Ο πόλεμος των λέξεων

Σύμφωνα με στοιχεία άρθρου της ιστοσελίδας Slate, τον Μάιο το North America Scrabble Players Association (NASPA), η Ένωση Παικτών Scrabble Βόρειας Αμερικής, είχε κάνει μια μεγάλη ανακοίνωση. Η Scopely Inc. συμφώνησε να προσθέσει το επίσημο λεξικό του τουρνουά Scrabble στην καινούργια εφαρμογή της, Scrabble Go. Κάποιοι παίκτες όμως παραπονέθηκαν ότι το λεξικό της εφαρμογής δεν περιλάμβανε και τις 192.000 λέξεις που επιτρέπονται στο παιχνίδι, συμπεριλαμβανομένων αρκετών εκατοντάδων προσβλητικών λέξεων −από το BLOWJOB έως το MINDFUCK έως το YINGYANG– λέξεις που έχουν επιτραπεί από την ίδρυση του τουρνουά τη δεκαετία του 1970.

Μέσα σε ένα μήνα, όμως −και μετά τον φόνο του George Floyd και των διαδηλώσεων του Black Lives Matter σε όλη τη χώρα−, στελέχη της NASPA υποστηριζόμενα από κάποια από τα μέλη της αγωνίζονταν να διαγράψουν μόνιμα από το τουρνουά Scrabble μερικές από τις ίδιες λέξεις που είχαν μόλις παλέψει να κρατήσουν. Και αυτή την εβδομάδα, ο ιδιοκτήτης της Scrabble, Hasbro Inc., ανακοίνωσε ότι η NASPA θα διαγράψει όλα τα slurs (χλευασμός/μομφή/προσβολή) από τη λίστα των λέξεων και ότι η εταιρεία θα ξαναγράψει τους κανόνες «για να καταστήσει σαφές ότι οι προσβολές δεν επιτρέπονται σε καμία μορφή του παιχνιδιού». Η NASPA δήλωσε ότι η κατάργηση των λέξεων θα τεθεί σε ισχύ έως τον Σεπτέμβριο.

Η απόφαση ήταν προβλέψιμη. Καθώς οι ομοσπονδιακές σημαίες και τα αγάλματα, τα λογότυπα επεξεργασμένου σιροπιού (Aunt Jemima) και τα ονόματα των αθλητικών ομάδων αντιμετωπίζουν προβλήματα και αντιπαραθέσεις, η Hasbro δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι υποστηρίζει παθητικά το δικαίωμα μιας μικρής ομάδας ανθρώπων που λατρεύουν να γράφουν τις λέξεις JEW ή SPIC στο ταμπλό του παιχνιδιού. Ωστόσο, οι μομφές έχουν –πάντα σε σχέση με τη χρήση τους στο Scrabble– πολλούς υπερασπιστές. Η επιθυμία για την κατάργηση αυτή προκάλεσε πολύ μεγάλη αντιπαράθεση. Το αποτέλεσμα ήταν μια αδέξια και άτσαλη απόφαση να διαγραφούν περισσότερες από 200 λέξεις που αποξένωσαν και τους παίκτες που ήταν υπέρ και κατά της διαγραφής, και ουσιαστικά δεν ικανοποίησαν σχεδόν κανέναν.

Η ιδέα της κατάργησης των λέξεων που αναφέρονται στην προσωπική ταυτότητα − συμπεριλαμβανομένης της φυλής, της εθνικότητας, του φύλου και του σεξουαλικού προσανατολισμού− προέκυψε από μια πρόταση ενός παίκτη, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι το Scrabble οφείλει να κάνει κάτι για να ανταποκριθεί στις διαμαρτυρίες. Ένας άλλος παίκτης πρότεινε την κατάργηση της λέξης «Ν» από τη λίστα λέξεων. Ο διευθύνων σύμβουλος της NASPA, John Chew, προγραμματιστής από το Τορόντο, το πήγε ένα βήμα παραπέρα προτείνοντας επίσημα την απαγόρευση όλων των μομφών από το παιχνίδι και διεξήγαγε μια έρευνα που ρωτούσε αν οι άνθρωποι θα ήθελαν να διαγραφούν όλες οι προσβλητικές έννοιες, μεμονωμένες μομφές, μόνο η λέξη «Ν», ή καμία απολύτως. Συνολικά, τα αποτελέσματα της έρευνας ευνόησαν σαφώς τη διατήρηση προσβλητικών λέξεων. Από σχεδόν 1.200 απαντήσεις, μόνο 1 στους 3 ερωτηθέντες υποστήριξαν την κατάργηση των μομφών ή όλων των προσβλητικών λέξεων. Το 46% υποστήριξε το να μείνει η λίστα λέξεων αμετάβλητη, και ένα άλλο 11% υποστήριξε την κατάργηση μόνο της λέξης «Ν».

