Ο Γιάννης Μεϊμάρογλου γράφει για το ΠΑΣΟΚ με αφορμή τα 46 χρόνια από την ίδρυσή του.
Οι εορταστικές επέτειοι είναι πάντα αφορμή για ιστορικές αναδρομές, ιδιαίτερα χρήσιμες όταν συνοδεύονται από κριτική ματιά στο παρελθόν και χρήσιμα συμπεράσματα για το μέλλον. Η φετινή 46η επέτειος της ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ βρίσκει το Κίνημα του Ανδρέα Παπανδρέου σε μια κρίσιμη και αποφασιστική καμπή. Το ταυτοτικό του σύνθημα «Το ΠΑΣΟΚ είναι εδώ, ενωμένο, δυνατό» που το συνοδεύει ουσιαστικά από την ίδρυσή του, δεν αναταποκρίνεται, εδώ και μερικά χρόνια στην πολιτική πραγματικότητα της χώρας. Μπορεί το ΠΑΣΟΚ να είναι εδώ αλλά ούτε ενωμένο, ούτε δυνατό είναι πια.
Ιδρύοντας το ΠΑΣΟΚ, ο Ανδρέας Παπανδρέου έβαλε τη σφραγίδα του στην μεταπολιτευτική περίοδο της χώρας. Συλλαμβάνοντας, με την πολιτική του ευφυία, τα μηνύματα της μεταχουντικής Ελλάδας ανταποκρίθηκε με τον καλύτερο τρόπο στα κελεύσματα της εποχής. Έκλεισε με ουσιαστικό τρόπο τις πληγές του εμφυλίου, επαναφέροντας στην πολιτική και κοινωνική ζωή -σε πρωταγωνιστικό ρόλο- την «ηττημένη» Ελλάδα. Ταυτόχρονα, έκανε μια σειρά από ριζοσπαστικές παρεμβάσεις που ενίσχυσαν τα κοινωνικά δικαιώματα και τις δημοκρατικές ελευθερίες. Μερικές απ’ αυτές -ΕΣΥ, ΑΣΕΠ- εξακολουθούν να είναι και σήμερα σημεία αναφοράς.
Την ίδια στιγμή, ωστόσο, ο Ανδρέας για να πετύχει τη μέγιστη δυνατή συσπείρωση και να φτάσει στην εξουσία, επέλεξε να δώσει στο Κίνημά του λαϊκοπατριωτικό χαρακτήρα με καθαρά «αντιδεξιό» πολιτικό στίγμα. Με αυτό τον τρόπο κέρδισε την πλειοψηφία των αριστερών που είχαν μπουχτίσει από την ιδεοληπτική καθαρότητα, χωρίς να βλέπουν καμιά προοπτική εξουσίας αλλά και τους κεντρώους που παραδοσιακά έδιναν το κρίσιμο ποσοστό για την εξασφάλιση της εκλογικής πλειοψηφίας. Ο χαρακτηρισμός «σοσιαλδημοκρατικό» κόμμα, όποτε χρησιμοποιήθηκε, ήταν ψευδεπίγραφος, αφού κλασσική σοσιαλδημοκρατία δεν υπήρξε ποτέ στην Ελλάδα.
Στην πορεία, η ανάγκη διατήρησης και διεύρυνσης της εκλογικής του βάσης που θα είχε ως συνέπεια τη διασφάλιση της παραμονής στην εξουσία, οδήγησαν τον Ανδρέα σε μια σειρά από διακηρύξεις και υποσχέσεις που κυρίως χάιδευαν τ’ αυτιά - και τις ανάγκες - ενός πολύμορφου ακροατήριου. Το πελατειακό κράτος απέκτησε νέους πελάτες και ο λαϊκισμός βρήκε πρόσφορο έδαφος εξελισσόμενος στη χειρότερη μορφή του στη μεταπολιτευτική περίοδο, τον «Αυριανισμό». Ο Αυριανισμός σφράγισε επί δεκαετίες την πολιτική ζωή της Ελλάδας, μη γνωρίζοντας κανένα ηθικό φραγμό προκειμένου να βγάλει από τη μέση κάθε εμπόδιο που έβρισκε μπροστά του. Δεν δίστασε, όταν του χρειάστηκε, να στραφεί, με πρωτοφανή ωμότητα, ακόμα και κατά του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ. Πολλά ακραία λαϊκιστικά μορφώματα κάθε πολιτικής απόχρωσης γεννήθηκαν και επιβίωσαν - και εξακολουθούν να επιβιώνουν - χάρη στις «αρχές» του Αυριανισμού.
