102 θάνατοι: Ένα σύντομο σημείωμα για το Μάτι

Δύο χρόνια πριν και ελάχιστες μέρες μετά τη φωτιά συμμετείχα με τους περισσότερους από τους κατοίκους του Ματιού σε μια από τις πρώτες εκείνες συναντήσεις που απηχούσαν αυτό που ο Κωστής Παπαγιώργης ονόμασε «ομοθυμία της μικρής κοινότητας, που δεν αφορά τόσο τις ανοικονόμητες γνώμες όσο τα κοινά βάσανα» καθώς όλοι κατευθύνονται στο σπίτι του νεκρού.

Μεγάλωσα σε μια ελληνική επαρχία και αυτές οι τελετουργίες μιας έστω καταπτοημένης παράδοσης, μου είναι οικείες: ζωντανές εκδηλώσεις άλλοτε θρήνου και άλλοτε χαράς, τις οποίες συνάντησα συχνά στα 25 χρόνια που μεγάλωσα τα παιδιά μου στο πατρικό του συντρόφου μου στο Μάτι χάρη στην οικονομημένη κλίμακα αυτού του ελάχιστα αστικοποιημένου (σε σχέση με τις όμορες και άγρια κακοποιημένες περιοχές) οικισμού.

Στο διάστημα που μεσολάβησε από εκείνο το καλοκαίρι του 2018 έζησα όλο το αλλόκοτο, ιλιγγιώδες συχνά γεγονός της εθνικής αλλά και διεθνούς ακόμη προσοχής η οποία στράφηκε με ένταση σε μια κοινότητα όπου έως τότε δεν τύχαινε καν του ενδιαφέροντος των αρμοδίων Αρχών να συλλέξουν τα σκουπίδια ή να φροντίσουν τα δίκτυα ύδρευσης.

Το Μάτι των τεσσάρων ευκολομνημόνευτων γραμμάτων συμπύκνωσε ξαφνικά, εντατικά, επιπόλαια, αγεωγράφητα και ανιστόρητα, σωρεία αδιέξοδων αφηγημάτων τα οποία εκτάθηκαν και εκτείνονται ακόμη πολύ πέραν της κλίμακάς του. Στη συνέχεια ενός εγκλήματος αδιαφορίας, το Μάτι έγινε «Το Μάτι»: αντικείμενο ευρείας αλληλεγγύης, αλλά και εργαλείο θλιβερής πολιτικής αντιπαράθεσης, ονείρωξη πρότυπης νέο-αστικής ανάπτυξης, ένα κατεξοχήν πεδίο εκδήλωσης της πορνογραφίας της καταστροφής που αναδύεται πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις και η οποία εδώ βρήκε έδαφος διακεκαυμένο και πρόσφορο, διαρκές και ικανό να  διανθίσει το τραύμα με το φαντασιακό μιας ηρωϊκής, «πρότυπης» επανόρθωσης.

Προσπαθώντας για τη ροή της ζωής μέσα στη δίνη της «είδησης» –του επικοινωνιακού τσίρκου που ξεκίνησε δύο χρόνια πριν και στο οποίο ενεπλάκησαν έως και σήμερα άνθρωποι καλών αλλά και κακών προθέσεων– οι κάτοικοι του Ματιού ζήσαμε κατά κύριο λόγο τη δύσκολη άσκηση της δημοκρατίας.

Διαπιστώσαμε πόσο η ουσιαστική, άμεση και με ενσυναίσθηση πραγμάτωσή της είναι μια ευθύνη διαρκής, ζώσα, εύθραυστη, την οποία έχουμε ίσως, στη φούρια της επιβίωσης, κάπως, ανεπαίσθητα, απεμπολήσει.

