Ποια ατομική ευθύνη;

Κάτι η υπεροψία του νικητή στο πρώτο ημίχρονο της πανδημίας, κάτι ο ματαιόδοξος σουλτάνος και το Oruc Reis του, κάτι η ευδαιμονία του ελληνικού καλοκαιριού, ξεχαστήκαμε και αφήσαμε τον κορωνοϊό να ανακάμψει. Η εκθετική καμπύλη των κρουσμάτων τραβάει την ανηφόρα, οι νοσηλευόμενοι αυξάνονται, κι από κοντά και οι νεκροί. Τι πάθαμε;

Προφανώς και το lockdown κάποια στιγμή θα έληγε, ενώ η οικονομία έπρεπε να βρει και πάλι τον βηματισμό της. Ειδικά τη θερινή περίοδο όπου ο τουρισμός είναι για την Ελλάδα η σημαντικότερη πηγή πλούτου. Όμως η ύφεση από τον Covid-19 το 1ο τρίμηνο του 2020 ήταν για την Ελλάδα 0,9% σε σχέση με το αντίστοιχο του 2019, πολύ καλύτερη από άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία -5,3%, Ιταλία -5,4%, Ισπανία -4,1%, Ευρωζώνη -3,2% ). Και αυτό γιατί πήραμε μέτρα εγκαίρως, ελέγξαμε την πανδημία και μείναμε ζωντανοί, κάτι που ήταν και πρωταρχική μέριμνα της κυβέρνησης. Γι’ αυτό και δικαίως μπορούσε να επαίρεται ότι τη βγάλαμε καθαρή με το μικρότερο δυνατό οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Και φυσικά με το ελάχιστο πολιτικό γι’ αυτήν κόστος.

Εκ των υστέρων βέβαια όλοι γινόμαστε σοφοί αλλά κάποια πράγματα έβγαζαν μάτι και δεν τα είδαμε. Ή μάλλον, κάποιοι ειδικοί τα έλεγαν αλλά ποιος τους άκουγε. Μετά το τέλος του lockdown δόθηκε στην κοινωνία η εντύπωση ότι η πρώτη φάση τελείωσε και ο Covid-19 θα μας απασχολούσε και πάλι τον Σεπτέμβρη. Συνεπώς θα μπορούσαμε να κάνουμε ξέγνοιαστοι τις διακοπές μας με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η λεγόμενη επιστροφή στην κανονικότητα. Μόνο που αυτή η κανονικότητα στην εποχή του κορωνοϊού είναι διαφορετική. Και αυτό μας ξέφυγε.

Η νέα κανονικότητα απαιτούσε νέες πρακτικές για τον τρόπο που βρισκόμαστε, διασκεδάζουμε, ταξιδεύουμε, κάνουμε διακοπές, εργαζόμαστε, βγάζουμε χρήματα. Οι αποστάσεις θα έπρεπε να τηρούνται, η μάσκα και το πλύσιμο των χεριών θα έπρεπε να ενταχθούν στην καθημερινότητα όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Ειδικά των νέων που κυκλοφορούν περισσότερο και σμίγουν συχνότερα. Ακριβώς για να μείνουμε όλοι ασφαλείς. Αλλά αυτό δεν έγινε. Οι σχετικές οδηγίες υποχώρησαν, τα ενημερωτικά σποτ εγκαταλείφθηκαν, κυβερνητικοί αξιωματούχοι εμφανίζονταν χωρίς μάσκες και χωρίς τις αναγκαίες αποστάσεις, η δημόσια συζήτηση πέρασε σε άλλα θέματα με αποτέλεσμα ο φόβος να υποχωρήσει και μαζί του και η έγνοια για τον φονικό ιό. Γιατί ο φόβος σώζει ζωές.

