Burn 'em baby, burn 'em

H σημερινή είδηση μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόυντ στη Μιννεάπολη είναι ότι κατά την τρίτη νύχτα των ταραχών οι διαδηλωτές έβαλαν φωτιά σε αστυνομικό τμήμα· οι βανδαλισμοί και οι λεηλασίες επεκτάθηκαν στις Δίδυμες Πόλεις. Παρότι διαφωνώ με τη βία  -για λόγους αρχής και για λόγους αποτελεσματικότητας (στην περίπτωση αυτή η αντεπίθεση της αστυνομίας και της εθνοφρουράς θα είναι αμείλικτη)- νομίζω ότι το σύνθημα burn 'em baby, burn 'em to the fuckin' ground πρέπει να ακουστεί στην ποιητική του διάσταση. Όχι να γίνει πράξη, αλλά να ακουστεί.

Δεν πρόκειται για «ρατσιστικό» έγκλημα. Αν και πιθανότατα ο Ντέρεκ Σοβάν και ο Του Θάο είναι ρατσιστές, o καθένας με τον τρόπο του, δεν νομίζω ότι ο θάνατος του Τζορτζ Φλόυντ μπορεί να αποδοθεί στο μίσος εναντίον των Αφρο-αμερικανών. Μάλλον πρέπει να αποδοθεί σ' εκείνη τη στάση ζωής που συγκροτεί τον καθημερινό φασισμό.

Να λοιπόν πώς έχουν τα γεγονότα.

Ένας 46χρονος πηγαίνει στον μπακάλη, αγοράζει πράγματα αξίας 20 δολαρίων και προσπαθεί να πληρώσει με πλαστό χαρτονόμισμα. Στο μηχάνημα που ελέγχει την αυθεντικότητα των χαρτονομισμάτων ανάβει το κόκκινο φωτάκι. Τι κάνει ο μπακάλης; Καλεί την αστυνομία, διότι «αυτό είναι το πρωτόκολλο». Κι αντί να έρθει μ' ένα βαθύ χασμουρητό ο αστυνομικός της γειτονιάς, σπεύδουν τέσσερις Ράμπο, δύο εκ των οποίων έχουν ιστορικό κατάχρησης εξουσίας. Χωρίς καν να υπάρχει ένδειξη ότι ο Τζορτζ Φλόυντ είναι ένοχος: ίσως κάποιος άλλος του έδωσε το ψεύτικο χαρτονόμισμα· ίσως είναι χαζός και δοκίμασε να χρησιμοποιήσει μια αυτοσχέδια φωτοτυπία. Αναρωτιέμαι: δεν γίνονται σοβαρότερα εγκλήματα στη Μιννεάπολη; Οι αστυνομικοί δεν έχουν άλλες δουλειές; Εν πάση περιπτώσει, χωρίς να αντισταθεί, του κάνουν το γνωστό κεφαλοκλείδωμα (το chokehold) και τον ρίχνουν μπρούμυτα στο έδαφος· ο δε Σοβάν τον πατάει γερά στον λαιμό με όλο του το βάρος και τον κρατάει σ' αυτή τη θέση επί επτά λεπτά ενώ ο Φλόυντ ψιθυρίζει «δεν μπορώ να αναπνεύσω». Τι κάνουν οι άλλοι τρεις αστυνομικοί; Τίποτα. Ο δε Του Θάο αποπειράται να εμποδίσει τον άνθρωπο που τραβάει το βίντεο. Δεν ήταν η πρώτη φορά που κάποιος πάσχιζε να αναπνεύσει: το 2014 στο Στάτεν Άιλαντ ο Έρικ Γκάρνερ, ύποπτος ότι πουλούσε λαθραία τσιγάρα, είχε επίσης πεθάνει από ασφυξία στη διάρκεια σύλληψης. Ούτε βεβαίως είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο στη Μιννεσότα: το 2016 ο αστυνομικός Τζερόνιμο Γιάνεζ πυροβόλησε τον Φιλάντο Καστίλε όταν τον σταμάτησε στη λεωφόρο Λαρπεντέρ και του ζήτησε άδεια οδήγησης και τίτλο ιδιοκτησίας του οχήματος.

