίως από τα ΜΜΕ και δη την τηλεόραση, η οποία έχει τη δύναμη να επηρεάζει και να διαμορφώνει αντιλήψεις
Είναι πολύ θετικό ότι ο Σύνδεσμος Διαφημιζόμενων Ελλάδας, παρουσίασε πριν λίγες ημέρες τον νέο Οδηγό «Η προσέγγιση των marketeers στη διαφορετικότητα και την ισότιμη ένταξη», που σχεδίασε σε συνεργασία με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Διαφημιζομένων, για την εξάλειψη των στερεοτύπων και του σεξιστικού λόγου από τις ελληνικές διαφημίσεις και την ισότιμη απεικόνιση όλων των φύλων.
Ταυτόχρονα, η Γενική Γραμματεία Ισότητας και Οικογενειακής Πολιτικής μετέφρασε και κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά ένα όμορφο και «έξυπνο» κουίζ που βοηθά όποιο και όποιαν έχει αμφιβολία να διακρίνει βασικές σεξιστικές συμπεριφορές.
Επειδή, λοιπόν, άθελά μας λέμε και κάνουμε πράγματα που μπορεί να κάνουν τη ζωή άλλων πιο δύσκολη και πιο άνιση, η απάντηση στην ερώτηση του αγαπημένου συγγραφέα είναι «Ναι», χρησιμοποιούμε και τους δύο τύπους των ουσιαστικών.
Αν θέλετε να μάθετε αν είστε σεξιστής ή σεξίστρια, κάντε το τεστ εδώ και την επόμενη φορά που θα κάνετε ένα «αθώο» αστειάκι στον δρόμο ή στο γραφείο, σκεφθείτε το δύο φορές.
4°