Και όμως ξέραμε ότι ο ιός δεν εξαφανίστηκε και ο συγχρωτισμός είναι η βασική αιτία της διασποράς του. Το πρόβλημα δεν ήταν τόσο στους εισερχόμενους στη χώρα, μιας και ελέγχονταν στα σύνορα, ούτε στα μέσα μαζικής μεταφοράς αφού η μάσκα σ’ αυτά παρέμεινε υποχρεωτική. Το πρόβλημα ήταν στις κοινωνικές εκδηλώσεις, στα πάρτι, στους γάμους, στις συναυλίες. Εκεί όπου είναι πολύ δύσκολο να τηρηθούν οι αποστάσεις και να κυκλοφορούν όλοι ως μασκοφόροι. Ήταν αστείο να φορούν μάσκες μόνο τα γκαρσόνια σε χώρους όπου γλεντούσαν εκατοντάδες άνθρωποι που δεν έπαιρναν φυσικά κανένα μέτρο προφύλαξης. Λες και ξεχάσαμε ξαφνικά τις μεταδοτικές ικανότητες του Covid-19. 

Η μάσκα έπρεπε να παραμείνει υποχρεωτική σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους και όλα τα εμπορικά καταστήματα, οι συναθροίσεις έπρεπε να έχουν εξ αρχής όριο στον αριθμό των παρευρισκομένων, η ενημέρωση από τα ΜΜΕ έπρεπε να συνεχιστεί, ο έλεγχος ειδικά στους τόπους παραθερισμού έπρεπε να είναι αυστηρός, τα δημόσια θεάματα χωρίς αποστάσεις έπρεπε να απαγορευτούν, τα δημόσια πρόσωπα έπρεπε να δίνουν εμφατικά το καλό παράδειγμα και τα κόμματα να καλούν τους πολίτες να υπακούουν στις οδηγίες των ειδικών. Στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα.

Ακούμε συχνά επικλήσεις στην ατομική ευθύνη. Δύσκολη έννοια, ειδικά για μια κοινωνία που έχει μάθει διαφορετικά. Καλό είναι να γνωρίζουμε ότι η ατομική ευθύνη προϋποθέτει γνώση. Αμφιβάλλω κατά πόσο οι πολίτες αυτής της χώρας έχουν συνειδητοποιήσει σε βάθος την επικινδυνότητα αυτού του ιού. Και οι ειδικά οι νεότερες γενιές. Στην πρώτη φάση οι περισσότεροι λειτούργησαν σωστά διότι υποχρεώθηκαν από το κράτος. Όταν τα μέτρα χαλάρωσαν ή αποσύρθηκαν, η πλειοψηφία επέστρεψε στην κανονικότητα που ήξερε. Τα αποτελέσματα φαίνονται στις ανακοινώσεις του ΕΟΔΥ.

Η ατομική ευθύνη προϋποθέτει και εκπαίδευση. Για το ελληνικό σχολείο η έννοια «ατομική ευθύνη» είναι άγνωστη. Δεν διδάσκεται, δεν αναφέρεται καν. Διότι θεωρείται αντιδραστική. Φαντάζει ως πειθαναγκασμός, λανσάρεται ως φαλκίδευση δικαιωμάτων, υπονοείται ως ατομισμός, ως φιλοτομαρισμός. Αν πεις «μη λερώνεις το θρανίο», η απάντηση είναι «μα η βιομηχανία λερώνει περισσότερο». Αντιθέτως, κυκλοφορεί και ευδοκιμεί η συλλογική ευθύνη, ένας εύσχημος και «προοδευτικός» τρόπος να μην ευθύνεται κανείς και για τίποτα. Γι’ αυτό και η έννοια του κόστους και των επιπτώσεων της κάθε πράξης, η τιμωρία αν θέλετε, έχει παραγραφεί από την ελληνική εκπαίδευση. Σε ένα περιβάλλον όπου αφθονούν τα δικαιώματα και σπανίζουν οι υποχρεώσεις είναι αστείο να μιλάμε για ατομική ευθύνη.

