Η αιώνια διαμάχη μεταξύ εργασίας και οικογένειας

To Wall Street Journal δημοσίευσε ένα άρθρο πριν λίγες μέρες με τον τίτλο «Η διαμάχη μεταξύ δουλειάς και ζωής δεν μπορεί να επιλυθεί – και αυτό είναι καλό», από τη Yael Chatav Schonbrun, επίκουρη καθηγήτρια κλινικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπράουν, και την Elizabeth Corey, αναπληρώτρια καθηγήτρια πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Baylor.

Αναφέρεται προφανώς στους εργαζόμενους γονείς στην εποχή μας και στο γεγονός ότι συχνά υπάρχει μια αίσθηση απογοήτευσης, ίσως και αγανάκτησης, στον αιώνιο αγώνα οικογένειας και εργασίας. Ξεκινά παραθέτοντας το παράδειγμα της καραντίνας λόγο του ιού και πώς ο εγκλεισμός ενέτεινε την αμφιταλάντευση αυτή καθότι ο εργασιακός και ο οικογενειακός χώρος ήταν ο ίδιος, και η προσοχή του γονέα-εργαζομένου μεταπηδούσε από τη μία ευθύνη στην άλλη αστραπιαία. Οι οδηγίες για την επίλυση του προβλήματος αυτού πιο συχνά απευθύνονται στις γυναίκες αλλά οι απόψεις διίστανται σε βαθμό που περισσότερο μπερδεύουν παρά βοηθούν, και πολλοί ειδικοί έχουν συχνά ισχυριστεί ότι για να λυθεί το πρόβλημα θα πρέπει να αλλάξουμε τους θεσμούς και τις σχέσεις μας.

Οι συγγραφείς του άρθρου αυτού, όμως, προσεγγίζουν το φλέγον αυτό ζήτημα διαφορετικά και απομακρύνονται ακόμα και από το βασικό επιχείρημα. Λένε ότι η αποτυχία όλων των προσπαθειών μας να επιλύσουμε τη διχοτόμηση μεταξύ εργασίας και οικογένειας υποδηλώνει ότι πρέπει να σταματήσουμε να το αντιμετωπίζουμε ως πρόβλημα που πρέπει να λυθεί και να αρχίσουμε να το καταλαβαίνουμε ως μία τραγωδία με την αρχαία ελληνική έννοια − μια σύγκρουση μεταξύ δύο ανταγωνιστικών αγαθών. Στην καριέρα μας είμαστε ανεξάρτητα όντα που αξιοποιούμε τα ταλέντα μας και έχουμε οικονομικές ανταμοιβές. Ενώ ως μέλη μιας οικογένειας δίνουμε προτεραιότητα στη σχέση μας με αυτούς που αγαπάμε. Τόσο οι μητέρες όσο και οι πατέρες βιώνουν αυτό το δίλημμα: μια μελέτη του 2017 στο περιοδικό Applied Psychology που διεξήχθη με πάνω από 350 ανθρώπους βρήκε μόνο μικρές διαφορές μεταξύ των φύλων σε ό,τι αφορά τη σύγκρουση μεταξύ εργασίας και οικογένειας. Ωστόσο, οι γυναίκες τείνουν να είναι πιο επιρρεπείς σε ενοχές και αυτο-αμφιβολίες για τις επιλογές τους. Εξάλλου, το «σύνδρομο του απατεώνα» (impostor syndrome) ξεκίνησε ως διάγνωση για γυναίκες με υψηλές επιδόσεις.

Σύμφωνα με στοιχεία του Wall Street Journal, καμία από τις δύο ταυτότητες δεν μπορεί να εγκαταλειφθεί χωρίς κόστος. Δεν θα θέλαμε να «λύσουμε» την επιθυμία μας να φροντίζουμε τα παιδιά μας ή να χάνουμε τα κίνητρά μας να εργαστούμε. Αντί να θρηνούμε τη δυσκολία εξισορρόπησης των δύο προσπαθειών, τότε μπορούμε να προσπαθήσουμε να εκτιμήσουμε την παραγωγικότητα που προκύπτει από αντικρουόμενες δυνάμεις. Στη βιολογία, τα συστήματα σε συνεχή ένταση ή «αντιπαράθεση» αποτελούν τη βέλτιστη λειτουργία του σώματός μας: ύπνος και αφύπνιση, εισπνοή και εκπνοή. Η ίδια η δομή της επιθυμίας −για φαγητό, ποτό, σεξ ή οτιδήποτε άλλο− απαιτεί πόνο και ευχαρίστηση, ένταση και απελευθέρωση, ξανά και ξανά.

