Πώς μας άλλαξε ο κορωνοϊός;

Η σωματική επαφή είναι μια όψη της εμπειρίας μας τόσο βαθιά ριζωμένη που συνήθως παραβλέπουμε τη σημασία της για τις κοινωνικές σχέσεις και την ψυχική μας υγεία.

Οι αγκαλιές και τα φιλιά με την οικογένεια και τους φίλους μας, η τετ-α-τετ συνομιλία, η ελεύθερη επικοινωνία με γνωστούς αλλά και αγνώστους, οι εκδρομές και τα ταξίδια νοηματοδοτούσαν μέχρι πολύ πρόσφατα την ύπαρξή μας δίχως απαραίτητα να το συνειδητοποιούμε, αφού δεν είχαμε ίσως ποτέ σκεφθεί την πιθανότητα να χρειαστεί να τα στερηθούμε ή να τα περιορίσουμε.

Ακόμα και τώρα, που κάποια από τα μέτρα κοινωνικής απόστασης έχουν αρθεί, ο φόβος, ο δισταγμός και το άγχος παραμένουν. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ο τρόπος που επικοινωνούμε και συνδεόμαστε με τους άλλους έχει οριστικά αλλάξει.

Παρά το γεγονός ότι όλες οι κουλτούρες δεν δίνουν την ίδια βαρύτητα στην σωματική επαφή, δεν υπάρχει κάποιος που να μην αντιλαμβάνεται ότι οι επαφές μας με τους άλλους μορφοποιούν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και πράττουμε, τον τρόπο που ερμηνεύουμε και τελικά αντιμετωπίζουμε όσα μας συμβαίνουν, ευχάριστα ή δυσάρεστα. Η απομόνωση αντίθετα προκαλεί σύγχυση ως προς το νόημα των πραγμάτων και μια αίσθηση ανοικειότητας που μπορεί με την σειρά της βυθίσει το υποκείμενο στην απώλεια των ορίων - ηθικών, ψυχικών – και ενίοτε στην κατάθλιψη.

Είναι αλήθεια ότι το πρώτο διάστημα της απομόνωσης λειτούργησε για κάποιους απελευθερωτικά αφού τους έδωσε την ευκαιρία να απαλλαγούν από δυσάρεστες κοινωνικές επαφές και υποχρεώσεις, προσφέροντάς τους ταυτόχρονα χρόνο για να σκεφθούν και να απολαύσουν δραστηριότητες που λόγω εργασίας στερούνταν. Επίσης, ένα δυνατό αίσθημα ευγνωμοσύνης για όσους βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή της μάχης κατά του κορωνοϊού, αλλά και αλληλεγγύης, δημιούργησε στην αρχή την εντύπωση ότι θα βγούμε από αυτή την εμπειρία νιώθοντας όχι μόνο πιο σοφοί, αλλά και πιο ενωμένοι.

Αυτή την στιγμή όμως φαίνεται να βιώνουμε αβεβαιότητα και έντονη δυσπιστία για οποιονδήποτε και οτιδήποτε «ξένο». Η εμπιστοσύνη μας στους άλλους έχει ως σε μεγάλο βαθμό χαθεί. Κάθε νέα γνωριμία θεωρείται αυτόματα μια πιθανή πηγή κινδύνου, ενώ μας είναι δύσκολο να ηρεμήσουμε όταν αφήνουμε το σπίτι για να εργαστούμε ή να διασκεδάσουμε, αφού κάθε επιφάνεια, την οποία μπορεί τυχαία να αγγίξουμε, υπάρχει η πιθανότητα να είναι μολυσμένη.

Η σχέση μας με τον χώρο έχει αλλάξει καθώς τα πάντα -ακόμα και ο αέρας που αναπνέουμε - προσφέρουν αφορμές για ανησυχία. Τα καφέ και τα εστιατόρια στα οποία συχνάζαμε, η παραλία, το πάρκο, το γραφείο μας, είναι χώροι που δεν πλησιάζουμε πλέον ελεύθερα και χαλαρά, αλλά με δεκάδες προφυλάξεις και περιορισμούς. Ο τρόπος που κινούμαστε είναι συνεπώς διαφορετικός, οι κινήσεις μας αποσκοπούν στο να κάνουμε τι δουλειές μας, αποφεύγοντας ταυτόχρονα την εγγύτητα με τους άλλους, κάτι που για αρκετούς είναι ψυχολογικά εξαντλητικό. 

Η καθημερινότητα κατά τη διάρκεια της καραντίνας, λόγω απουσίας κάποιας δομής ή ρουτίνας, μετέτρεψε επίσης την αίσθηση που έχουμε για τον χρόνο σε κάτι αχανές, δίχως σαφή όρια, που δυσκολευόμασταν να γεμίσουμε ή να εκμεταλλευτούμε. Με την λήξη της καραντίνας, προσπαθήσαμε να ανακαταλάβουμε τον δημόσιο χώρο επιδιώκοντας, εκτός των άλλων, να αλλάξουμε την σχέση μας με τον χρόνο, και να καταφέρουμε ξανά να συντονιστούμε με το πέρασμά του.

