Αναζητούμε τον διάδοχο του Barroso ή του Delors;

Αυτό είναι το μόνο που θα πρέπει να διερωτηθούν οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της Ευρώπης, από την επομένη κιόλας των ευρωπαϊκών εκλογών που θα διεξαχθούν από τις 22 έως τις 25 Μαΐου 2014! Παρότι τα κύρια κόμματα έχουν ήδη επιλέξει τους υποψηφίους τους (το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, τον κ. Jean-Claude Juncker· οι σοσιαλιστές και δημοκράτες, τον κ. Martin Schulz· οι φιλελεύθεροι και κεντρώοι, τον κ. Guy Verhofstadt· η ριζοσπαστική αριστερά, τον κ. Αλέξη Τσίπρα· οι πράσινοι, την κ. Ska Keller), οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων ουδόλως δεν είναι υποχρεωμένοι να επιλέξουν τον υποψήφιο του κόμματος που θα κερδίσει τις εκλογές. Πρώτ’ απ’ όλα, γιατί η έννοια του «νικητή των εκλογών» είναι πολύ σχετική: αν ληφθεί υπόψη η πιθανή άνοδος των λαϊκιστικών και αντι-ευρωπαϊκών κομμάτων ―ιδίως της άκρας δεξιάς― και η αποχή που αναμένεται να υπερβεί το 50 % του εκλογικού σώματος, καμία από τις πλευρές δεν μπορεί να προσδοκά πάνω από το ένα τέταρτο των ψήφων. Κατόπιν, επειδή η Συνθήκη ορίζει απλώς ότι οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων οφείλουν να λάβουν υπόψη τα αποτελέσματα των εκλογών, διαθέτουν όμως ελευθερία επιλογής, παρότι η τελική εκλογή του υποψηφίου από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι πλέον υποχρεωτική! Εξάλλου, τόσο η κ. Angela Merkel όσο και ο κ. Herman Van Rompuy, ο οποίος και θα διευθύνει τις συζητήσεις, έχουν ήδη δηλώσει ότι δεν δεσμεύονται από κομματικές επιλογές και αφήνουν ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα. Ήδη έχουν αναφερθεί και άλλα ονόματα!

Θα μπορούσε επίσης να τεθεί το ζήτημα ότι οι τρείς επικρατέστεροι υποψήφιοι (οι κκ Juncker, Schulz και Verhofstadt) ζουν και οι τρεις σε ακτίνα 180 χιλιομέτρων από τις Βρυξέλλες και είναι παλαίμαχοι του ευρωπαϊκού συστήματος! Είναι όντως αυτοί οι πλέον κατάλληλοι για να αντιμετωπίσουν τον κλονισμό από την άνοδο του λαϊκισμού και από την απόρριψη των ευρωπαϊκών θεσμών;

Το πραγματικό ζήτημα, όμως, δεν είναι κυρίως να προσδιοριστεί πώς πρέπει να είναι ο ιδανικός υποψήφιος; Ένας δεύτερος José Manuel Barroso, ένας επιτήδειος χειραγωγός που θα κατορθώσει να μην δυσαρεστήσει κανέναν ―και κυρίως το Συμβούλιο―, ή ένας δεύτερος Jacques Delors, που θα μπορούσε να δώσει νέα ώθηση σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση στο χείλος της διάλυσης;

Βεβαίως, στο «στρατόπεδο» των ευρωπαϊστών, λίγοι είναι εκείνοι που μπορεί να αμφισβητούν ότι πρέπει να προκριθεί η δεύτερη επιλογή. Ωστόσο, πρέπει να διευκρινιστεί τι αναμένουμε από τον ιδανικό υποψήφιο! Θα πρέπει να διαθέτει τις αναγκαίες ικανότητες για να ανταποκριθεί στους εξής τρεις στόχους:

