Περί στρατιωτικής θητείας

Η μεταρρύθμιση στις ένοπλες δυνάμεις είναι απαραίτητη και έχει αργήσει πολύ, όπως είναι απαραίτητες και έχουν αργήσει πολύ οι μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς – νομίζω ωστόσο πως οι προβλεπόμενες αλλαγές δεν θα έπρεπε να συνδέονται με τα ελληνοτουρκικά προβλήματα, αλλά να απαντούν στις χρόνιες αδυναμίες της εθνικής άμυνας. Οι γνώσεις μου για τον στρατό είναι πάρα πολύ περιορισμένες: όμως, οι ιδέες για αύξηση της διάρκειας της θητείας και για υποχρεωτική κατάταξη στην ηλικία των 18 (έστω, με πολλαπλές εξαιρέσεις) μου φαίνεται εσφαλμένη – για πολλούς λόγους.

Η στρατιωτική θητεία αποτελεί συνταγματική υποχρέωση αλλά βεβαίως υπάρχει πλήθος διατάξεων, εξαιρέσεων και ψιλών γραμμάτων στο τέλος της κάθε σελίδας. Επισήμως, υπόχρεοι σε στράτευση είναι όλοι οι Έλληνες από την 1η Ιανουαρίου του έτους κατά το οποίο διανύουν το 19ο έτος της ηλικίας έως την 31η Δεκεμβρίου του έτους κατά το οποίο γίνονται 45 ετών. Στο τέλος του 20ού αιώνα η διάρκεια της θητείας ήταν 2 χρόνια ή ακόμα περισσότερο, ενώ το 2000-2004 μειώθηκε σε 18 μήνες και στη συνέχεια σε 12 μήνες. Η τάση μείωσης συνεχίστηκε μέχρι το 2009, όταν η θητεία έφτασε τους 9 μήνες. Μέχρι σήμερα οι διαδοχικοί υπουργοί Εθνικής Άμυνας έχουν λάβει μια σειρά συμπληρωματικές και διορθωτικές αποφάσεις, αλλά, γενικά μιλώντας, η επιθυμία να μειωθεί η στρατιωτική θητεία ήταν φανερή και «φιλολαϊκή», ή λαϊκιστική· όπως το βλέπει κανείς. Έτσι κι αλλιώς, η θητεία έχει ταυτιστεί με χαμένο χρόνο για τους υπηρετούντες, με περιττές δαπάνες για το υπουργείο (για τους φορολογουμένους δηλαδή), με γραφειοκρατία, χαλάρωση, ξεπερασμένες πρακτικές (συχνά μέχρι γελοιότητας), αναποτελεσματικότητα και αφόρητη πλήξη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Εξάλλου, οι διατάξεις περί αναβολής κατάταξης και περί απαλλαγής από τις στρατιωτικές υποχρεώσεις ήταν ανέκαθεν πάρα πολλές και στο πέρασμα του χρόνου έγιναν ακόμα περισσότερες με συνέπεια μεγάλο μέρος των νέων να αναβάλει επ’ αόριστον τη στρατιωτική θητεία και να την αποφεύγει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. 

Τα ζητήματα που συνδέονται με τη θητεία είναι, νομίζω, τα εξής: πρώτον, ο ίδιος ο θεσμός είναι, από κάποιες απόψεις, ένα ιστορικό υπόλειμμα – ίσως γι’ αυτό παρουσιάζει βραδύτητα, απραξία και αμφίβολα αποτελέσματα στο πεδίο. Στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες ο στρατός είναι επαγγελματικός, ενώ συχνά δημιουργούνται εφεδρείες μέσω εντατικής εκπαίδευσης τρίμηνης διάρκειας. Ένα ακόμη επιχείρημα περί της αναχρονιστικής φύσεως του στρατού με υποχρεωτική κατάταξη είναι ο χαρακτήρας του σημερινού πολέμου ο οποίος απομακρύνεται από το άτομο, από τον στρατιώτη, και βασίζεται πρωτίστως στην τεχνολογία – να μια μακρά συζήτηση που εκκρεμεί. Εν πάση περιπτώσει, χώρες με ευπαθή σύνορα όπως η Ελλάδα δεν μπορούν να στηρίζονται στο ανθρώπινο δυναμικό, ιδιαίτερα στο δυναμικό του κατώτερου σημείου της ιεραρχίας: χρειάζονται στρατηγική, τακτική, σύγχρονο οπλισμό (η βαθιά μεταρρύθμιση της ΕΑΒ θα ήταν καλή αρχή) και προπάντων ισχυρούς και σταθερούς συμμάχους. Οι οπλίτες είναι το τελευταίο στοιχείο της τροφικής αλυσίδας: στον σύγχρονο κόσμο απαιτείται δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης και για να επιτευχθεί η εξειδίκευση χρειάζεται παιδεία (και υγεία).

