Η Αθήνα πρέπει να μελετηθεί από πολεοδομική, αρχιτεκτονική και συγκοινωνιολογική άποψη ως σύστημα, όχι αποσπασματικά. Χρειάζεται έργα υποδομής, όχι εξωραϊσμού
Δεν είχαμε επιτυχημένους δημάρχους στην Αθήνα. Απέτυχαν ακόμα και άνθρωποι καλών προθέσεων, όπως ήταν ο κ. Καμίνης – μερικοί ήταν απλώς τεμπέληδες, ανίκανοι και κομπιναδόροι. Εμείς τους εκλέγαμε, μαζί με ένα συρφετό από δημοτικούς συμβούλους εξίσου τεμπέληδες, ανίκανους και κομπιναδόρους. Εξαιρέσεις υπήρχαν: το κατεστημένο της γραφειοκρατίας και των μικροσυμφερόντων (δεν τίθεται ζήτημα «μεγάλου κεφαλαίου» και «παγκοσμιοποίησης» όπως διαβάζω σε πρακτικά μαχητικών αρχιτεκτονικών συνεδρίων: μικρή η πόλη, μικρό και το οικόπεδο) παρόπλισε ακόμα και τους πιο καλοπροαίρετους.
Καλές προθέσεις έχει και ο κ. Μπακογιάννης. Το πρόβλημα είναι η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων της δημαρχίας του. Η Αθήνα πρέπει να μελετηθεί από πολεοδομική, αρχιτεκτονική και συγκοινωνιολογική άποψη ως σύστημα, όχι αποσπασματικά. Και προς το παρόν, χρειάζεται έργα υποδομής, όχι έργα εξωραϊσμού· οι διακοσμήσεις είναι περιττές όπως και οι δράσεις φιλανθρωπίας και κοινωνικής πρόνοιας που ανήκουν στο πεδίο των υπουργείων.
Αν ο κ. Μπακογιάννης θέλει να επιδείξει μεγάλες φιλοδοξίες, αρκετά φιλόδοξο είναι το σχέδιο της δημιουργίας μητροπολιτικού δήμου: ο δήμος της Αθήνας μπορεί και πρέπει να διευρυνθεί περιλαμβάνοντας μία ή δύο ζώνες προαστίων (π.χ. Καλλιθέα, Γαλάτσι, Βύρωνας, Ζωγράφου, Παπάγου, Ψυχικό). Τα όρια του δήμου είναι αναχρονιστικά (στην είσοδο της πόλης στην οδό Κατεχάκη, γράφει «ΑΘΗΝΑ» με ψευτοαρχαιοελληνικούς χαρακτήρες) και δημιουργούν προβλήματα στη λήψη και εκτέλεση των αποφάσεων: για παράδειγμα, αν το άλσος Ιλισίων ανήκει κατά το ήμισυ στον δήμο Αθηναίων και κατά το ήμισυ στον δήμο Ζωγράφου, η ανάπλασή του, ακόμα και η συντήρησή του, προϋποθέτει διπλές διαδικασίες. Ο μητροπολιτικός δήμος, που θα αποκτούσε πάνω από 3.000.000 κατοίκους –υπενθυμίζω ότι κατά την απογραφή του 2011 η Αθήνα είχε λιγότερους από 700.000– πιθανότατα θα καταργούσε τη νοερή τάφρο ανάμεσα στο κέντρο και στα προάστια, την ιδέα δηλαδή ότι ο Νεοσμυρνιώτης δεν είναι Αθηναίος, ότι χρησιμοποιεί το κέντρο ως διερχόμενος κι ότι διαμένει σε ένα είδος αστικοποιημένου χωριού. Συχνά τα προάστια διοικούνται σαν χωριά, με παρτέρια και προτομές ξεχασμένων ηρώων στις πλατείες.
Τα καθήκοντα της δημαρχίας είναι, κατ’ αρχήν, το έργο της καθαριότητας, η ανακύκλωση, η αστυνόμευση της κυκλοφορίας και στάθμευσης των αυτοκινήτων, η αστυνόμευση της αυθαιρεσίας και της κατάληψης του χώρου, η συντήρηση κτιρίων, πεζοδρομίων και οδοστρωμάτων. Για όλα τούτα πρέπει να γίνουν πολλά τόσο σε επίπεδο ενημέρωσης των πολιτών, όσο και στην καθημερινή πρακτική μέσα στην πόλη. Αν ο κ. Μπακογιάννης καταφέρει να μας απαλλάξει από την αφισοκόλληση, από τα πανό, από τα σκουπίδια, από τα τραπεζοκαθίσματα και τα ψιλικατζίδικα που έχουν χτιστεί στα πεζοδρόμια θα έχει επιτύχει το σχεδόν αδύνατο και το σχεδόν πρωτοφανές. Πιστεύω ότι δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για πεζοδρομήσεις και πολεοδομικά πειράματα: η Αθήνα δεν μπορεί να διοικηθεί ούτε σαν επαρχιακή πόλη, ούτε σαν μητρόπολη. Και όπως έχω ξαναγράψει, οι πεζοδρομήσεις –οι δαπανηρές και χρονοβόρες – ιδιαίτερα δρόμων χωρίς εμπορικά καταστήματα, μπορούν να προκαλέσουν αστική νέκρωση.
