Η πιο συνήθης κριτική στο Ποτάμι είναι ότι έχει θολό πολιτικό στίγμα και αδιευκρίνιστη πολιτική πρόταση. Και όμως η κριτική αυτή είναι εντελώς άστοχη. Στην πραγματικότητα το Ποτάμι έχει μια πολύ σταθερή στόχευση και φιλοδοξία. Από την πρώτη στιγμή ο Σταύρος Θεοδωράκης εξέφρασε συγκεκριμένες προτεραιότητες από τις οποίες δεν έχει αποκλίνει καθόλου: το πελατειακό κράτος, την φτώχεια και την ανισότητα. Θα ήθελα να εξηγήσω γιατί τις θεωρώ τις πιο σωστές και ελπιδοφόρες στην ελληνική πολιτική ζωή.
Η Ελλάδα δεν χρεοκόπησε επειδή οι κυβερνήσεις είχαν λάθος θέσεις. Ούτε και χρεοκόπησε επειδή υιοθέτησαν την λάθος πολιτική φιλοσοφία, δεξιά, κεντρώα ή αριστερή. Δεν βγήκε λάθος το εθνικό κυβερνητικό πρόγραμμα, κεϋνσιανό, νεοφιλελεύθερο ή άλλο, που τάχα είχαν βάλει μπροστά οι κυβερνήσεις μας. Δεν υπήρξε ποτέ τέτοιο πρόγραμμα.
H χώρα χρεοκόπησε επειδή τα πολιτικά κόμματα συστηματικά αυτοσχεδίαζαν προτιμώντας το στενό ιδιωτικό συμφέρον – το οποίο κατ’ ευφημισμό ονομάζουν «πολιτικό κόστος» - πάνω από το δημόσιο. Στην σημερινή ανταγωνιστική και πολύπλοκη Ευρώπη, αυτός ο αυτοσχεδιασμός αποδείχτηκε καταστροφικός, αλλά και άκρως επικερδής για τους λίγους. Η χώρα κατέρρευσε επειδή η δημόσια διοίκηση κυριεύθηκε από την κομματοκρατία, επειδή οι πολιτικές ηγεσίες κυριεύθηκαν από οργανωμένα μικρά και μεγάλα παρασιτικά συμφέροντα, επειδή δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να πολεμήσουν τη διαφθορά και επειδή στην κορυφή του κράτους βρέθηκαν διαπλεκόμενοι πολιτικοί και επιχειρηματίες που έγιναν πλούσιοι από κρατικούς πόρους.
Ούτε τα κόμματα, ούτε η βουλή, ούτε οι επαγγελματικές ενώσεις, ούτε και τα ΜΜΕ λειτουργησαν όπως έπρεπε ως μηχανισμοί συστηματικού ελέγχου και λογοδοσίας. Παρά το γεγονός ότι βρέθηκαν παντού άξια και ανιδιοτελή πρόσωπα σε όλα τα κόμματα, τις ενώσεις και τον τύπο, το πελατειακό σύστημα ήταν πάντα πιο δυνατό από τα μεμονωμένα άτομα. Έτσι το πολιτικό σύστημα κατέρρευσε μαζί με την οικονομία μέσα σε ένα κλίμα δυσώδους απαξίωσης.
Το πρόβλημα με την παλιά πολιτική τάξη δεν είναι συνεπώς μόνο το ίδιο το γεγονός της χρεοκοπίας, αλλά κυρίως οι αιτίες της: η ακραία ανισότητα, η εξώφθαλμη ευνοιοκρατία, η ανυπαρξία κράτους δικαίου, η χαλαρή εφαρμογή των νόμων, η διασπάθιση των Ευρωπαϊκών πόρων, τα τραπεζικά σκάνδαλα, η ληστρική διαχείριση των εξοπλιστικών προγραμμάτων.
