Το κάρο (της Πανεπιστημίου) και το άλογο

Η επιχειρούμενη πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου έφερε στο προσκήνιο έναν έντονο δημόσιο διάλογο, για τους ρόλους των οχημάτων και τον χαρακτήρα της πόλης. Τέθηκαν σοβαρά ερωτήματα γιατί ακολουθείται, έστω μισή, η ιδέα του Rethink Athens, της οποίας οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, ως κουτόφραγκοι προφανώς, απέρριψαν τη χρηματοδότηση, χαρακτηρίζοντάς την έργο βιτρίνας και όχι αναπτυξιακό. Και επανέφερε τις συγκρίσεις με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. 

Η βασική γραμμή άμυνας των υποστηρικτών της κυκλοφοριακής ασφυξίας στην Πανεπιστημίου είναι η εξής: Πρέπει να εισάγουμε, έστω και βίαια, τη χρήση του ποδηλάτου και περισσότερων λεωφορείων στο κέντρο της πόλης. Οι συνθήκες δεν θα είναι ποτέ ώριμες, ακόμα κι αν είναι ελάχιστη μειοψηφία οι ποδηλάτες, οι μειοψηφίες πάντοτε πρωτοπορούν και αν δεν κάνεις τομές δεν γίνεται. Θα ακολουθήσουν χιλιάδες, αν οι συνθήκες γίνουν καλύτερες για τους ποδηλάτες. Πρέπει να καλύψουμε το κενό με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες/πρωτεύουσες. Άλλωστε, κι άλλες φορές οι αντιδράσεις ήταν σφοδρές για πεζοδρομήσεις, όπως της Ερμού, της Βουκουρεστίου και της Απόστολου Παύλου, αλλά δεν είχατε δίκιο. Αφήστε να δούμε, τα πράγματα άλλωστε αμέσως καλυτέρευσαν, η κίνηση ομαλοποιήθηκε, σε μερικούς μήνες θα έχετε όλοι συνηθίσει. 

Ας δούμε ένα-ένα τα επιχειρήματα αυτά, αρχίζοντας από το τέλος. Όποιος υποστηρίζει ότι κίνηση (του ιδίου αριθμού ΙΧ) μπορεί να ομαλοποιηθεί, παριστάνει ότι αγνοεί τη βασική αρχή, ότι αν μειώσεις τον αγωγό στη μισή διατομή, η πίεση θα διαχυθεί απλώς σε εναλλακτικές διαδρομές. Όποιος δεν κάθεται στο γραφείο του, βλέπει πεντακάθαρα ότι η Αλεξάνδρας και τα Εξάρχεια, για παράδειγμα, έχουν πήξει στην κάθοδο προς το κέντρο της Αθήνας, από αυτούς, που με τις προτροπές των ηλεκτρονικών πινακίδων, ήδη από τη Μεσογείων, αποφεύγουν την Πανεπιστημίου. Παρελκυστική, λοιπόν, η αισιοδοξία.

Βέβαια, η φανερή ή κρυφή επιδίωξη είναι, διά της ταλαιπωρίας, να αφήσουν στο σπίτι τους ΙΧ αρκετοί (ειδικά όσοι υποτίθεται ότι κάνουν τη βόλτα τους), ώστε να μην έχει πρόβλημα η κίνηση στην πόλη. Η εμμονή αυτή, που χαρακτηρίζει την οπτική πολλών στον κλάδο της συγκοινωνιολογίας, επικαλείται τις συνταγές που ακολουθούν άλλες πόλεις, με άλλη ιστορία και εξέλιξη, ανεξαρτήτως του ρεαλισμού τους. 