Δεν τα καταφέραμε πάντα καλά, και έτσι επιτρέψαμε να μιλούν για το Μάτι και όχι από και με το Μάτι. Να επαναλαμβάνονται με τρόπο μηχανικό δημόσια μνημόσυνα και ντροπιαστικά «συμβολικές» επισκέψεις παραγόντων· να δημιουργούνται σχέδια φαραωνικής προοπτικής και μελέτες ασύμμετρης ανάπτυξης στο όνομα μιας κάποιας καινούργιας και μάλλον παρωχημένης στην αντίληψή της «υπεραξίας» που φοβάμαι διακρίνεται από την αλαζονεία μιας ευεργεσίας, στην καλύτερη περίπτωση άστοχης και στη χειρότερη επιβλαβούς στον τρόπο, τον χρόνο και με τους όρους πουπροσφέρεται.

Ανήμερα λοιπόν εκείνης της καταστροφής οι άνθρωποι του Ματιού τρέχουμε σήμερα με αγωνία να μαζέψουμε χρήματα –που στον καιρό αυτό ειδικά δεν διαθέτουμε– για να επικοινωνήσουμε με δικηγόρους και πολεοδόμους στην επισπεύδουσα Πολιτεία, στον ελάχιστο χρόνο που όρισε για τη διαβούλευση της «Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου για την πυρόπληκτη περιοχή των Δήμων Μαραθώνος και Ραφήνας-Πικερμίου» όσα όφειλε με προσοχή να γνωρίζει και με σεβασμό να φροντίσει αν σε κάθε έκφρασή της και διαχρονικά κατανοούσε την ακριβή σημασία της έννοιας «περιβάλλον» – του πλέγματος δηλαδή των κοινωνικο-οικονομικών, φυσικών, ανθρώπινων και μη, συγκεκριμένων, εντοπισμένων, ριζωματικών, ιστορικών και πολιτικών σχέσεων που συγκροτούν τη ζωή στις πολλές εκφάνσεις της.

Έτσι κάπως, σήμερα, το προσκλητήριο των νεκρών γίνεται με τρόπο άλλο, δύστροπο, όμως ειλικρινή και ουσιαστικό, η προέκταση της φωνής των ζωντανών που θα συνεχίσουν στη συγκυρία αυτή –τη σύγκλιση δηλαδή τόπου και χρόνου, την πύκνωση της ανάγκης– που είναι το Μάτι και η οποία ταπεινώνει τις θεωρίες και τις μεγαλοστομίες από όπου και αν προέρχονται.

Το σύντομο αυτό σημείωμα, απότοκο μιας βιωμένης πραγματικότητας, δεν φιλοδοξεί να εκπροσωπήσει κανέναν πέραν μιας συγκεκριμένης εμπειρίας και της γνώσης της, και να δείξει προς μερικά απλά δεδομένα που στον φοβερό τριγύρω θόρυβο αποσιωπώνται ή διαστρεβλώνονται. Η ελπίδα είναι ότι ίσως να ενθαρρύνει μια πιο εμπεριστατωμένη, ουσιαστική συζήτηση για το συγκεκριμένο και άλλα αντίστοιχα οικιστικά οικοσυστήματα, συζήτηση η οποία να είναι συντονισμένη με πιο σύγχρονες αντιλήψεις για την ποιότητα και τις μελλοντικές παραμέτρους της παρα-αστικής ζωής.

