Η ενοχλητική καραμέλα της «ατομικής ευθύνης»

Λίγα πράγματα με φέρνουν στην αμηχανία (που φτάνει μέχρι εκνευρισμό) που με φέρνουν οι πολιτειακοί, κυβερνητικοί και τοπικοί άρχοντες όταν μιλούν ξανά και ξανά για την ατομική ευθύνη. Όχι γιατί η ατομική ευθύνη είναι ασήμαντη, όσο γιατί τη χρησιμοποιούν σαν φερετζέ για να κρύψουν τη δική τους απροθυμία ή ανικανότητα να κάνουν τη δουλειά για την οποία πληρώνονται και να περιορίσουν τη δράση των κοινωνικά ανεύθυνων.

Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι. Οι περισσότεροι άνθρωποι π.χ. μπαίνουν στα ΜΜΜ φορώντας μάσκα. Το ίδιο κάνουν και οπουδήποτε αλλού η μάσκα είναι υποχρεωτική. Κι αυτοί οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να ακούν συνεχώς λογίδρια για τη σημασία της ατομικής ευθύνης. Την ξέρουν καλά. Είτε επειδή έχουν μεγαλώσει σωστά, είτε επειδή απλώς δεν είναι ηλίθιοι, ξέρουν πως οι πράξεις τους έχουν συνέπειες και προσπαθούν να τις περιορίσουν. Οι παραινέσεις γι’ αυτούς είναι άχρηστες. Είναι υπεύθυνοι. Δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά. Και το μόνο που θέλουν να ακούσουν είναι το πώς θα γλιτώσουν από τους κοινωνικά ανεύθυνους. Κι αυτό ούτε το ακούν, ούτε το βλέπουν να γίνεται.

Από την άλλη, οι κοινωνικά ανεύθυνοι τις έχουν γραμμένες τις παραινέσεις. Δεν είναι ανεύθυνοι επειδή ξέχασαν να είναι υπεύθυνοι. Είναι ανεύθυνοι επειδή είναι τόσο κακομαθημένοι ώστε να έχουν εντελώς γραμμένους τους γύρω τους και τόσο ηλίθιοι ώστε να μην καταλαβαίνουν ότι το πώς είναι οι γύρω τους επηρεάζει και τη δική τους ζωή. Αλλά, κυρίως, είναι ανεύθυνοι επειδή μπορούν. Επειδή ποτέ και κανείς δεν τους εμποδίζει να είναι.

Κι αυτό είναι εξαιρετικά ενοχλητικό αν σκεφτεί κανείς πως ένας από τους λόγους για τους οποίους οργανωνόμαστε σε κοινωνίες, είναι το ότι αναγνωρίζουμε πως δεν είναι όλοι οι άνθρωποι υπεύθυνοι και ότι με κάποιον οργανωμένο τρόπο πρέπει να περιορίζονται οι ανεύθυνοι. Και ένας από τους βασικούς λόγους που πληρώνουμε το κράτος και τους λειτουργούς του είναι αυτή ακριβώς η δουλειά του περιορισμού των ανεύθυνων. Αλλά δυστυχώς αυτή τη δουλειά και αυτή η κυβέρνηση μοιάζει να είναι απρόθυμη να την κάνει.

Το αποτέλεσμα είναι συνεχείς παραινέσεις για επίδειξη ατομικής ευθύνης και πλήρης απροθυμία ενεργειών περιορισμού των ανεύθυνων.

Πάρτε για παράδειγμα τα ΜΜΜ. Όποιος τα χρησιμοποιεί ξέρει καλά ότι ο έλεγχος σε αυτά είναι μηδαμινός. Πάρτε τις εκκλησίες, πάρτε τα μπαρ, πάρτε τις πλατείες όπου κάθε βράδυ κοινωνικοποιούνται οι αντικοινωνικοί συμπολίτες. Κανένας έλεγχος και καμία τιμωρία. Καμία προσπάθεια να προστατευθούν οι πολλοί υπεύθυνοι από τους λίγους ανεύθυνους. Καμία προσπάθεια από τους λειτουργούς του κράτους να δικαιολογήσουν την ύπαρξη και τον μισθό τους.