Είναι δε ενδιαφέρον το γεγονός ότι δεν ενοχλεί η ανεξέλεγκτη ρύπανση από τον απαρχαιωμένο στόλο των λεωφορείων μας, αλλά μόνον αυτή των ΙΧ, που για πάνω από δέκα χρόνια ανήκουν στην κατηγορία euro 5 & euro 6, κυκλοφορούν ελεύθερα στον δακτύλιο και πάντως ελέγχονται με υποχρεωτική κάρτα καυσαερίων, ενώ πιθανότατα θα γίνουν τα περισσότερα ηλεκτρικά, πριν τα αντίστοιχα λεωφορεία. Αυτή τη στιγμή έχουμε τα μισά λεωφορεία εν λειτουργία, από τα 2200 που είχαμε πριν από μια δεκαετία, όλα άκρως απωθητικά, σε αντίθεση με το μετρό. Και οι εξαγγελίες για ανανέωση του στόλου μάλλον θα δυσκολευτούν να υλοποιηθούν σύντομα, δεδομένης της ύφεσης που ήδη έχει ενσκήψει, λόγω πανδημίας. 

Η φαντασίωση είναι λοιπόν να γίνουμε εσπευσμένα Ολλανδία, που όμως εκτός από μια flat μορφολογία που δεν θα αποκτήσουμε ποτέ, έχει και άλλες σημαντικές διαφορές. Πρόκειται, όπως άλλωστε και όλες οι πιο ανεπτυγμένες από εμάς, για μια ευρωπαϊκή κοινωνία που άρχισε τη σχετική προσπάθεια αμέσως μετά τον πόλεμο. Από τη δεκαετία του ’70 καθιέρωσε ποδηλατόδρομους, σε περιβάλλον όπου άλλοι εργολάβοι, με άλλα υλικά και άλλο κλίμα, έφτιαξαν ένα δημόσιο περιβάλλον πολύ λιγότερο ταλαιπωρητικό από το δικό μας, που απαιτεί air condition για να το αντέξεις. Φυσικά με άλλη οδηγική παιδεία, οργανωμένο κράτος, αποτελεσματική πρόνοια και (εννοείται) σοβαρή αστυνόμευση. 

Το επιχείρημα ότι και άλλες αναπλάσεις συνάντησαν αντιδράσεις, αλλά ήταν όλες λανθασμένες, προφανώς δεν στέκει στο δημόσιο διάλογο. Τα λάθη του παρελθόντος δεν προεξοφλούν τα σωστά του παρόντος – και τούμπαλιν. Και βεβαίως δεν μπορεί κανείς να συγκρίνει την πεζοδρόμηση μικρών δρόμων όπως η Ερμού, η Βουκουρεστίου ή ακόμα και η Απόστολου Παύλου, με τη μοναδική λεωφόρο έξι (6) λωρίδων που διαθέτει η Αθήνα, με διαμπερή πορεία από το κέντρο της. Φαντάζεστε (τηρουμένων των αναλογιών φυσικά) να έκλειναν τα μισά Ηλύσια Πεδία, στο Παρίσι;

Ουδείς φυσικά δίνει σημασία στην εμπειρία που ήδη έχουμε από τις πεζοδρομήσεις στην Αθήνα, ακόμα κι αν έγιναν με καλή πρόθεση. Η καθημερινή εικόνα με τις πιάτσες των ναρκωτικών, την καταπάτηση από τετράτροχα και δίτροχα κάθε ελεύθερου χώρου που υποτίθεται ότι ανήκει στους πεζούς, την υποβάθμιση κάθε ανοιχτού χώρου λόγω της αδυναμίας να προστατευθούν άστεγοι και μετανάστες, αλλά και το δικαίωμα των κατοίκων και επισκεπτών στην καθαριότητα και στην ασφάλεια που αξίζει η βιτρίνα της χώρας, είναι γνωστή σε όποιον κινείται στο πολύπαθο κέντρο. Προφανώς όλα αυτά θα αλλάξουν ως διά μαγείας. Οι ενθουσιώδεις συνάδελφοι μηχανικοί αγνοούν ότι η κίνηση των ΙΧ, τα τραπεζοκαθίσματα και τα airbnb/ξενοδοχεία βοηθούν στην πράξη την απομάκρυνση της υποβάθμισης. Αντίθετα, η απόδοση ενός ελεύθερου χώρου, που παραμένει αφύλακτος την ευνοεί, όπως και την ανασφάλεια, με γεωμετρικό ρυθμό. Ίσως έτσι δείχνουν τα ωραία τους σχέδια, ότι αν κατεβαίνουν μερικές δεκάδες με ποδήλατα στην Ομόνοια, αυτή θα αλλάξει πρόσωπο…

