Γ. Γουίλσον: Θα σβήσει ο ρατσισμός του τη θέση του στην Ιστορία;

Το Πρίνστον θεωρείται –δικαίως– ένα από τα σπουδαιότερα πανεπιστήμια του κόσμου. Οι απόφοιτοί του περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων 68 νομπελίστες, 15 νικητές του Μεταλλίου Φιλντς, 12 Ανώτατους Αμερικάνους Δικαστές, αμέτρητους Βουλευτές και Γερουσιαστές και δύο Αμερικάνους Προέδρους – τον Τζέιμς Μάντισον, έναν από τους «πατέρες» των ΗΠΑ, και τον Γούντροου Γουίλσον, έναν από τους σπουδαιότερους σύγχρονους Προέδρους της ιστορίας τους.

Μάλιστα, ο Γουίλσον υπήρξε πρύτανης του πανεπιστημίου για οκτώ χρόνια, ενώ και λόγω της Προεδρίας του, το Πρίνστον έδωσε στη σχολή Δημόσιας και Διεθνούς Πολιτικής το όνομα του πιο ξακουστού αποφοίτου του. 

Όμως, με αφορμή τις παν-αμερικανικές αντιρατσιστικές διαμαρτυρίες που ακολούθησαν τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, το πανεπιστήμιο αποφάσισε να διαγράψει το όνομα του Γουίλσον από οποιαδήποτε επιγραφή στις εγκαταστάσεις του – σαν άτυπο επακόλουθο της αποκαθήλωσης πολλών αμφιλεγόμενων, για αρκετούς, αγαλμάτων. 

Ο Γουίλσον ήταν σε όλη του τη ζωή ρατσιστής, καθώς, ως νέος, συχνά υποστήριζε τον «Ηττημένο Νότιο Σκοπό», ενώ η πίστη του, πως ο διαχωρισμός των φυλών ήταν προς όφελος της κοινωνίας, τον ακολούθησε στον Λευκό Οίκο. 

Ήταν όμως πολλά περισσότερα από ρατσιστής, καθώς η ηγεσία του στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο και το όραμά του για την aμερικανική εξωτερική πολιτική άλλαξαν λίγο-πολύ την όψη του σύγχρονου κόσμου. Αρκεί ο ρατσισμός του ώστε να διαγράψει τη θέση του στην Ιστορία; Και αν ο ακαδημαϊκός κόσμος απαντά καταφατικά, τότε ποιο θα είναι το μέλλον για τις κοινωνικές επιστήμες;

Το σκεπτικό της απόφασης

Το Πρίνστον έδωσε μια εκτενή ανακοίνωση σχετικά με τη μετονομασία της σχολής. Σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης, ο Γουίλσον ήταν υπερβολικά ρατσιστής ακόμα και στον δικό του πολιτικό χρόνο, σχεδιάζοντας διαχωριστικές πολιτικές οι οποίες διατήρησαν το φυλετικό χάσμα στις ΗΠΑ. Η ανακοίνωση καταλήγει πως οι φυλετικές απόψεις του δεν μπορούν πλέον να αγνοούνται, καθώς αυτή «η παραγνώριση, η δικαιολόγηση και η αδιαφορία απέναντι στον ρατσισμό ίσως βρίσκονταν στο μυαλό του Ντέρεκ Σοβίν, όταν πατούσε με το γόνατο του τον λαιμό του Τζορτζ Φλόιντ».

Αναμφίβολα, δεν υπάρχει καμία ηθική δικαιολογία για τον ρατσισμό του Γουίλσον. Το Πρίνστον έχει δίκιο πως ακόμα και για τα δεδομένα της εποχής του, ο πρώην Πρόεδρος ξεπέρασε κάθε επιτρεπτό όριο για το αξίωμά του. Άλλωστε, η έρευνα δεν έχει ακόμα καταλήξει στον βαθμό με τον οποίο ο ίδιος ταυτιζόταν με τον διεστραμμένο αξιακό κώδικα της Κου Κλούξ Κλαν. Σε κάθε περίπτωση, όμως, δε νοείται ο ανώτερος αμερικάνος αξιωματούχος να διατηρεί έστω και κοινωνικές σχέσεις με μέλη της ΚΚΚ— γεγονός που για τον Γουίλσον δε μπορεί να αμφισβητηθεί. 

Σε μία μάλλον απογοητευτική –για το κύρος του Πανεπιστημίου– επιλογή, τα επιτεύγματα του Γουίλσον δεν αναφέρονται ούτε επιγραμματικά.

Ένας «statesman» από τον Αμερικανικό Νότο

Ο Γούντροου Γουίλσον γεννήθηκε στη Βιρτζίνια το 1856, τέσσερα μόλις χρόνια πριν το ξέσπασμα του Αμερικανικού Εμφυλίου. Ως παιδί, έζησε από πρώτο χέρι τη βιαιότητα του πολέμου ενώ αναπόφευκτα γαλουχήθηκε με τις «αξίες» των Νοτίων, οι οποίοι θεωρούσαν τους αφροαμερικανούς σκλάβους ως κατώτερους ανθρώπους, υποβιβάζοντάς τους στο επίπεδο της ιδιοκτησίας. 