Η έρευνα δείχνει ότι το ίδιο ισχύει και για την ψυχολογία μας. Έχοντας συγκρουόμενες υποχρεώσεις και παίζοντας διαφορετικούς ρόλους είναι επωφελές για τη σωματική και συναισθηματική μας υγεία καθώς μας επιβάλλει να συμμετέχουμε σε δραστηριότητες που είναι καλές για εμάς, όπως η σωματική δραστηριότητα, η επίλυση προβλημάτων και η κοινωνική ενασχόληση. Οι άνθρωποι που δηλώνουν μια υψηλότερη αίσθηση σκοπού και στόχων τείνουν να έχουν καλύτερα προφίλ ανοσοαπόκρισης, χαμηλότερα επίπεδα της ορμόνης κορτιζόλης, λιγότερους παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου, λιγότερα προβλήματα ύπνου, χαμηλότερο κίνδυνο για καταθλιπτικά συμπτώματα και χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας μεταξύ μεγαλύτερων ενηλίκων.

Φυσικά, κάθε εργαζόμενος γονέας φέρει ενοχές ή αισθάνεται ότι είναι ανεπαρκής είτε στον έναν τομέα είτε και στους δύο. Μερικές φορές η εξισορρόπηση των δύο απαιτεί δύσκολες αποφάσεις. Ωστόσο, σε μια κουλτούρα που δίνει προτεραιότητα τόσο στην εντατική γονική μέριμνα όσο και στη συνεχή προσοχή στη δουλειά, η σύγκρουση μεταξύ ρόλων μπορεί να είναι επωφελής καθώς μας αναγκάζει να κάνουμε διαδοχικές αποσπάσεις από τον καθένα. Η ικανότητα συμμετοχής σε «αποσύνδεση ρόλων» (role detachment) αποκαθιστά την ενέργεια και τον ενθουσιασμό για τους ρόλους που αφήνουμε προσωρινά. Σε μια μελέτη του 1998, οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ κοίταξαν έφεδρους στρατιωτικούς που είχαν αποσπαστεί από τις κανονικές τους εργασίες και μπήκαν σε ενεργό υπηρεσία. Όσο παράξενο και αν φαντάζει, οι έφεδροι παρουσίασαν σημαντική μείωση του εργασιακού άγχους και εξάντλησης όσο ήταν εν ενεργεία. Η εναλλαγή ρόλων βοήθησε στη μείωση του άγχους που ένιωθαν στην καθημερινή τους ζωή.

Η εναλλαγή μεταξύ εργασίας και οικογένειας μπορεί να έχει παρόμοιο αποτέλεσμα. Όταν τελειώνουμε μια απαιτητική συνάντηση στη δουλειά και επανασυνδεόμαστε με τα παιδιά μας, έχουμε μια εξαιρετική ευκαιρία να χαλαρώσουμε τόσο το σώμα όσο και το μυαλό μας. Αντίθετα, η μετάβαση στη δουλειά μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση του οικογενειακού άγχους. Ο εγκέφαλος των γονέων είναι προγραμματισμένος να ανησυχεί για τα παιδιά τους, αλλά η υπερβολική ανησυχία όχι μόνο δεν είναι παραγωγική, αλλά μπορεί να γίνει και επιβλαβής τόσο για τον γονέα όσο και για το παιδί. Η πίεση τού να επικεντρωθεί κάποιος στις ευθύνες εκτός οικογένειας και σπιτιού βοηθά στην αποφυγή του helicopter parenting (helicopter parents είναι οι γονείς που κάνουν μικροδιαχείρηση και ελέγχουν σχολαστικά, σε υπερβολικό συχνά βαθμό, οτιδήποτε κάνει το παιδί). Είναι ευκολότερο να αφήσετε το παιδί σας να αυτοαπασχοληθεί εάν έχετε μια φλέγουσα εργασιακή προθεσμία.

Όταν οι εργαζόμενοι γονείς πιστεύουν ότι μια μέρα θα πετύχουν την τέλεια ισορροπία μεταξύ εργασίας και οικογένειας και η διαμάχη αυτή θα εξαφανιστεί, ουσιαστικά εισάγουν τον εαυτό τους σε μια εξαντλητική, αήττητη μάχη. Η πανδημία μάς το έκανε πιο σαφές από ποτέ και οι γονείς που τη βίωσαν θα έλεγαν ότι δεν υπάρχει λύση για τις προκλήσεις της εργασίας και της ανατροφής παιδιών, ειδικά σε καραντίνα. Θα πρέπει να αποδεχτούμε τη σύγκρουση αντί να πιστέψουμε ότι μπορεί να λυθεί μια για πάντα. Η αποδοχή μάς δίνει την ελευθερία να αισθανόμαστε ό,τι νιώθουμε: εξαντλημένος, ενεργητικός, ευγνώμων ή απεγνωσμένα έτοιμος για ένα ταξίδι στην Ταϊτή. Το να είμαστε υπομονετικοί με τους εαυτούς μας όταν βιώνουμε τις δυσκολίες του να είμαστε εργαζόμενοι γονείς μπορεί να είναι ό,τι πιο θεραπευτικό μπορούμε να κάνουμε.