Εδώ και χρόνια όλοι οι ειδικοί επιστήμονες που έχουν ασχοληθεί με την Ελλάδα (χωρίς φυσικά να τους δίνουν σημασία τα μεγάλα ΜΜΕ) επισημαίνουν τον άδικο και ολιγαρχικό χαρακτήρα αυτού του συστήματος. Διακεκριμένοι οικονομολόγοι, κοινωνικοί επιστήμονες και νομικοί έχουν γράψει ότι οι πρακτικές της Ελλάδας διαφέρουν πολύ από τις πρακτικές άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Σε άλλες χώρςε της ΕΕ υπάρχει (όχι σε όλες από πολύ παλιά, στις περισσότερεςμ μόνο από τον δέυτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά) μια σοβαρή δημόσια διοίκηση, ένα αυστηρό κράτος δικαίου και ένα πλήρες κοινωνικό κράτος. Αυτά έχουν φτιάξει κοινωνίες που σε μεγάλο βαθμό, αλλά όχι φυσικά με τέλειο τρόπο, ικανοποιούν το αίτημα για ίσες ευκαιρίες, αμοιβαίο σεβασμό και πραγματική αλληλεγγύη. Τα πελατειακά κόμματα συνήθως υποκρίνονται ότι ακούν την κριτική αυτή, υποδεχόμενα μάλιστα και «μεταρρυθμιστές» στους κόλπους τους, ενώ στην πράξη αδιαφορούν παντελώς. Είναι πραγματικά εξοργιστικό ότι ακόμα και τώρα μετά από τέσσερα χρόνια αδυσώπητης κρίσης, τα πελατειακά κόμματα συνεχίζουν να χρησιμοποιούν την ίδια προκλητική διπλοπροσωπία. Συμφωνούν κατ’ αρχήν με όλη την κριτική για τις πρακτικές τους. Δηλώνουν φίλοι της μεταρρύθμισης. Και όμως, όταν έλθει η ώρα των αποφάσεων, δεν κάνουν απολύτως τίποτε που να θίγει τα προνόμια της εκλογικής πελατείας τους. Με νυχτερινές τροπολογίες συνεχίζουν να μοιράζουν χάρες και χρήματα.
Το Ποτάμι φτιάχτηκε ακριβώς από όσους αρνούνται να βλέπουν την Ελλάδα να συνεχίζει να κυβερνάται με αυτόν τον τρόπο. Το πελατειακό κράτος έιναι το κεντρικό νευρικό σύστημα της άνισότητας. Αυτό είναι το πιο σημαντικό ζήτημα στην Ελλάδα της κρίσης. Αυτό είπε εξαρχής το Ποτάμι και γι αυτό στρέφεται συνολικά εναντίον του παλαιοκομματισμού που το εξέθρεψε, δεξιού και αριστερού. Δεν μας αρκεί μια Ελλάδα που με νύχια και με δόντια θα μείνει στο Ευρώ όταν τα δημοσιονομικά πλεονάσματα χτίζονται στην αδικία και την ανισότητα. Το Ποτάμι θέλει μια πραγματικά δίκαιη μοιρασία των βαρών, των ωφελημάτων και των κινδύνων της κοινής μας ζωής.
Η φιλοσοφία του Ποταμιού είναι συνεπώς η φιλοσοφία της προοδευτικής Ευρώπης, αυτό που εγώ θα ήθελα να ονομάσω «δημοκρατική ισότητα». Στη σύγχρονη Ευρώπη η δημοκρατική ισότητα απαιτεί πρώτα από όλα απόλυτη ισοπολιτεία, ισότητα στα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, χωρίς εξαιρέσεις και προνόμια για τους ισχυρούς. Απαιτεί κανείς πολίτης ή επισκέπτης αυτής της χώρας, όσο ταπεινή και αν είναι η καταγωγή του, όσο δυσάρεστες και αν είναι οι απόψεις του ή μειοψηφική η ταυτότητά του, να μην στερείται τις ατομικές του ελευθερίες ή το δικαίωμα στην προσωπική ασφάλεια. Και όμως το πελατειακό κράτος αδιαφορεί για τα θεμελιώδη δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Επεμβαίνει συστηματικά στην λειτουργία της δικαιοσύνης, ευνοεί τους οικονομικά ισχυρούς ή πολιτικά ευνοούμενους, εξασφαλίζει ασυλία για την πολιτική τάξη ή παραγραφή για τα αδικήματά της, και αδιαφορεί για την αστυνομική βία και την μεταχείριση των μειοψηφιών, και ιδίως των κρατούμενων (η συστηματική κακομεταχείριση των οποίων έχει επανειλημμένα καταδικασθεί από ξένα και ελληνικά δικαστήρια).
Αυτό το περιεχόμενο της ισοπολιτείας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρόταξε από την πρώτη του συνέντευξη ο Σταύρος Θεοδωράκης, όταν μίλησε για τα δικαιώματα των Ρομά και των μεταναστών, την διάκριση Εκκλήσίας και κράτους, και αυτό σημαίνει και η στήριξη που δίνει το Ποτάμι στο σύμφωνο συμβίωσης για όλους.
