Οι χρόνιες ασθένειες του άστεως

Δεν μπορώ να κρύψω την ευχαρίστηση μου για την προοδευτική άρση των περιοριστικών μέτρων στα πλαίσια της πανδημίας και την επιστροφή (σε κάποιο βαθμό κανονικότητας) της ζωής όπως την γνωρίζαμε προ περιόδου Covid-19. Όμως αυτό το προκύψαν χαρούμενο αίσθημα συνοδεύτηκε με μια δυσαρέσκεια για την επανάκαμψη της γνωστής κυκλοφοριακής συμφόρησης και των traffic jams στην Αθήνα. Δυστυχώς η άρρωστη αυτή κατάσταση επέστρεψε σε χειρότερο βαθμό από πριν εφόσον, λόγω φόβου κορωνοϊού, πολλοί περισσότεροι πολίτες χρησιμοποιούν τώρα (ΙΧ) αυτοκίνητο σε σχέση με Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Ομολογουμένως ζήσαμε μια καλύτερη, καθαρότερη, διαυγέστερη, λιγότερο ρυπαρή Αθήνα όλες αυτές τις εβδομάδες του lockdown. Ουδέν κακόν αμιγές καλού λοιπόν.

Ένα σωρό απόλυτες προβλέψεις έχουν ήδη διατυπωθεί από εκπροσώπους κάθε μορφής πολιτικής εξουσίας γύρω από το πως ο κορωνοϊός θα αλλάξει πλέον ουσιαστικά τον τρόπο ζωής, επικοινωνίας και εργασίας των κατοίκων του πλανήτη μας. Μεταξύ των (πιθανά θετικών) αλλαγών θα είναι η προαγωγή της εργασίας από το σπίτι μέσω διαδικτύου και γενικότερα οι εργασίες που δεν θα απαιτούν την φυσική παρουσία του εργαζόμενου. Σκέφτηκα ότι αυτό θα ήταν ίσως μια μεγάλη ευκαιρία για την πολυπόθητη «έξοδο» μεγάλου τμήματος του πληθυσμού των πόλεων προς την επαρχία και την περιφέρεια εκτός μεγάλων αστικών κέντρων.

Θυμήθηκα σε αυτό το σημείο τις προβλέψεις και την πρωτοποριακή επιστημονική άποψη του αειμνήστου Καθηγητή κ. Αντώνη Κονταράτου (1933-2009) που είχα την τύχη να γνωρίσω αρχικά κατά τη διάρκεια της θητείας του ως Γενικού Δ/ντη του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου την δεκαετία του 90. Ο Κονταράτος με σπουδές Ηλεκτρολόγου Μηχανικού στο MIT και στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο εργάστηκε επί πολλά χρόνια για την κυβέρνηση και την βιομηχανία των ΗΠΑ με μεγάλη επιστημονική προσφορά και βραβεία σε πολλούς τομείς. Είχε συνεισφέρει ιδιαίτερα και στο διαστημικό πρόγραμμα της NASA, ήταν μάλιστα ο άνθρωπος που με τους χειρισμούς του έσωσε το πλήρωμα της αποστολής Απόλλων 13 μετά από έκρηξη που είχε συμβεί στο σκάφος. Άνθρωπος επίσης με βαθειά φιλοσοφική παιδεία και πλατειά μόρφωση ο Κονταράτος υπήρξε συγγραφέας πολλών βιβλίων στα οποία είχε προβλέψει και τη σχέση της ανθρώπινης συμπεριφοράς με τα σύγχρονα οικολογικά ζητήματα του πλανήτη.