Η Πανεπιστημίου, όπως διαμορφώνεται, δεν πείθει ούτε λειτουργικά, με τη λωρίδα για τους πεζούς στη μέση, ούτε αισθητικά. Τα τεράστια πεζοδρόμια της θυμίζουν ότι υπάρχει άπλετος χώρος για τους πεζούς, που σπάνια κάνουν «περίπατο», αλλά θέλουν να κάνουν τις δουλειές τους. Οι επαγγελματίες, οι εργαζόμενοι, οι κάτοικοι, ούτε μπορούν ούτε πρέπει να φύγουν από το κέντρο, εκτός αν έχουμε εκπεφρασμένη κατεύθυνση ότι θέλουμε να τους διώξουμε, για να γίνει ένα τεράστιο τουριστικό πάρκο. Κι όμως, νιώθουν ότι η δημοτική αρχή αυτό κάνει, τους διώχνει.

Το φαινόμενο να κατεβαίνουν οι κυρίες των προαστίων για ψώνια στο Κολωνάκι έχει τελειώσει προ πολλού, γιατί έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί η εποχή των παχιών αγελάδων. Όσοι κινούνται στο κέντρο έχουν τις δικές τους ανάγκες. Η μεταμόρφωση της Αθήνας πρέπει να γίνει με σοβαρά, μακροπρόθεσμα βήματα ενός συναινετικού σχεδιασμού. Δεν είναι μάλλον αυτή η περίπτωση μας.

Ακόμα και οι υποψήφιοι διδάκτορες του ΕΜΠ αδειάζουν το εγχείρημα του Μεγάλου Περιπάτου, όσον αφορά την Πανεπιστημίου, με διπλωματικό, αλλά σαφή λόγο: «Συγκεκριμένα, όσον αφορά τις κυκλοφοριακές παρεμβάσεις, αυτές στηρίζονται μόνο σε τοπικές κυκλοφοριακές έρευνες, αγνοώντας μια ευρύτερη μελέτη των κυκλοφοριακών αναγκών της πόλης σε μητροπολιτικό επίπεδο».

«Οι ελληνικές κοινωνικές ιδιαιτερότητες δεν επιτρέπουν τέτοια πειράματα», όπως διαβλέπει ένας καθηγητής συγκοινωνιολογίας στο Μάντσεστερ, μιλώντας στην Ελευθερία Κόλλια, στο Protagon: «Το ποδήλατο έχει όρους, σας μιλάει ένας ποδηλάτης, που δεν οδηγεί και χρησιμοποιεί αποκλειστικά μέσα μαζικής μεταφοράς και τα πόδια του», σημειώνει ο κ. Καλαντίδης. «Μια πόλη με το ανάγλυφο, και τις θερμοκρασίες της Αθήνας αποκλείει κόσμο. Η ελληνική πρωτεύουσα δεν είναι ούτε Άμστερνταμ, ούτε Βερολίνο, όπου κάνουν ποδήλατο οι πάντες – ακόμη και ηλικιωμένοι, χωρίς ιδιαίτερη φυσική κατάσταση. Είναι τέτοια και η οργάνωση της ζωής στην Ελλάδα, που κάνει τη χρήση του ποδηλάτου πιο δύσκολη – φανταστείτε το ημερήσιο πρόγραμμα μιας μητέρας που πηγαινοφέρνει τα παιδιά της από το σχολείο σε δραστηριότητες…»