Τούτων δοθέντων η ευθύνη για τη διάδοση του ιού δεν ανήκει μόνο στη νεολαία αλλά στο σύνολο της κοινωνίας, μιας και όλοι μας έχουμε περάσει από τα θρανία και έχουμε μπολιαστεί από την ιδεολογία της ατομικής ανευθυνότητας που τελικά είναι ιδεολογία της καθημερινής ζωής. Και αυτό φαίνεται όταν οδηγούμε στη ΛΕΑ, όταν παρκάρουμε όπου μας βολεύει, όταν δεν φοράμε κράνος, όταν ρυπαίνουμε ακόμα και τη γειτονιά μας, όταν χτίζουμε αυθαίρετα, όταν καίμε το δάσος, όταν ξοδεύουμε τους φυσικούς και δημόσιους πόρους εις βάρος των επόμενων γενεών. Αν σε αυτά προσθέσεις την εθνική μας αντισυστημικότητα, παίρνεις το μίγμα που χρόνια τώρα μας ταλαιπωρεί.

Η δανεική ευημερία του παρελθόντος, η λαίλαπα του πολιτικού λαϊκισμού, η αντιμνημονιακή υστερία μπορεί να απαξιώθηκαν και να υποχώρησαν αλλά δυστυχώς έχουν εγγραφεί στο DNA της κοινωνίας και εργάζονται υποδόρια. Η κοινωνία των χαμηλών προσδοκιών που εγκαταστάθηκε την προηγούμενη περίοδο επιβιώνει σε ένα «παράλληλο σύμπαν» και σαν τον ιό ψάχνει καθημερινά την ευκαιρία να δηλώσει παρούσα. Στην ουσία αναζητάμε κάποιον και αυτός είναι το κράτος να μας κρατάει το χαλινάρι και να μας δίνει τη γραμμή. Αλλά η πανδημία για να εξουδετερωθεί απαιτεί πρωτίστως την υπευθυνότητα του πολίτη.

Κομπάζουμε, και δικαίως, όταν η νέα κυβέρνηση λειτουργεί πιο οργανωμένα και πιο αποδοτικά σε σχέση με την προηγούμενη, νιώθουμε ανακούφιση και αισιοδοξία όταν τα πράγματα πηγαίνουν καλύτερα, αλλά δεν έχουμε χωνέψει ότι αυτό δεν αρκεί, πρέπει να κάνουμε και εμείς κάτι για την πατρίδα. Η νέα εποχή που ξεπροβάλει μπορεί να έχει 4η βιομηχανική επανάσταση, αλλά έχει και κλιματική αλλαγή και Covid-19 και ποιος ξέρει τι άλλο ακόμα. Ίσως αποτελέσει μια περίοδο σκληρής ενηλικίωσης για όλες εκείνες τις γενιές του κόσμου που δεν γνώρισαν πόλεμο. Το σοκ του μέλλοντος μπορεί να είναι αυτό. Δυστυχώς για μας δεν αρκούν οι κρατικές ντιρεκτίβες για να μείνουμε ασφαλείς και να προοδεύσουμε. Δεν γίνεται να θέλουμε και επαναφορά της οικονομίας και υγεία και διασκέδαση χωρίς να αυτοπεριοριστούμε όταν οι συνθήκες το απαιτούν.

Η κυβέρνηση δεν μέτρησε σωστά τις πραγματικές διαστάσεις και το βάθος της ελληνικής παθολογίας και κράτησε τις τελευταίες 40 μέρες μια παθητική στάση στην υπόθεση της πανδημίας, περιμένοντας την αντίδραση του πολίτη. Αλλά αυτή δεν ήταν η επιθυμητή. Τώρα τα πράγματα μπαίνουν σε νέα, δυσκολότερη φάση. Η αντιπολίτευση δεν θα αφήσει την ευκαιρία που της παρουσιάζεται, ειδικά αν τελειώσουν σύντομα οι τουρκικές προκλήσεις. Οι οξύνσεις είναι αναπόφευκτες. Όλοι εκείνοι που δυσφορούσαν για τα μέτρα στο πρώτο κύμα, τώρα θα εμφανιστούν ως τιμητές και θα ζητήσουν ευθύνες για τη χαλάρωση. Όταν οι θάνατοι αρχίζουν να καλπάζουν, η επιτυχία της πρώτης φάσης θα ξεχαστεί. Αν κάτι δεν χρειαζόμαστε σήμερα, είναι μια νέα πολιτική κρίση.