Ο Τζορτζ Φλόιντ πέθανε. Κι όταν ξεκίνησε η βία στους δρόμους, ο κυβερνήτης Τιμ Γουόλτς διαμαρτυρήθηκε: «Δεν θέλω λεηλασίες, δεν θέλω ου!» Εκτός του ότι οι αντιδράσεις των τοπικών ηγεσιών ήταν χλιαρές, όλοι σιωπούν για τον πυρήνα του προβλήματος· όλοι είναι ανήμποροι. To «πρόβλημα» είναι η μακρά, η ατέλειωτη παράδοση της βίας: βία του κράτους, βία των πολιτών εναντίον του κράτους και της νομιμότητας· κύκλος της βίας. Στον 20ό αιώνα στις ΗΠΑ η εγκληματικότητα έφτασε σε επίπεδα που ξεπερνούσαν τις εποχές πριν από την οργάνωση του κράτους δικαίου· δημιουργήθηκε και παγιώθηκε ένα παράδοξο: η αποθέωση του Νόμου και της Τάξης μαζί με την έξαρση της ανομίας και της αταξίας· η επιβολή τιμωριών χωρίς μέτρο και αναλογία. Mε λίγα λόγια, παρά την 8η τροπολογία, μπορούσες (και μπορείς) να βρεθείς στη φυλακή για μια μικροκλοπή, για μια αποκοτιά, για μια στιγμή έκλειψης της λογικής.

Σ' αυτό το πλαίσιο, τα όργανα του κράτους, από τους αστυνομικούς και τους στρατιωτικούς μέχρι τους δικαστές, έγιναν μορφές ανυπέρβλητης αυθεντίας και συχνά φορείς απεριόριστης εξουσίας. Η αστυνομία εμπλουτίστηκε με συμβολικά και τεχνολογικά μέσα που την ανύψωναν σε δυσθεώρητες κορυφές: οι έφιπποι, όπως και οι υπερεξοπλισμένοι αστυνομικοί της τροχαίας, κατασκευάζονται έτσι ώστε να σου κόβουν το αίμα. Και να εμπνέουν βεβιασμένο δέος και σεβασμό -χωρίς ωστόσο αυτά τα αισθήματα να αναχαιτίσουν την εγκληματικότητα. Αντιθέτως, συνέβαλαν στη διαίρεση της κοινωνίας σε ομάδες που εμπιστεύονται τους θεσμούς και σε άλλες που έχουν λόγους να μην τους εμπιστεύονται και να προσπαθούν να τους παρακάμψουν -τουτέστιν, σε εμφύλιο πόλεμο χαμηλής έντασης.

Η αστυνομική βία εκφυλίστηκε ξανά και ξανά σε θηριωδία και σε λιντσαρίσματα. Δεν χαρακτηρίζω «θηριωδία» τις σπασμωδικές αντιδράσεις αστυνομικών που κρίνουν ότι κινδυνεύουν φοβούμενοι ότι μπροστά τους βρίσκεται ένας ένοπλος. Αυτή η συνθήκη είναι μια παρενέργεια που απορρέει από το ενδεχόμενο της έννομης ή παράνομης οπλοφορίας. Το δικαίωμα της οπλοφορίας, το οποίο έχουμε συζητήσει πολλές φορές μέσα από την ευρωπαϊκή οπτική, εντάσσεται στον θεωρητικά υποβαθμισμένο ρόλο του κράτους: ωστόσο, ο παραμερισμός του κράτους στις ΗΠΑ αφορά μόνο τους τομείς που ωφελούν τις επιχειρήσεις και ενισχύουν το κεφάλαιο -σύμφωνα με την αμερικανική λογική το κράτος δεν πρέπει να εμπλέκεται στην επιχειρηματικότητα, στις εργασιακές σχέσεις, στον οικονομικό ανταγωνισμό. Αλλά, παρότι η οπλοφορία εμπεριέχει την ιδέα της αυτοδικίας, άρα του υποβαθμισμένου κράτους, ο αμερικανικός πολιτισμός προσδίδει στα όργανα της τάξεως υπερμεγέθη συμβολισμό.