Παρά το όνομα της ένωσης (NASPA), τα 2.200 μέλη της δεν έχουν συλλογικό έλεγχο στη διοίκησή του. Η NASPA είναι ένας ιδιωτικός μη κερδοσκοπικός οργανισμός με άδεια από τη Hasbro να χρησιμοποιεί τη λέξη Scrabble και να επιβλέπει τη λίστα λέξεων του συλλόγου γενικότερα και των τουρνουά στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά. Οι εθελοντές στελεχώνουν διάφορες επιτροπές και ένα συμβουλευτικό συμβούλιο, αλλά η λήψη αποφάσεων γίνεται από μια μικρή ομάδα ανθρώπων, με επικεφαλής τον Chew.

Ο Chew ήταν αμετάκλητος στην απόφασή του να καταργήσει όλες τις μομφές. Συγκέντρωσε μια λίστα προτεινόμενων διαγραφών −από το ABO έως το YIDS− και δήλωσε ότι το να αφήσεις τέτοιες λέξεις στο παιχνίδι ισοδυναμεί με το να συμβάλλεις διχαστικά στα προβλήματα του κόσμου. Θεώρησε ότι οι παίκτες που παίζουν ανταγωνιστικά εδώ και δεκαετίες χρησιμοποιούν αυτές τις λέξεις επειδή «τους έχουν πει» ότι οι λέξεις δεν έχουν «νόημα» όταν παίζονται στο παιχνίδι. Το να παίζεις όμως μια μομφή στο Scrabble αποτελεί «ρητορική μίσους» και ότι «το δικαίωμα χρήσης ρητορικής μίσους» ήταν «μια πολύ δημοφιλής γνώμη μεταξύ των παικτών του Scrabble».

Όπως πολλοί παίκτες, έτσι και ο συγγραφέας του άρθρου δεν συμφωνεί όμως με αυτά τα επιχειρήματα. Οι λέξεις σε ένα ταμπλό Scrabble δεν αποτελούν «ρητορική μίσους» με καμία έννοια. Δεν αποτελούν καν, σε οποιαδήποτε κοινή κατανόηση της λέξης, «ομιλία». Το λεξικό Merriam-Webster ορίζει τη «ρητορική μίσους» ως «ομιλία που εκφράζει μίσος για μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων». Το λεξικό Oxford English Dictionary το ορίζει ως ομιλία που «προκαλεί ή υποκινεί… μίσος ή μισαλλοδοξία». Οι παίκτες Scrabble δεν κάνουν κάτι τέτοιο. Δεν στέλνουν κάποιο μήνυμα.

Δημιουργώντας λέξεις στο ταμπλό του παιχνιδιού, οι παίκτες επιβεβαιώνουν απλώς ότι μια λέξη είναι μια λέξη και τίποτα περισσότερο. Μπορεί ενδεχομένως να υπάρχει μια στιγμιαία δυσφορία –καθότι τις τελευταίες εβδομάδες, παίκτες έχουν μοιραστεί διάφορες ιστορίες για παιχνίδια στα οποία οι λέξεις CUNT και JIGABOO μπήκαν στο ταμπλό−, αλλά η επιλογή των λέξεων έχουν πάντα να κάνουν με στρατηγική, διότι οποιαδήποτε άλλη χρήση θα παραβίαζε τον κώδικα συμπεριφοράς της NASPA.