Να σώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή από τα νύχια των εθνικών κρατών. Από τότε που το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφασίζει κατά σύστημα να επιλέγει από κοινού ένα από τα μέλη του για την προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (από τότε που ο Jacques Santer επελέγη για να διαδεχθεί τον Jacques Delors), η Επιτροπή μεταμορφώθηκε βαθμιαία σε μια δημόσια υπηρεσία, συχνά αλαζονική, σπανίως όμως ικανή να αναλάβει πρωτοβουλίες. Χρειάζεται, λοιπόν, ένα ταρακούνημα για να βγει από τον λήθαργό του το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο, με 28 μέλη, κατέληξε να είναι ένας μηχανισμός ανίκανος να βρει τολμηρές και καινοτόμους λύσεις. Ενώ ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έπρεπε να είναι να υποδεικνύει τολμηρές προτάσεις για την εξασφάλιση του κοινού συμφέροντος! Αντ’ αυτού, την τελευταία εικοσαετία οι τρεις τελευταίοι Πρόεδροί της φρόντιζαν επιμελώς να μην προτείνουν τίποτα που θα μπορούσε να δυσαρεστήσει τις ισχυρότερες χώρες ―ιδίως τη Γερμανία― και να μην προκαλέσουν την αντίδραση όσων αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη απροθυμία τις προόδους της Ευρώπης ― όπως η Μεγάλη Βρετανία. Έτσι, αντί να υποβάλει προτάσεις που θα ενίσχυαν την ευρωπαϊκή ενοποίηση, οι οποίες ήταν μάλιστα αναγκαίες καθώς η Ευρώπη διευρυνόταν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή περιορίστηκε στην προώθηση μη δεσμευτικών στρατηγικών (στρατηγική της Λισαβόνας, «Ευρώπη 2020»), που υποβίβασαν την ΕΕ σε ένα είδος ΟΟΣΑ, που εξαντλείται σε διακηρύξεις καλής θέλησης αντί να προχωρά σε πράξεις!

Μας χρειάζεται ένας (μία) Πρόεδρος ικανός να επανέλθει στις ίδιες τις βάσεις του ρόλου της Επιτροπής. Να εξασφαλίσει, δηλαδή, την πρόοδο της ευρωπαϊκής οικοδόμησης στο όνομα της κοινής ωφέλειας των πολιτών. Κάποιος όπως ο Jacques Delors ήταν ικανός, για να επιτύχει την υιοθέτηση του προγράμματος ERASMUS ―για την κινητικότητα των φοιτητών―, να απειλήσει ότι θα καταγγείλει δημόσια το Ηνωμένο Βασίλειο για συστηματική κωλυσιεργία! Δεν χρειαζόμαστε σήμερα έναν Πρόεδρο ικανό να καταγγέλλει οποιονδήποτε εμποδίζει την πρόοδο της Ευρώπης προς μια πραγματική Οικονομική Ένωση, ακόμη κι εάν ―και κυρίως εάν― αυτός είναι το ισχυρότερο κράτος μέλος, όπως η Γερμανία;

Να είναι ανοιχτός στους πολίτες και στην κοινωνία πολιτών. Εδώ και μια εικοσαετία, όλες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η εμπιστοσύνη των πολιτών στους ευρωπαϊκούς θεσμούς καταρρακώνεται ολοένα και περισσότερο, μέχρι που έφτασε σήμερα να έχει αρνητικό πρόσημο στις περισσότερες χώρες της ΕΕ! Πρέπει να παραδεχθούμε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έκανε τίποτα για να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών! Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντιμετώπιση της «Πρωτοβουλίας Ευρωπαίων Πολιτών», της μόνης μείζονος καινοτομίας της Συνθήκης της Λισαβόνας. Η Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών θα μπορούσε να συντελέσει στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης, παρέχοντας στους πολίτες το δικαίωμα υποβολής προτάσεων (εάν είναι τουλάχιστον 1 εκατομμύριο και προέρχονται από τουλάχιστον 7 διαφορετικές χώρες). Η Επιτροπή, όμως, απορρίπτοντας την ιδέα να μετατρέψει σε νομοθετική πρόταση την πρώτη Πρωτοβουλία που κατόρθωσε να συγκεντρώσει σχεδόν 1,9 εκατομμύριο υπογραφές (Right2Water, για την εξασφάλιση καθολικής πρόσβασης στο νερό στην ΕΕ), δεν αρνήθηκε απλώς μια απολύτως θεμιτή πρόταση· διέπραξε κυρίως ένα μείζον πολιτικό σφάλμα, δύο μήνες πριν από τις ευρωπαϊκές εκλογές, δείχνοντας περιφρόνηση σ’ εκείνους που οφείλει να εκπροσωπεί!