Πίσω από τον φανατισμό για την επιβολή των ποδηλατοδρόμων, υπάρχει βέβαια και μια «ταξική» κρυφή χαρά. Όσοι θέλουν να αγνοούν ότι το ΙΧ δεν είναι μόνον ένα νεοπλουτικό μοντέλο μαλθακότητας, αλλά και αναγκαιότητα, αισθάνονται ότι οι οικονομικά αδύναμοι, που δεν έχουν άλλη λύση, παίρνουν τώρα την εκδίκηση τους: Ας υποχρεωθούν όλοι στα ΜΜΜ – κι ας είναι άθλια τα λεωφορεία και εν μέρει ο ηλεκτρικός. Μόνο που το ζητούμενο δεν είναι η εξίσωση προς τα κάτω. Το πράγμα γίνεται ακόμα πιο ιλαρό, από πολιτικής πλευράς, καθώς ακόμα και ακραίοι της αριστεράς αναγκάζονται, με κρύα καρδιά, να υποστηρίξουν έναν δεξιό δήμαρχο, για τις πρωτοβουλίες του, παραβλέποντας ενδεχομένως τα δικά του πολιτικά κίνητρα. Πολιτική ασυμμετρία…

Και βεβαίως, οι επίσημες απαντήσεις στην κριτική δεν είναι με τίποτα ικανοποιητικές, όταν έρχεται στη συζήτηση η συγκυρία της πανδημίας, που πρέπει να μας ωθεί σε λιγότερη χρήση των ΜΜΜ, σύμφωνα με τους επιστήμονεςτης υγείας. Εκεί ο δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης απαντά απλώς ότι θα πυκνώσουν τα δρομολόγια των λεωφορείων, για να είναι πιο άδεια. Και ο αρμόδιος καθηγητής του ΕΜΠ, απαντά με μια φράση που δεν αντέχει σε καμία κριτική: «Σημασία έχει ότι έγινε, με τον κ. Γιαννή να υποστηρίζει ότι ποτέ δεν είναι κατάλληλο το timing, πάντα υπάρχουν ζητήματα, το θέμα είναι γιατί δεν έγινε ως τώρα», μεταφέρει η Ελευθερία Κόλλια. Λες και η πανδημία δεν είναι η σημαντικότερη πρόκληση/κρίση του πλανήτη, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Το Δημοτικό Συμβούλιο, που πήρε μια πρωτοβουλία που ξεπερνά το όρια του Δήμου Αθηναίων και αποφάσισε προφανώς με ελαφριά συνείδηση να αποδείξει πόσο αγνοούν πολλές φορές οι εκπρόσωποι μας την καθημερινή πραγματικότητα, οφείλει να αποσύρει κάποιες πλευρές αυτού του βιαστικού και φαραωνικού έργου, ειδικά σε σχέση με την Πανεπιστημίου και τη λειτουργία του ιστορικού κέντρου. Και να σκύψει πάνω στα μικρά, στην καθαριότητα, τα πεζοδρόμια, τη φύλαξη, τη συντήρηση, που θα βελτιώσουν πολύ πιο σημαντικά τη ζωή του κατοίκου και του εργαζόμενου στο κέντρο. 

Αν η Πολιτεία όμως θέλει να βάλει μπροστά ένα μακρόπνοο σχέδιο, τουλάχιστον δεκαετίας, για την ανάπλαση/πεζοδρόμηση της Αθήνας, οφείλει να αναζητήσει την πολιτική και κοινωνική συναίνεση, χωρίς να βάζει το κάρο μπροστά από το άλογο, για να εξασφαλίσει ότι πριν από οτιδήποτε άλλο:

• Η οδική παιδεία του Έλληνα, ακόμα και του πεζού, που έπρεπε εδώ και δεκαετίες να διδάσκεται στα σχολεία, θα βελτιωθεί ραγδαία, χωρίς τον υποψήφιο οδηγό να μπορεί να αγοράζει την άδεια οδήγησης. Έτσι, ίσως μετά από μια γενιά, πείσει ότι όποιος αποπειραθεί να υποκαταστήσει μερικώς τη χρήση του ΙΧ με ποδήλατο, δεν θα κινδυνεύει καθημερινά να απωλέσει την αρτιμέλεια ή και τη ζωή του.