Η περιοχή που συνοπτικά και εντελώς άστοχα και άδικα αναφέρεται ως «Το Μάτι» στον δημόσιο λόγο είναι πολύ μεγαλύτερη από το κομμάτι που διοικητικά και πολεοδομικά είναι στην πραγματικότητα το Μάτι, το οποίο αποτελεί ένα μικρό σχετικά τμήμα γης (παλιά περιοχή ακτημόνων του Χαλανδρίου και Σμυρνιών προσφύγων) με πολλές καθέτους και παράλληλες και με πολλαπλές φυγές στη θάλασσα, χάρη στις οποίες στην πραγματικότητα διεσώθησαν οι άνθρωποι τους οποίους η τρομακτική ανικανότητα και εγκληματική ολιγωρία πολιτειακών παραγόντων χειρίστηκε με ολέθριο τρόπο. Η μικρή αυτή περιοχή με την σπάνια βραχώδη ακτογραμμή και τους άγριους συνεχείς ανέμους,χαρακτηριστικά χάρη στα οποία έχει επιβιώσει από την κοντόθορηανάπτυξη της καφετέριας που επιφυλάχθηκε στις γύρω περιοχές, κράτησε παρά τις στρεβλώσεις στη δόμησή της την ησυχία μιας εξω-αστικής μορφής,την οικονομία ενός ιδιότυπου σύγχρονου χωριού (και όχι παραθαλάσσιου τουριστικού κέντρου) με νόμιμες ιδιοκτησίες, πολύ πράσινο, προσωπικές σχέσεις, δύο θερινούς κινηματογράφους, ήπια τουριστική κίνησηκαι αντίστοιχη κατανάλωση. Θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο και ένδειξη πραγματικά ριζοσπαστικής πολιτικής σκέψης τα σχέδια που γίνονται για δήμους, περιφέρειες και περιοχές να επισημαίνουν και να φροντίζουν τις ιδιαιτερότητες αυτές χωρίς την παρωπίδα των γενικών «οραμάτων» εξομείωσης και απομείωσης – οράματα στα οποία πρέπει να αποδοθούν και οι κωμικοτραγικές αναφορές του υπό διαβούλευση σχεδίου στο εξωτικό Cap Ferrat, στο μνημείο των νεκρών των Δίδυμων Πύργων της Νέας Υόρκης (!), σε χαρωπούς(αλλά καθόλου ποιητικούς) ποδηλατόδρομους μιας γενικότερης κυκλοφοριακής απο-ρύθμισης, σε εξωφρενικής κλίμακας διαπλατύνσεις οδών που ωστόσο διακόπτονται βίαια σε μήκος από στρατόπεδα και τα παραθεριστικά τους κεκτημένα, σε ασύστολες προβλέψεις εμπορικών χρήσεων, σε ανόητη τσιμεντοποίηση εν’ονόματι της «ασφάλειας» και της «πρόβλεψης», σε μπαζώματα της μόνης χωμάτινης παραλιακής διαδρομής η οποία δεν ταλανίζεται από φωτο-ηχορύπανση σε όλη την υπό μελέτη περιοχή.

Πολλά, πάρα πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν ακόμη, τα οποία υπερβαίνουν τα όρια αυτού του σημειώματος και τωνειδικών γνώσεων και προθέσεων της γράφουσας. Αξιόλογοι και έμπειροι άνθρωποι στο Μάτι προσπαθούν άλλωστε να υποβάλουν τις προτάσεις τους τις μέρες αυτές κάτω από την τρομακτική πίεση που ασκεί το δεδομένο τηςμάλλον παρωχημένης μελέτης της Πολιτείας (με τις σημαντικές της ανακρίβειες, τα στεγανά και τις αστοχίες της)· κάτω από την πίεση που ασκεί η απειλητική αοριστολογία και η ταπεινωτική διαπραγμάτευση μιας μαξιμαλιστικής πονηρίας τύπου-Χότζα των κάθε λογής «ιθυνόντων»· κάτω από την πίεση που ασκεί το παράλογα στενό χρονικό πλαίσιο μιας τόσο σοβαρής διαβούλευσης (η μικρή παράταση που δόθηκε σήμερα ήταν αποτέλεσμα της συντονισμένης διαμαρτυρίας των κατοίκων).

Γράφοντας από το Μάτι -και ζητώντας την κατανόηση των αναγνωστών για το προσωπικό του τόνου, το οποίο ωστόσο νομίζω είναι και το μόνο ειλικρινά πολιτικό σε συνθήκες όπως αυτή -, νομίζω ότι οφείλουμε στη μνήμη των νεκρών την «ψυχόρμητη τιμή» της προσοχής μας για τη ζωή που ζει μαζί τους, σε συνέχεια.

Της ζωής στο Μάτι που δεν είναι και δεν θα έπρεπε να είναι «πρότυπο» και «πρωτότυπο» πραγμάτων έξω από τον εαυτό της, δεν θα έπρεπε να γίνεται εργαλείο και πείραμα, πεδίο βολής και θέαμα.

Μάτι, 23.7.2020