Ένα από τα σοβαρά προβλήματα της διοίκησης είναι η σύγχυση αρμοδιοτήτων με αποτέλεσμα να μην προχωρεί κανένα έργο και να μην αναλαμβάνει κανείς τις ευθύνες. Να ένας ακόμα φιλόδοξος στόχος για τον κ. Μπακογιάννη που θα μπορούσε να συνδυαστεί με τους στόχους του Yπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας: συντήρηση του υπάρχοντος πρασίνου, αξιοποίηση των ελεύθερων χώρων, βελτίωση των δημόσιων συγκοινωνιών (επέκταση του δικτύου μετρό και των λεωφορείων, εκσυγχρονισμός του ΗΣΑΠ κτλ), διαπλάτυνση οδών όπου είναι δυνατό, διευκόλυνση των ιδιοκτητών αυτοκινήτων ώστε να ξεφορτωθούν τα υπερβολικά ρυπογόνα οχήματα. Η αποτροπή της χρήσης ΙΧ δεν γίνεται με «περιπάτους», αλλά με συγκεκριμένα υποκατάστατα των ΙΧ που συνοδεύονται από οικονομικά κίνητρα και ενημέρωση.
Όσον αφορά τον εξωραϊσμό, ως αποτέλεσμα δράσης στις υποδομές, στη «βαθιά δομή» της πόλης, πρέπει να λυθεί το χρόνιο πρόβλημα των εγκαταλελειμμένων κτιρίων, μερικά από τα οποία έχουν κάποιο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Πολλά ανήκουν σε οργανισμούς και άλλα σε ιδιώτες με κληρονομικές εμπλοκές ή με οικονομικές δυσκολίες: πρόκειται για περίπου 1.400 κτίρια, μερικά από τα οποία είναι εστίες μόλυνσης και κινδυνεύουν να καταρρεύσουν, ενώ 600 έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα. Μερικές εκατοντάδες δεν έχουν δηλωθεί στο κτηματολόγιο και θεωρούνται άγνωστου ιδιοκτήτη.
Όπως σε όλα τα προβλήματα, οι λύσεις προκύπτουν μέσω της εφαρμογής των νόμων: η κατάσταση στην Αθήνα, την οποία δεν γνωρίζουν σε όλο της το εύρος όσοι δεν κατοικούν ή δεν χρησιμοποιούν το κέντρο, δίνει εικόνα urban decay, ένα σύνολο φαινομένων υποβάθμισης που δεν παρατηρείται πια σε καμία πόλη του ανεπτυγμένου κόσμου. Είναι χρήσιμο να ξέρουμε πώς αντιμετώπισαν την κατάρρευση της εσώτερης πόλης στην υπόλοιπη Ευρώπη προκειμένου να χαράξουμε μια στρατηγική απο-γκετοποίησης, δεν είμαστε όμως σε θέση να επιζητούμε την αίγλη των μεγάλων πρωτευουσών – όχι μόνο επειδή η Αθήνα έχει συσσωρεύσει δομικά προβλήματα, αλλά κι επειδή, προς το παρόν, επικρατεί ενοριακή νοοτροπία στα ζητήματα του άστεως (και σε όλα τ’ άλλα).
Σκεφτόμουν από παλιά: πώς θα ήταν η Αθήνα αν είχε ποτάμι; Αν είχε γέφυρες, όχθες, μια κοίτη που να μοιάζει με δρόμο προς τη θάλασσα; Θα είχε δυο κομμάτια που θα κοιτάζονταν – ένα βόρειο κι ένα νότιο, ή ένα ανατολικό κι ένα δυτικό· ένα ορόσημο, μια ενδιαφέρουσα γεωγραφία. Το ποτάμι θα ήταν σύμβολο του χρόνου, της αέναης αλλαγής, της αθωότητας του νερού. Η Αθήνα υπέστη μια σειρά από αποτυχημένες χειρουργικές επεμβάσεις· έπεσε στα χέρια των εργολάβων· παραδόθηκε χωρίς νομικό έλεγχο στους χωρικούς που συνέρρευσαν όχι για να ζήσουν στην πόλη αλλά σ’ ένα μεγαλύτερο χωριό. Παρ’ όλ’ αυτά, η γεωγραφία παραμένει ενδιαφέρουσα: σε ένα μητροπολιτικό δήμο, η Αθήνα θα μπορούσε να είναι το κέντρο της αττικής Ριβιέρας – να μην είναι η μοναδική μεσογειακή μεγαλούπολη που γυρίζει την πλάτη της στη θάλασσα.
11°