Δεύτερον, η δημοκρατική ισότητα απαιτεί ίσες ευκαιρίες. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι θα πρέπει να έχουμε το ίδιο εισόδημα ή την ίδια επιτυχία, ή ομοιόμορφα χαρακτηριστικά. Το αντίθετο. Οι ίσες ευκαιρίες απαιτούν όμως θεσμούς και παιδεία, όπου θα διακρίνονται αυτοί που το αξίζουν. Απαιτούν επίσης και μια ευνομούμενη αγορά που θα προστεύει τις μικρές επιχειρήσεις από την τυχόν αρπακτικότητα των μεγάλων και θα εξασφαλίζει ότι θα πετυχαίνουν μόνο αυτές που εξυπηρετούν καλύτερα τον καταναλωτή. Απαιτεί τέλος και τράπεζες που θα δανείζουν μόνο με επιχειρηματικά κριτήρια.
Γι αυτήν την έκφραση της ισότητας, την ισότητα οικονομικών και επαγγελματικών ευκαιρών, έχει επίσης πάρει θέση το Ποτάμι, ήδη από την πρώτη δέσμη θέσεων που έδωσε στην δημοσιότητα. Μίλησε ανοικτά για την σωστή επιχειρηματικότητα, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, την στροφή προς τις εξαγωγές και τα εμπορεύσιμα αγαθά και την βελτίωση του οικονομικού περιβάλλοντος και της ανταγωνιστικότητας.
Τρίτον, η δημοκρατική ισότητα απαιτεί ίση πρόσβαση σε ένα σύστημα αλληλεγγύης. Το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος υπόσχεται ένα δίκτυ ασφαλείας που εξασφαλίζει τους πάντες από την ανέχεια. Η Ελλάδα είναι, σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, μια από τις πιο άνισες χώρες στην Ευρώπη. Είναι δε και η μόνη χώρα στην Ευρωζώνη που δεν έχει θεσπίσει ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για τους άπορους και τους ανέργους, παρά το γεγονός ότι είχε μια αυτοαποκαλούμενη σοσιαλιστικη κυβέρνηση επί περίπου τριάντα χρόνια.
Μάλιστα η φτώχεια και η ανέχεια είναι τόσο χαμηλή προτεραιότητα για την σημερινή κυβέρνηση, ώστε ανέβαλε επ’ αόριστο την πιλοτική εφαρμογή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος που είχε προβλεφθεί για τον Ιανουάριο του 2014. Αντί να χρησιμοποιήσει τους ευρωπαϊκούς πόρους που είναι διαθέσιμοι για την θεμελιώδη και διαρκή αυτή μεταρρύθμιση που θα ανακούφιζε τους πραγματικά αδυνάτους, η κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά προτίμησε να μοιράσει εφήμερες προεκλογικές παροχές.
Το Ποτάμι μίλησε από την πρώτη στιγμή για την ολοκλήρωση του κοινωνικού κράτους. Στην πρώτη δέσμη θέσεών του για παράδειγμα πρότεινε να καταργηθούν οι εισφορές του κλάδου υγείας σε όλα τα ταμεία, και να καλύπτονται από το ΕΣΥ όλοι οι κάτοικοι, ασφαλισμένοι και μη, όπως συμβαίνει σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Το Ποτάμι υιοθέτησε επίσης και την πολύ φιλόδοξη θέση, που εκφράζει και πάγιο αίτημα κοινωνικών κινημάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη, για την θέσπιση ενός πανευρωπαϊκού προγράμματος για το ελάχιστο εγγυημενό εισόδημα.
Μην ακούτε λοιπόν τις επιθέσεις του παλιού συστήματος για την δήθεν «απολιτίκ» στάση του Θεοδωράκη. Με αυτό εννούν ότι το Ποτάμι αρνείται να μπει στην ρητορική της μεταπολίτευσης. Αυτό όμως το κάνει όχι γιατί θέλει να κρύψει τις θέσεις του αλλά γιατί θέλει να εκφράσει ένα γνήσιο αίτημα για ισότητα και δικαιοσύνη.
Ας κάνουμε λοιπόν μια νέα αρχή. Ας ξεπεράσουμε τις προσχηματικές ρητορικές κορώνες των παλαιοκομματικών μηχανισμών. Ας πάψουμε να βλέπουμε την πολιτική ζωή ως την μέχρι τέλους αναμέτρηση δήθεν ιδεολογιών και δήθεν παρατάξεων. Ας δούμε πώς θα βελτιώσουμε την ζωή των ελλήνων τώρα και στην πράξη, χωρίς χρονοτριβή. Ας ξεκινήσουμε να ονειρευόμαστε μια ρεαλιστική επανάσταση με γνώμωνα την δημοκρατική ισότητα σε όλες της τις διαστάσεις: ίσα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, ίσες οικονομικές και επαγγελματικές ευκαιρίες, ίση πρόσβαση στην κοινωνική αλληλεγγύη με δίκαιη κατανομή των βαρών της κοινωνική ζωής για όλους. Η ισότητα είναι το κλειδί της μεταρρύθμισης της χώρας.
13°