Έχει έρθει η ώρα της προσωπικής ευθύνης. Αρκετοί δεν αντέχουν να στερούνται και να αυτοπεριορίζονται. Αδιαφορούν για τις αποστάσεις, αρνούνται να φορέσουν μάσκα. Επιλέγουν την αυτο-εξαπάτηση, αναμασούν θεωρίες συνωμοσίας που ισχυρίζονται ότι ο ιός δεν υπάρχει και ο σκοπός των μέτρων είναι ο περιορισμός των ελευθεριών μας – άποψη την οποία δεν διατυμπανίζουν μόνο κάποιοι στη χώρα μας, αλλά και οι υποστηρικτές του Τραμπ και του Μπολσονάρο. Στην ουσία, η πραγματικότητα τους ξεπερνάει. Η δυσκολία τους να διαχειριστούν αυτό που συμβαίνει τους οδηγεί στην υιοθέτηση βολικών μύθων που τους απαλλάσσουν από τις ευθύνες.

Πέρα από αυτή την κατηγορία υπάρχουν και αρκετοί οι οποίοι, αν και είναι ενήμεροι για τους κινδύνους που ενέχει ο ιός, ρισκάρουν ζώντας ανέμελα, σκεπτόμενοι ότι το «κακό» δεν θα συμβεί ειδικά σε αυτούς. Δεν πρόκειται για «ηλίθιους» όπως τους χαρακτηρίζουν αρκετοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά για ανθρώπους που βάζουν πάνω από όλα την προσωπική ικανοποίηση και που τους ενδιαφέρει, όχι πώς θα προγραμματίσουν το μέλλον, μα πώς θα περάσουν καλά στο παρόν - εντός τους κρύβουν ένα μικρό παιδί που του αρέσει να επαναστατεί πού και πού, χωρίς να νοιάζεται για τις συνέπειες.

Οι περισσότεροι πολίτες ωστόσο έχουν στρέψει την πίεση στον εαυτό τους, τον οποίο και προσπαθούν διαρκώς να ελέγξουν μέσω μιας σειράς πρακτικών και επαναληπτικών κινήσεων, όπως την απομάκρυνση προς οποιονδήποτε κατευθύνεται ξαφνικά προς το σημείο που κινούνται, ή όπως το συχνό πλύσιμο των χεριών, που στοχεύουν στο να τους κάνουν να νιώσουν  ασφαλείς. Αφού δεν γίνεται να ορίσουν το περιβάλλον και τις επιλογές των συμπολιτών τους για το αν θα φορέσουν μάσκα και αν θα τηρήσουν τις αποστάσεις, προσπαθούν να ελέγξουν απόλυτα τις δικές τους κινήσεις, να περιορίσουν τα λάθη τους, αν και δεν είναι σπάνιο να τους καταλαμβάνει πανικός ή ενοχές ότι κάτι δεν έκαναν σωστά με αποτέλεσμα να έχουν θέσει, άθελά τους, σε κίνδυνο την υγεία τους και την υγεία των οικείων τους.

Είναι πιθανό, ένα μικρό ποσοστό αυτής της κατηγορίας πολιτών να επιδίδονταν σε τελετουργικά καθαρισμού και προ της πανδημίας. Οι περισσότεροι όμως απλώς συμμορφώθηκαν σε αυτό που επιτάσσει η εποχή και η κοινή λογική. Δεν έχει σημασία αν πρόκειται για ανθρώπους με βαθύ αίσθημα ευθύνης, καλά ενημερωμένους και με γνώσεις σε ιατρικά ζητήματα, σοβαρούς, ώριμους και με ανεπτυγμένη αυτοπειθαρχία ή απλώς για φοβικούς που επιθυμούν να ελέγχουν τα πάντα.

Μας άλλαξε ο κορωνοϊός ή μήπως έβγαλε από μέσα μας γνωρίσματα του χαρακτήρα μας που βρίσκονταν εν υπνώσει;

Πρόκειται για ένα ερώτημα που αξίζει να το διερευνήσει περισσότερο ο καθένας που θέλει να γνωρίζει εις βάθος τον εαυτό του. Εκείνο, πάντως, που οφείλουμε να παραδεχθούμε, σε όποια ομάδα πολιτών και αν ανήκουμε, είναι ότι ώσπου να ανακοινωθεί το πολυαναμενόμενο εμβόλιο, οι πολίτες με τις μάσκες και το αντισηπτικό στην τσέπη, θα λειτουργούν για όλους μας ως ασπίδα προστασίας απέναντι στον ιό.