Για πολλούς παίκτες, συμπεριλαμβανομένου και του συγγραφέα του άρθρου, το Scrabble υψηλού επιπέδου είναι περισσότερο ένα παιχνίδι μαθηματικών παρά ένα παιχνίδι λέξεων − αφορά την πιθανότητα, την αναγνώριση μοτίβων, τη γεωμετρία του πίνακα και τη στρατηγική σκέψη. Τα γράμματα και οι λέξεις είναι τα εργαλεία του. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι σοβαροί παίκτες αγνοούν τις έννοιες των λέξεων ή δεν είναι ευαίσθητοι στα μηνύματα που είναι ενσωματωμένα σε αυτές.

Συνεχίζει λέγοντας ότι ορισμένες λέξεις είναι προσβλητικές, και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό, αλλά εξακολουθούν να είναι λέξεις, και αυτός είναι ο λόγος που αντιτάχθηκε στην κατάργησή τους. Το να καθιστάς ακατάλληλες προσβλητικές λέξεις σε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι δεν θα τις κάνει ούτε αυτές αλλά ούτε και τα συναισθήματα που προκαλούν να εξαφανιστούν. Αυτό θα σήμαινε ότι ακόμη και όταν βλέπεις μια λέξη είναι προσβλητικό και αυτό φαίνεται να είναι μια επικίνδυνη και λανθασμένη ιδέα.

Ωστόσο, θα μπορούσαμε επίσης να ισχυριστούμε, μας λέει ο συγγραφέας του άρθρου, όπως έκαναν ορισμένοι παίκτες, ότι ο σχηματισμός της λέξης LEZ ή COLOREDS σε ένα ταμπλό Scrabble θα μπορούσε να είναι επιβλαβής για κάποιον που πρέπει να την κοιτάζει κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού, και ότι πρέπει να αγωνιστούμε ως κοινωνία για να εξαλείψουμε οποιαδήποτε χρήση προσβλητικής γλώσσας σε οποιοδήποτε περιβάλλον. Και ότι η αφαίρεση ενός μικρού συνόλου λέξεων θα είχε ελάχιστο ουσιαστικό αντίκτυπο στο παιχνίδι και θα μπορούσε να είναι μια θετική χειρονομία σε μια περίοδο αναταραχής και προβληματισμού. Όλα αυτά είναι αλήθεια, γι' αυτό και είναι ένα τόσο ισχυρό θέμα.

Ο καθηγητής του Harvard Law School, Randall Kennedy, ερωτήθηκε σχετικά με όλο αυτό. Ο Κένεντι, ένας Αφροαμερικανός, είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «Nigger: The Strange Career of a Troublesome Word» (2002). Ο ίδιος δεν παίζει Scrabble ανταγωνιστικά. Είπε ότι είναι λογικό να ανησυχούμε ότι οποιαδήποτε ανάπτυξη ενός slur δίνει στη λέξη νομιμοποίηση. Είπε επίσης ότι είναι υγιές να αμφισβητούμε τη χρήση λέξεων στο τρέχον κλίμα γύρω από την κοινωνική δικαιοσύνη − αλλά όχι εις βάρος άλλων αξιών. Συνέχισε λέγοντας, «η άποψή μου είναι ότι το πλαίσιο στο οποίο χρησιμοποιείται μια λέξη προϋποθέτει πάντα το νόημα της λέξης. Εάν χρησιμοποιούσατε έναν όρο σε μια συνθήκη στην οποία είναι σαφές ότι δεν αποστέλλεται μήνυμα, και στην πραγματικότητα είναι μια μία σειρά συμβόλων −a, b, c, d, e κ.τ.λ.− δεν βλέπω ποιο είναι το πρόβλημα». «Εάν η λέξη χρησιμοποιείται με τρόπο που είναι προσβλητικό, εάν η λέξη χρησιμοποιείται με τρόπο που υποβαθμίζει τους ανθρώπους, είμαι εναντίον αυτού. Αλλά αν η λέξη χρησιμοποιείται με κάποιον άλλο τρόπο, τότε αυτό πρέπει να αναγνωριστεί και να γίνει κατανοητό» είπε ο Kennedy. Όσον αφορά στη συγκεκριμένη συζήτηση γύρω από το Scrabble, ο Kennedy είπε ότι τα slurs μπορεί να κάνουν έναν παίκτη ή τον αντίπαλό του νευρικό ή ανήσυχο −και θα έπρεπε− γιατί τέτοιες λέξεις «φοβίζουν». Αντί όμως να καταργηθούν, πρότεινε στο Scrabble να δημιουργήσει έναν οδηγό που θα εξηγεί την ιστορία και τη δύναμη των λέξεων αυτών.