Ο Γουίλσον μετακόμισε βόρεια στο Νιου Τζέρσι για να σπουδάσει πολιτική φιλοσοφία και ιστορία στο Πρίνστον, ενώ μετά από ένα σύντομο ανέμπνευστο πέρασμα στη Νομική σχολή της Βιρτζίνια και τη δικηγορία, επέστρεψε στην ακαδημαϊκή ζωή και το πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς, όπου πήρε το διδακτορικό του στις επιστήμες που τον ενθουσίαζαν. Μέχρι σήμερα, παραμένει ο μόνος Πρόεδρος με διδακτορικές σπουδές.

Η επαγγελματική του σταδιοδρομία τον έφερε ξανά στο Πρίνστον το 1890, όπου παρέμεινε μέχρι να εκλεγεί κυβερνήτης του Νιου Τζέρσι το 1911, ως υποψήφιος των Δημοκρατικών. Μόλις δύο χρόνια αργότερα, ορκίστηκε ως ο 28ος Πρόεδρος των ΗΠΑ, ενώ το 1916 επανεκλέχθηκε οριακά. Η δεύτερη θητεία του, τον έφερε αντιμέτωπο με την έξαρση του πολέμου στην Ευρώπη, στον οποίο εντέλει οδήγησε τις ΗΠΑ, σε μια κίνηση που αψήφησε την διαχρονική ουδετερότητα της Αμερικής απέναντι στη Γηραιά Ήπειρο, η οποία χαρακτήριζε τη μέχρι τότε Αμερικανική Εξωτερική πολιτική.

Μάλιστα, ο ιδεαλιστής Γουίλσον είχε δηλώσει πως «ο κόσμος πρέπει να γίνει ασφαλής για τη Δημοκρατία» ερμηνεύοντας τη σύγκρουση των αυταρχικών Κεντρικών Δυνάμεων με τους δημοκρατικούς Συμμάχους ως την κρίσιμη τελεολογική διασταύρωση της Ιστορίας, όπου παιζόταν το μέλλον της ανθρωπότητας. Αναπόφευκτα, η είσοδος των αμερικανικών δυνάμεων στη μάχη άλλαξε δραματικά τις ισορροπίες, οδηγώντας στην ιστορική νίκη των Συμμάχων. 

Ο Γουίλσον όμως θεώρησε πως η νίκη δεν θα είχε κανένα νόημα σε βάθος χρόνου, εάν δε διαμορφώνονταν οι συνθήκες που θα απέτρεπαν μια παρόμοια σύγκρουση στο μέλλον. Έτσι, σχεδίασε την Κοινωνία των Εθνών –μια πρώιμη μορφή των Ηνωμένων Εθνών– στην οποία κάλεσε νικητές και ηττημένους να συμμετέχουν ώστε η Ιστορία να ξεπεράσει την εποχή των εμπόλεμων συγκρούσεων, με τις στρατιωτικές κινητοποιήσεις να αποτελούν την έσχατη επιλογή κοινής άμυνας έναντι ενός αυταρχικού τρίτου κράτους. Το όραμα αυτό συγκίνησε τους Ευρωπαίους πολίτες –λιγότερο τις ευρωπαϊκές ηγεσίες– χωρίς όμως να πείσει τους Ρεπουμπλικάνους αντιπάλους του. Ο Γουίλσον έδωσε τιτάνια μάχη ώστε να εξασφαλίσει τις ψήφους που θα επικύρωναν τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, όμως απέτυχε, στερώντας από την Κοινωνία των Εθνών την απαραίτητη συμβολή των ΗΠΑ. Λίγο πριν το σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο που τον έθεσε εκτός της αντιπαράθεσης γύρω από τη Συνθήκη, είχε πει πως αν οι ΗΠΑ οδηγούσαν στην αποτυχία της Κοινωνίας των Εθνών, μετά από λίγα μόλις χρόνια θα ξεσπούσε ένας τελικός πόλεμος που θα καθόριζε τον ανθρώπινο πολιτισμό, όπως ακριβώς έγινε. 

Όμως, η κληρονομιά του στοχαστή Γουίλσον ξεπέρασε τον άνθρωπο και καθόρισε την αποφασιστική συμμετοχή των ΗΠΑ στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο –όταν οι συνθήκες το επέτρεψαν στον φίλο του, Φράνκλιν Ντ, Ρούζβελτ–, καθώς και τη στήριξή τους στη δημιουργία των Ηνωμένων Εθνών. Επίσης, το όραμά του ήταν στον πυρήνα του Δόγματος Τρούμαν αλλά και του σχεδίου Μάρσαλ. Δεν είναι τυχαίο που ο Χένρι Κίσινγκερ –ένας ξεκάθαρος ιδεολογικός αντίπαλος του Γουίλσον ως εκφραστής της ρεαλιστικής σχολής σκέψης– έχει γράψει πως ήταν ο Πρόεδρος στον οποίο πρέπει να αποδοθούν μερικές από τις σπουδαιότερες στιγμές της aμερικανικής eξωτερικής πολιτικής στον 20ό αιώνα.