Η προεδρία Τραμπ είναι αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας. Είναι επίσης ενισχυτικό στοιχείο της. Ο Ντόναλντ Τραμπ διευκολύνει την εκδήλωση των χαμηλότερων ενστίκτων, απελευθερώνει τον ευτελέστερο δημόσιο λόγο και δίνει το ΟΚ σε μορφές συμπεριφοράς που δεν τιμούν τις ΗΠΑ. Η αντιπολίτευση δεν βρίσκεται στο ύψος των περιστάσεων: εμφανίζεται γελοιωδώς politically correct, σοσιαλίζουσα και μελοδραματική, χωρίς ρεαλιστικό πρόγραμμα. Όσο για το κίνημα Black Lives Matter εκφράζει τον αφρο-αμερικανικό εθνικισμό που δεν ωφελεί τους Αφρο-αμερικανούς: εμφανίζεται σαν να παραβιάζει ανοιχτές θύρες· κανείς δεν πιστεύει, και δεν πρέπει να του επιτρέπεται να πιστεύει, πως black lives don't matter. Οι Αφρο-αμερικανοί βλέπουν σε τέτοιες δολοφονίες αναπαραστάσεις λιντσαρίσματος, αλλά μπορούμε να τις δούμε κι από μεγαλύτερη κι από καλύτερη απόσταση: τα εγκλήματα είναι εγκλήματα.

Εξάλλου, φέτος, σε αντιπαραθέσεις με την αστυνομία έχουν χάσει τη ζωή τους 228 άνθρωποι, 31 από τους οποίους ήταν Αφρο-αμερικανοί· οι υπόλοιποι δεν ήταν. Είναι αλήθεια ότι οι λευκοί αστυνομικοί έχουν την τάση να σταματούν για έλεγχο περισσότερους μαύρους παρά λευκούς αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα βίαιων επεισοδίων. Κι ότι στη Μιννεάπολη, σύμφωνα με τα στοιχεία της οργάνωσης Campaign Zero, οι λευκοί αστυνομικοί εμπλέκονται σε βίαια επεισόδια με Αφρο-αμερικανούς 13 φορές συχνότερα απ' ό,τι με λευκούς. Επιμένω όμως ότι χρειαζόμαστε περισσότερες πληροφορίες για να εξαγάγουμε συμπεράσματα επ' αυτού κι ότι είναι δύσκολο να οριστεί το ρατσιστικό έγκλημα. Άλλωστε, δεν είμαι σίγουρη ότι έχει σημασία: το 2017 ένας Αμερικανο-σομαλός αστυνομικός ονόματι Moχάμεντ Νόορ σκότωσε τη λευκή Τζάστιν Ντάιμοντ που είχε καλέσει την αστυνομία επειδή νόμιζε ότι κάποιος βίαζε τη γειτόνισσά της. Ποια είναι η χρησιμότητα του να χαρακτηρίσουμε τον φόνο της Ντάιμοντ «ρατσιστικό» ή «σεξιστικό» (ο Νόορ είπε αργότερα ότι «οι γυναικείες κραυγές δεν αποτελούν προτεραιότητα της αστυνομίας») πέραν του ότι θα οξύνουμε μια ήδη τεταμένη κατάσταση; Εκτός αυτού, οι άνθρωποι είναι πιο περίπλοκοι και έχουν πολύ πιο συγκεχυμένα κίνητρα.

Ο φυλετικός ρατσισμός ίσως παίζει μικρότερο ρόλο από τον ταξικό: αν οδηγείς ένα σαραβαλάκι έχεις πολύ περισσότερες πιθανότητες να σε σταματήσει το περιπολικό και να σου κάνει τον βίο αβίωτο. Αν στην Ευρώπη θεωρείσαι αδικημένος ή ξεχασμένος του συστήματος, στις ΗΠΑ θεωρείσαι loser και φταις· είσαι ύποπτος για παράνομες πράξεις και θα τιμωρηθείς ακόμα και προτού τις εκτελέσεις. Η αμερικανική οπτική συνοψίζεται σε μια ιδέα περί τιμωρίας εμπνευσμένη από την Παλαιά Διαθήκη· και παρότι το τεκμήριο της αθωότητας έχει εισαχθεί στη νομοθεσία από το 1895, δεν ισχύει στον δημόσιο χώρο. Πολλά δεν ισχύουν και πολλά αίρονται σε στιγμές κρίσης: στην περίπτωση αυτή, και τούτες τις ημέρες, νομίζω ότι αίρεται η γενική αρχή της ειρηνικής διαμαρτυρίας και της αποφυγής εμπρησμών.