• Η αστυνομία, κρατική και δημοτική, θα λειτουργεί (μαζί με σοβαρές υπηρεσίες πρόνοιας) όπως στα κράτη όπου οι αριθμοί των ποδηλατών ευημερούν. Ίσως έτσι αναστρέψει τη διαρκώς επιδεινούμενη, την τελευταία δεκαετία, άθλια κατάσταση στους δρόμους, με τους μισούς οδηγούς να μη φοράνε κράνος, να οδηγούν ανάμεσα στις λωρίδες, να οδηγούν ανάποδα στους μονόδρομους και να παραβιάζουν με συστηματική προσήλωση το κόκκινο. Επίσης, με εξοντωτικά πρόστιμα και συνεχή, αδιάλειπτο έλεγχο, θα καταφέρει να μην παρκάρουν παράνομα παντού οι οδηγοί δικύκλων και ΙΧ, ειδικά στο κέντρο της πόλης, αλλά και να μη γίνονται οι πλατείες και οι πεζόδρομοι αχούρια. Όχι όμως να ξαναβγεί ο ΣΥΡΙΖΑ και οι αστυνομικοί να ξύνονται και τα πρόστιμα να πέσουν πάλι στο μισό, γιατί «δεν έχει ο κοσμάκης».

• Η πόλη θα αποκτήσει επιτέλους έναν ολοκαίνουργιο αξιοπρεπή στόλο λεωφορείων, που δεν ρυπαίνουν, δεν είναι βρώμικα, δεν τους κρέμονται οι λαμαρίνες και οδηγούνται από εκπαιδευμένους και επαγγελματίες οδηγούς που δεν τρέχουν, δεν βρίζουν και δεν θεωρούν δικαίωμα τους να παραβιάζουν τον ΚΟΚ, βγαίνοντας από τη στάση όποτε γουστάρουν, με δεδομένη την ατιμωρησία τους, αντίθετα με τους υπόλοιπους. Λεωφορεία συνεπή και όχι σαρδελοκούτια, χωρίς εισιτηριοδιαφυγή και με εργαζόμενους που έχουν διάθεση και δικαιοδοσία να επιβάλουν πρόστιμα σε όποιον δεν φοράει μάσκα, ώστε να θυμίζουν λίγο τις πρωτεύουσες που θέλουμε να μιμηθούμε. Αυτές που, μεταξύ άλλων, έχουν και 17 γραμμές μετρό. 

• Και σε κάθε περίπτωση, θα αρχίσει να προτρέπει σε λιγότερη χρήση του ΙΧ, αφού περάσει η πανδημία και βρεθεί εμβόλιο ή φάρμακο, όχι όταν ο δακτύλιος έχει καταργηθεί γι αυτόν ακριβώς το λόγο. Είναι εγκληματικό η υγεία του πληθυσμού και η οικονομία της χώρας, όσα με κόπο κατακτήσαμε, να μπαίνουν στην ίδια ζυγαριά με το όραμα συγκοινωνιολόγων για μια πόλη με περισσότερο ποδήλατο ή ΜΜΜ. 

Και σε όσους αυτά μοιάζουν όλα ως φτηνές δικαιολογίες, από κάποιον που «δεν θέλει να ζυμώσει και σαράντα μέρες κοσκινίζει», η απάντηση είναι η εξής: Αν σας φαίνεται λογικό ότι ένας ασθενής μπαίνει στο χειρουργείο, χωρίς αυτό να είναι επείγον, αλλά προηγουμένως οι γιατροί δεν του έχουν ρυθμίσει πολύ σοβαρότερα καρδιολογικά προβλήματα, την ινσουλίνη ή άλλες ανωμαλίες, τότε μαζί σας. Το φθινόπωρο, που η φυσιολογική ζωή και κίνηση έχει σοβαρές πιθανότητες (καλώς εχόντων των πραγμάτων) να επανέλθει, η διαβίωση στην Αθήνα θα είναι απλώς πιο προβληματική από πριν. Και η εικόνα της το ίδιο.