Η απόφαση του Πρίνστον και το μέλλον των κοινωνικών επιστημών

Οι Αμερικάνοι ιστορικοί, και όχι μόνο, λατρεύουν να βαθμολογούν τους Προέδρους τους. Μπορεί να υπάρχει καθολική συμφωνία πως οι Λίνκολν, Γουάσινγκτον και Φράνκλιν ΝΤ. Ρούζβελτ μοιράζονται την πρώτη τριάδα, οι υπόλοιπες θέσεις της δεκάδας όμως έχουν πολλούς διεκδικητές, με τον Γουίλσον να βρίσκεται πάντα ανάμεσά τους, παρά τον ρατσισμό του. Η επιρροή της σκέψης του τού χάρισε μια ξεχωριστή θέση στη μελέτη των διεθνών σχέσεων, αποδίδοντάς του μία από τις τέσσερις κύριες σχολές σκέψης (Wilsonianism) η οποία εστιάζει στη σημασία των υπερεθνικών σχηματισμών ως προς την αποφυγή αντιδημοκρατικών και επεκτατικών εκτροπών. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το διεθνές περιβάλλον σήμερα έχει πολλά από τα χαρακτηριστικά που οραματίστηκε ο Γουίλσον, με τις ΗΠΑ να παίζουν κυρίαρχο ρόλο σε αυτό το σύστημα, παρά τις ακροβασίες του Τραμπ. 

Έτσι, η απόφαση του Πρίνστον είναι μεν λογικοφανής, έρχεται όμως σε αντιπαράθεση με τον κύριο σκοπό του Πανεπιστημίου – την ανάπτυξη, δηλαδή, της κριτικής σκέψης. Διατηρώντας το όνομα του Γουίλσον στις υποδομές του, το Πρίνστον θα προκαλούσε πλέον τους φοιτητές του να σκεφτούν οι ίδιοι πώς είναι δυνατόν ένας αποδεδειγμένα αμετανόητος ρατσιστής να έχει συμβάλει τόσο πολύ στην εξέλιξη της Ιστορίας; Ο Γουίλσον είναι από τα λίγα ιστορικά πρόσωπα που μπορεί τόσο να  δώσει ένα εξαιρετικό, όσο και ένα απεχθές παράδειγμα, όμως η απόκρυψη του πρώτου προς υπεράσπιση της καταδίκης του δεύτερου στερεί από τους φοιτητές του Πρίνστον –και του ακαδημαϊκού κόσμου– τη μελέτη ενός από τους σημαντικότερους κοινωνικούς στοχαστές του 20ού αιώνα. 

Ουσιαστικά, η αποβολή του Γουίλσον στην ιστορική λήθη εξυπηρετεί μια εξίσου διχαστική ερμηνεία, η οποία αναμφίβολα θα βλάψει το κύρος των κοινωνικών επιστημών σε βάθος χρόνου. Όπως έχει πει ο καθηγητής κλινικής ψυχολογίας, και επιστήμονας που πρωτοστατεί  εναντίον της μεταμοντέρνας ακαδημαϊκής ορθότητας, Τζόρνταν Πίτερσον, τα πανεπιστήμια δεν είναι «ασφαλείς χώροι» από τη φύση τους, καθώς προκαλούν τους φοιτητές να αναμετρηθούν με τις σκοτεινότερες πτυχές και ιδέες τις Ιστορίας, οδηγώντας τους να διαμορφώσουν τόσο τις απόψεις τους και τα επιχειρήματα τους, όσο και ιστορική συνείδηση– και να προσφέρουν, με τη σειρά τους, στην επιστήμη. Το ένα κομμάτι του Γουίλσον ανήκει όντως σε μία από τις σκοτεινότερες πτυχές. Το άλλο όμως ανήκει στις πλέον αξιομνημόνευτες, διατηρώντας τον ακαδημαϊκό διάλογο γύρω από τη σκέψη του ζωντανό, έναν αιώνα μετά τον θάνατο του.

Οι φοιτητές δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ευαίσθητες «χιονονιφάδες» ακριβώς επειδή η μελέτη των κοινωνικών επιστημών είναι γεμάτη τέρατα και τραγωδίες. Το ζητούμενο δε μπορεί παρά να είναι η ψύχραιμη ερμηνεία της Ιστορίας και η ανάπτυξη της ανεξάρτητης επιστημονικής σκέψης, μακριά από την πλήρη ιδεολογικοποίηση της επιστήμης, η οποία θα φέρει αναπόφευκτα και την καταστροφή των κοινωνικών επιστημών.