Υπάρχει ήδη συζήτηση σχετικά με το αν θα διαγραφούν λέξεις που έχουν επιθετική αίσθηση όπως BITCH, DICK, FAG, FAGOT, GYP, HO, REDSKIN, RETARD, ή το να μη διαγραφούν άλλες στην υπάρχουσα λίστα που δεν είναι κακοπροαίρετες, όπως BALDIE και HICKSVILLE. 

To θέμα γενικότερα όμως δεν φαίνεται να πλησιάζει στο τέλος του. Υπάρχει ήδη συζήτηση σχετικά με το αν θα διαγραφούν λέξεις που έχουν επιθετική αίσθηση όπως BITCH, DICK, FAG, FAGOT, GYP, HO, REDSKIN, RETARD και άλλες, ή το να μην διαγραφούν άλλες στην υπάρχουσα λίστα που δεν είναι κακοπροαίρετες, όπως BALDIE και HICKSVILLE. «Το σήμα κατατεθέν μιας βιαστικής, λανθασμένης απόφασης είναι ότι απαιτεί συνεχή "εκκαθάριση" και διόρθωση λόγω των λαθών που αναπόφευκτα πάντα προκύπτουν», δήλωσε ο Robin Pollock Daniel, ένας καναδός παίκτης.

Τα λεξικά δεν βάζουν την ταμπέλα «μομφή» ή «προσβλητική» σε λέξεις, οπότε η σύνθεση μιας τελικής λίστας είναι πιθανό να προκαλέσει περαιτέρω διαφωνία. Ο γενικός συντάκτης του Merriam-Webster, Peter Sokolowski, είπε στον συγγραφέα του άρθρου ότι η εταιρεία μοιράστηκε με τη NASPA τη λίστα των λέξεων που θεωρούνται προσβλητικές, χυδαίες, άσεμνες και περιφρονητικές, αλλά δεν θα συμμετάσχουν στην απόφαση για το τι είναι ένα slur (χλευασμός/μομφή) και τι δεν είναι.

Ένα ακόμη ακανθώδες πρόβλημα είναι ότι οι διαγραφές που θα κάνει η NASPA ισχύουν για τη Βόρεια Αμερική. Το Scrabble εκτός της Βόρειας Αμερικής ανήκει στην Mattel Inc. και, κρίνοντας από τα διαδικτυακά σχόλια, οι διεθνείς παίκτες φαίνονται να διαφωνούν κάθετα με την κατάργηση αυτή των λέξεων. Εάν η λίστα λέξεων σε άλλες χώρες δεν έχει υποστεί τις ίδιες διαγραφές, μπορεί η NASPA να φιλοξενήσει εκδηλώσεις όπου απαγορεύονται τα slurs (μομφές) σε κάποιες ομάδες, αλλά όχι σε άλλες;

Όλα αυτά τα ερωτήματα όμως γεννάνε μεγαλύτερους και ευρύτερους προβληματισμούς. Από το ότι όλο αυτό ξεκίνησε από το παράπονο ενός παίκτη επιτραπέζιου παιχνιδιού, στην κατάργηση λέξεων σε διεθνές επίπεδο, στο ερώτημα του τι τελικά συμβαίνει όταν χρησιμοποιούμε λέξεις για να επικοινωνήσουμε. Γιατί η απαγόρευση έρχεται πριν την ενημέρωση ή την παιδεία; Σε ποιο σημείο ακριβώς τραβάμε αυτές τις νοητές γραμμές και ποιος το αποφασίζει όταν τα όρια είναι δυσδιάκριτα; Θα μπορούσε η κατάργηση και αφαίρεση αυτών των προσβλητικών λέξεων να ισχύσει ή να επιβληθεί και στα ίδια τα λεξικά; Θα μπορούσε μια μέρα η άρθρωσή τους να γίνει παράνομη; Πώς θα οριοθετούμε τότε την ελευθερία του λόγου; Πώς την οριοθετούμε σήμερα;