Το δεύτερο ζήτημα είναι οικονομικό. Αντί ο στρατός να συντηρεί χιλιάδες οπλίτες επί πολλούς μήνες (οι οποίοι, όπως όλοι ξέρουμε, δεν απασχολούνται δημιουργικά και παραγωγικά), να τους πληρώνει και να τους διευκολύνει με οικονομικά μικροπρονόμια, θα μπορούσε να εκπαιδεύει ένα μέρος αυτών με crash course και να αξιοποιεί ένα άλλο μέρος σε εργασίες και καθήκοντα που ορίζουν τα επιτελεία. Πράγματι, τα επιτελεία επιμένουν ότι η θητεία πρέπει να αυξηθεί και προβάλλουν σχετικά επιχειρήματα: ωστόσο, θα επιμείνω με βάση τη λογική ότι η σωστή κατανομή πόρων και η σωστή εκπαίδευση θα μπορούσε να αντισταθμίσει σύντομες θητείες, με παράλληλη εξοικονόμηση πόρων και προσωπικού, λόγου χάρη με κλείσιμο μονάδων που έχουν αποδειχθεί άχρηστες. Προσθέτω το αυτονόητο ότι η νοοτροπία των ρουσφετιών επιβαρύνει το στράτευμα λειτουργικά και οικονομικά.

Το τρίτο ζήτημα αφορά την πλευρά των νέων. Είναι σαφές ότι οι περισσότεροι ζητούν μείωση, ακόμα και κατάργηση της θητείας και έχουν την τάση να αξιοποιούν όλες τις ρυθμίσεις για αναβολές και απαλλαγές: τα κόμματα που υποστηρίζουν τη θέση περί επαγγελματικού στρατού και «έξυπνων όπλων» κερδίζουν τη νεολαία, αλλά δεν είμαι σίγουρη ότι, αν βρεθούν στην εξουσία, θα υλοποιήσουν την πρόταση. Η στρατιωτική θητεία αποτελεί μοχλό πολιτικής πίεσης και η πολιτική της κάθε κυβέρνησης σε αυτά τα ζητήματα καθορίζει εν πολλοίς την κομματική θέση της νεολαίας. Λιγοστοί νέοι εμφορούνται από στρατιωτικό και πολεμικό οίστρο, κι όσοι λαχταρούν να υπηρετήσουν στον στρατό ίσως να μην είναι αξιόπιστες προσωπικότητες – αν και φαντάζομαι ότι και σ’ αυτό θα υπάρχουν εξαιρέσεις.

Και το τέταρτο ζήτημα αφορά την πλευρά των νέων, ιδιαίτερα αν αυστηροποιηθεί η κατάταξη στην ηλικία των 18 και γίνει υποχρεωτική για όλους του άρρενες σύμφωνα με τα πρότυπα της Κύπρου και του Ισραήλ. Στην περίπτωση που η κυβέρνηση έχει στο πρόγραμμα να αναγκάσει τους αποφοίτους του λυκείου να παρουσιάζονται στα κέντρα κατάταξης για να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις επί 12μηνο, πρέπει να πάρει υπόψη τόσο τις ζημιές στην παιδεία, όσο και την απώλεια της ίδια της δημοτικότητάς της. Οι πρώτες ζημιές είναι σοβαρότερες: το στοίχημά μας πρέπει να είναι καλύτερη παιδεία, η μεγιστοποίηση των ευκαιριών για μόρφωση –ιδιαίτερα εφόσον το εκπαιδευτικό μας σύστημα μοιάζει με τον στρατό: αναχρονισμός, διάλυση, πλήξη, αμορφωσιά, υπαρκτός σουρεαλισμός.

Η αναβολή της ένταξης στο εκπαιδευτικό σύστημα –ΑΕΙ ή επαγγελματικές σχολές– θα απομακρύνει ακόμα περισσότερο τους 18χρονους από τη γνώση· ήδη παραείναι μακριά, δεν έχουμε περιθώριο.

Τέλος, μου φαίνεται παράξενη η σιωπή γύρω από τις γυναίκες. Αν τα επιτελεία παραπονιούνται για υποστελέχωση ίσως πρέπει να επανέλθουμε στα περί εθελοντικής στράτευσης των γυναικών, στην αύξηση του δυναμικού τους σε όλες τις υπηρεσίες και τα σώματα των Ενόπλων Δυνάμεων. Αλλά, σε περίπτωση πολέμου με την Τουρκία, φοβάμαι ότι δεν θα τα καταφέρουμε μέσω των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, είτε βοηθάνε οι γυναίκες είτε όχι. Ο προσανατολισμός μας οφείλει να είναι ένας ευρωπαϊκός στρατός που να προστατεύει τα ευρωπαϊκά σύνορα· υπό αυτή την έννοια, θα ήταν λογικό ένα ενιαίο σύστημα στρατιωτικής θητείας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Μια καλή ιδέα για την κυβέρνηση του κ. Μητσοτάκη είναι η ευθυγράμμιση με τη θέση του Εμμανουέλ Μακρόν περί ευρωπαϊκού στρατού: αν η Ευρώπη ενδιαφέρεται για την ασφάλειά της (πράγμα για το οποίο αμφιβάλλω) πρέπει να προασπίσει τα σύνορά της στον Νότο και στην Ανατολή. Αλλά η ευρωπαϊκή πατρίδα κοιμάται και η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα στα βάθη του 20ού αιώνα.