Φυσικά αυτή η ελευθερία με την οποία οι κοινωνικά ανεύθυνοι δρουν δεν είναι καινούργια. Από το κάπνισμα σε κλειστούς δημόσιους χώρους μέχρι το παρκάρισμα σε πεζοδρόμια, η οργανωμένη πολιτεία επιμένει να αρνείται να δικαιολογήσει την ύπαρξή της. Λογικό είναι να κάνει το ίδιο και με την πανδημία. Όταν έχεις συνηθίσει να μην κάνεις τη δουλειά σου, είναι πολύ δύσκολο να αρχίσεις ξαφνικά. Και σίγουρα είναι προτιμότερο να πετάς ωραία συνθήματα για την επίδειξη ατομικής ευθύνης, παρά να δουλέψεις και να περιορίσεις αυτούς που δεν την επιδεικνύουν.

«Μα καλά, θα έχουμε έναν αστυνομικό πίσω του ο καθένας;» θα πουν οι συμπολίτες που έχουν εμπεδώσει τη διαχρονική και διακυβερνητική προπαγάνδα που σκοπό έχει να απαλλάξει τους κρατικούς υπαλλήλους από την υποχρέωσή τους να δουλεύουν και τις κυβερνήσεις από την υποχρέωσή τους να κυβερνούν.

Δεν χρειάζεται να έχουμε ο καθένας έναν αστυνομικό από πίσω του. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι. Αυτό που χρειάζεται είναι να αρχίσουν, για αλλαγή, να τιμωρούνται οι ανεύθυνοι. Να τιμωρούνται στ’ αλήθεια και να τιμωρούνται όσο το δυνατόν περισσότεροι. Δεν χρειάζεται να τιμωρηθούν όλοι. Όταν γίνει φανερό πως η ανευθυνότητα τιμωρείται, τότε και οι ατιμώρητοι ανεύθυνοι θα μαζευτούν καθώς θα ξέρουν ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να τιμωρηθούν. Λέγεται «σήμα στην κοινωνία» και μέχρι στιγμής το μόνο που αυτό το σήμα δείχνει είναι ένα μεγαλοπρεπές «ο σώζων εαυτόν σωθήτω».

Φίλες, φίλοι και οι υπόλοιποι, η παραίνεση για ατομική υπευθυνότητα ξεκίνησε ως μια (πιθανώς απαραίτητη) υπενθύμιση, αλλά στην πορεία έγινε ο φερετζές της ανικανότητας ή της απροθυμίας των αρχών να κάνουν τη δουλειά για την οποία πληρώνονται. Η «ατομική ευθύνη», από ένα κομμάτι του παζλ της αντιμετώπισης του κορωνοϊού, πάει να γίνει το κεντρικό αφήγημα μιας προσπάθειας που αν βασιστεί στην «ατομική ευθύνη» είναι καταδικασμένη σε παταγώδη αποτυχία: θα την τινάξουν στον αέρα οι αναπόφευκτοι ανεύθυνοι που θα δρουν ανενόχλητοι από μια πολιτεία που δεν τους ενόχλησε ποτέ.

Με πολύ λίγα λόγια: Η πολιτεία δεν υπάρχει για να επισημαίνει την ανάγκη επίδειξης ατομικής ευθύνης. Υπάρχει για να περιορίζει όσους δεν μπορούν να την επιδείξουν. Ας κάνει επιτέλους τη δουλειά της. Και μπράβο της.

Υ.Γ.: Το πράγμα γίνεται ακόμα χειρότερο αν κανείς σκεφτεί πως την κυβέρνηση που συνεχώς επισημαίνει τη σημασία της ατομικής ευθύνης εξακολουθεί να κοσμεί με την παρουσία του ο Γιώργης ο Κουμουτσάκος. Ο άνθρωπος ο οποίος, στην επίσκεψή του σε μια εκκλησία, έβγαλε τη μάσκα του (υποθέτω ότι τη φορούσε αλλά δεν κόβω και το χέρι μου) και πλησίασε δύο αμάσκωτους παπάδες για να μεταλάβει από ένα κουτάλι από το οποίο ποιος ξέρει πόσοι άλλοι είχαν μεταλάβει, δίνοντας έτσι ένα καλό παράδειγμα ανεύθυνης συμπεριφοράς σε όσους απόλαυσαν τη σχετική (αναπόφευκτη, αφού γι’ αυτήν έγιναν όλα) φωτογραφία.