Αντ’ αυτού, χρειαζόμαστε μια Ευρωπαϊκή Επιτροπή που να ενθαρρύνει τις πρωτοβουλίες των πολιτών, να επιδιώκει συστηματικά τη συνομιλία μαζί τους, να είναι ικανή ενίοτε να πάρει το μέρος τους ενάντια στην αδράνεια των κρατών μελών σε ζητήματα όπως η απασχόληση των νέων, το φορολογικό και κοινωνικό ντάμπιγκ στο εσωτερικό της Ένωσης, ή για την αναζήτηση κοινού τρόπου αντιμετώπισης της τραγωδίας της παράνομης μετανάστευσης.

Χρειαζόμαστε μια Ευρωπαϊκή Επιτροπή που να ασχολείται λιγότερο με το να γίνει αρεστή στα ιδιωτικά λόμπι και να είναι αποφασισμένη να υποστηρίξει τα σχέδια για τους πολίτες, όπως το ευρωπαϊκό καθεστώς για τις ενώσεις (την πρόταση που η Επιτροπή απέσυρε με τρόπο αξιολύπητο, απέναντι στις αντιδράσεις που συνάντησε στο Συμβούλιο).

Δεν θα μπορούσε, μάλιστα, να ανατεθεί σε έναν Επίτροπο ο ρόλος του συνηγόρου των πολιτών; Σε έναν άλλον η εκπροσώπηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων;

Να προτείνει και ένα κοινό όραμα για τη μετάβαση σε μια νέα φάση. Την αναζωογόνηση της ευρωπαϊκής οικοδόμησης μετά τις οικονομικές και πολιτικές κρίσεις των αρχών της δεκαετίας του ’80, την οφείλουμε στον Jacques Delors. Αυτή θα είναι η αποστολή της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη θητεία 2014 2019: να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών και να αναθερμάνει τη διαδικασία ολοκλήρωσης! Όπως με την κότα και το αυγό, έτσι αναρωτιούνται όλοι αν πρέπει πρώτα να ξανατεθεί το θεσμικό ζήτημα ή να επικεντρωθούμε στις προόδους της οικονομικής και νομισματικής ένωσης! Ο Jacques Delors τα έκανε και τα δύο, με την ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς και την Ενιαία Πράξη. Η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να επικεντρώσει τις προσπάθειές της στα αναγκαία στάδια για την εξασφάλιση της σύγκλισης σε δημοσιονομικά, φορολογικά και κοινωνικά θέματα, ειδικότερα δε με την προοδευτική θέσπιση Ευρωπαϊκού Δημόσιου Ταμείου για την ευρωζώνη. Πρέπει όμως, παράλληλα, να προωθήσει μια θεσμική και πολιτική μεταρρύθμιση. Επωφελούμενη από την αναθεώρηση των Συνθηκών, που προβλέπεται έως το 2017, θα μπορούσε να συμπεριλάβει νέα στοιχεία σχετικά με το Σύμφωνο Σταθερότητας και την Τραπεζική Ένωση. Ο ρόλος της είναι να προετοιμάσει την αναθεώρηση αυτή, υποστηρίζοντας τη σύγκληση «γενικής συνέλευσης της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών», όπως ζητά η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, και φροντίζοντας να υποβληθεί η αναθεώρηση για έγκριση σε μια Συνέλευση όπου τα εθνικά κοινοβούλια και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα έχουν πρωτεύοντα ρόλο.

Αναμένουμε την τηλεοπτική συζήτηση μεταξύ των 6 υποψηφίων, στις 15 Μαΐου, για να δούμε ποιος ή ποιοι διαθέτουν τις αναγκαίες ικανότητες στους τρεις αυτούς τομείς και θα μπορούσαν να αναλάβουν αποφασιστικά τη δέσμευση να καταστήσουν εφικτή τη δημιουργία εκείνης της Ευρώπης που έχουμε ανάγκη. Όπως έλεγε ο Jean Monnet, «δεν πρέπει να αναρωτιόμαστε τι είναι εφικτό· πρέπει να συμφωνήσουμε τι είναι αναγκαίο και να το καταστήσουμε εφικτό».