Η διαδοχή του Ανδρέα κρίθηκε κυριολεκτικά στην κόψη του ξυραφιού. Η εκλογή του νέου Προέδρου του ΠΑΣΟΚ ήταν λυτρωτική για το Κίνημα, όπως αποδείχτηκε από τις κατοπινές εξελίξεις. Επικρατώντας του Άκη Τσοχατζόπουλου, ο Κώστας Σημίτης έκλεισε μια περίοδο για το ΠΑΣΟΚ και για τη χώρα. Με την οκταετή του διακυβέρνηση κατάφερε να δώσει μια νέα μεταρρυθμιστική πνοή στο εσωτερικό, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την σταθερή ευρωπαϊκή προοπτική της Ελλάδας.
Το ΠΑΣΟΚ, στην μετά-Ανδρέα περίοδο, είχε δύο σημαντικές ευκαιρίες για να συνεχίσει να πρωταγωνιστεί στην πολιτική ζωή της χώρας, ευκαιρίες που δεν κατάφερε δυστυχώς να αξιοποιήσει. Η πρώτη χάθηκε με την ανακοπή του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος και τη ματαίωση σημαντικών και αναγκαίων, όπως αποδείχτηκε αργότερα, μεταρρυθμίσεων. Η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή, που διαδέχθηκε τον Σημίτη, έβαλε οριστικά τη χώρα στην τροχιά της πτώχευσης και των μνημονίων. Η δεύτερη ευκαιρία παρουσιαστηκε με την αποφασιστική στάση του ΠΑΣΟΚ στα χρόνια της κρίσης, όταν η ΝΔ και ο ΣΥΡΙΖΑ σηκώναν διαδοχικά το αντιμνημονιακό λάβαρο. Η συμμετοχή του ιδιαίτερα στην τρικομματική συγκυβέρνηση το ‘12, που θεωρείται ακόμα από πολλά στελέχη ως μαύρη σελίδα στην αντιδεξιά διαδρομή του Κινήματος, είχε θετική συμβολή στην προσπάθεια ανάκαμψης της χώρας. Συνέβαλε ουσιαστικά στη σημαντική μείωση του χρέους και στην πορεία σταθεροποίησης της οικονομίας που ανεκόπη βιαίως από την συγκυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ.
Η ουσία είναι ότι μεγάλο μέρος της κοινωνικής βάσης του ΠΑΣΟΚ δεν ήταν διαπαιδαγωγημένο ούτε και συνηθισμένο σε δύσκολες αποφάσεις. Γι αυτό και, μόλις ο ΣΥΡΙΖΑ άνοιξε την κερκόπορτα του λαϊκισμού, πολλά από τα μέλη και στελέχη εγκατέλειψαν το κόμμα του Ανδρέα αναζητώντας ανέξοδες λύσεις αλλά και τα συνήθη «πλεονεκτήματα» της εξουσίας στο κόμμα του Αλέξη. Ο εγκλωβισμός της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ στη λογική της επιστροφής του κομματιού αυτού αποδείχτηκε αυταπάτη που οδήγησε στην απώλεια και του κεντρώου, μεταρρυθμιστικού χώρου που εκφραζόταν ιστορικά μέσα από τις γραμμές του.
Εκτός από τις ιστορικές αναπολήσεις και τους αναστοχασμούς, οι επέτειοι προσφέρονται και για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Ειδικά για το ΠΑΣΟΚ, η 46η επέτειός της ίδρυσής του είναι μια μοναδική ευκαιρία να χαράξει τη μελλοντική του πορεία. Με όλο τον σεβασμό στην πολιτική του διαδρομή, με τις θετικές και τις αρνητικές της πλευρές, είναι καιρός να απορρίψει αποφασιστικά τις προτάσεις που εκφράζονται δημόσια από στελέχη του για επιστροφή στο παρελθόν και να κοιτάξει μπροστά. Είναι καιρός να επιδιώξει να κερδίσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και να διεκδικήσει, μέσω του Κινήματος Αλλαγής ή μιας πολύ ευρύτερης και δυναμικής προοδευτικής συσπείρωσης, το μερίδιο των ευθυνών που του αναλογεί στο πολιτικό σκηνικό της νέας εποχής.
20°