Στο βιβλίο του με τίτλο «Υπαρξιακός Προβληματισμός και Επιστημονικές Προσεγγίσεις», (εκδόσεις Γκοβόστη 2006), ο Κονταράτος σχολιάζει το μεγάλο πρόβλημα του υπερπληθυσμού και της πληθυσμιακής πυκνότητας. Εστιάζει στο ζήτημα των αυξημένων ψυχιατρικών διαταραχών και των διαταραχών της συμπεριφοράς στα μεγάλα αστικά κέντρα. Σε γενικές γραμμές η μεγάλη πυκνότητα του πληθυσμού στα αστικά κέντρα συνδέεται με επικυριαρχική συμπεριφορά των ισχυρότερων προς τους πλέον αδύναμους, με αύξηση της ψαλίδας των ανισοτήτων, με αυξημένο άγχος και κατάθλιψη. Σημειώνεται από τον Κονταράτο το εξής πολύτιμο στοιχείο που είναι το εξής: ενστικτωδώς διατηρήθηκε ανά τους αιώνες το παραδοσιακό ιδανικό όριο πληθυσμιακής πυκνότητας (πριν από την εφεύρεση του ανελκυστήρα) σε 8 χιλιάδες άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Σήμερα η πληθυσμιακή πυκνότητα στις μεγάλες πόλεις του κόσμου έχει φτάσει, σε ακραίες περιπτώσεις, σε αριθμό 20 φορές πάνω από το όριο αυτό. Από παλαιότερες μελέτες, ήδη της δεκαετίας 70, στο Σικάγο (ΗΠΑ) είχε βρεθεί ότι όσο αυξάνεται ο αριθμός διαμερισμάτων ανά πολυκατοικία και ο αριθμός των πολυκατοικιών ανά μονάδα εδαφικής έκτασης τόσο αυξάνεται η εγκληματικότητα, η σεξουαλική βία και η τάση εγκατάλειψης βρεφών. Αντίστοιχες μελέτες σε τρωκτικά έχουν δείξει ότι αν αυξηθεί η πυκνότητα συνωστισμού ζώων πάνω από 100 ζώα ανά 100 τετραγωνικά μέτρα τότε μειώνεται η γονιμότητα των θηλυκών, αυξάνεται η θνητότητα μητέρων και νεογνών στη γέννα, αυξάνεται η επιθετικότητα και η βία των αρσενικών πληθυσμών και η τάση εγκατάλειψης των νεογνών. Κατά τον Calhoun η περίοδος υπερσυνωστισμού για τον άνθρωπο άρχισε γύρω στο 1975, όταν η μέση πυκνότητα στα αστικά κέντρα ξεπέρασε το διπλάσιο της ιδανικής τιμής (8000 άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο). Αν δεχτεί κάνεις ότι οι νέες γενιές έρχονται περίπου κάθε 27 χρόνια και το σημείο εκκίνησης της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς αρχίζει μετά από 2.5-4 γενιές (πληθυσμός διπλάσιας ιδανικής πυκνότητας) τότε μια προβλεπόμενη (πιθανή) μεγάλη κρίση θα συμβεί μεταξύ των ετών 2040-2085.

Επιπλέον η υπερ-αστικοποίηση των πληθυσμών όσο και η εκρηκτικά αυξανόμενη μαζική κυκλοφορία ανθρώπων, κυρίως μέσω των αεροπορικών ταξιδιών, αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα αίτια ταχείας μετάδοσης των νέων ιογενών επιδημικών λοιμώξεων. Αυτό άλλωστε ζούμε σήμερα στο πετσί μας με την νόσο Covid-19 και βέβαια είχαν προβλέψει εδώ και χρόνια οι επιδημιολόγοι ότι κάποια στιγμή θα συνέβαινε αυτό. Επιπλέον ο καθηγητής Αντώνης Κονταράτος είχε προβλέψει ότι ο υπερπληθυσμός των αστικών κέντρων θα συνδεθεί προφανώς με τη μείωση των φυσικών πόρων του πλανήτη και την οικολογική καταστροφή. Ο παραλογισμός της ανθρώπινης συμπεριφοράς κατά τον Κονταράτο προέρχεται από το έλλειμμα παιδείας και τον υλιστικό προσανατολισμό στην εκπαίδευση. Η λύση στο πρόβλημα είναι λοιπόν, σύμφωνα με τον Κονταράτο, η φύση της παρεχόμενης παιδείας στον άνθρωπο. Απαιτείται πλέον κάποιου είδους αποφασιστική στροφή του μελλοντικού ανθρώπου προς την ανάκτηση (1) της έννοιας της απωλεσθείσας (αρχαίας) Σοφίας και (2) της έννοιας του Μέτρου (3) της έννοιας της Πνευματικότητας ως αντίδοτο στον τρέχοντα κυρίαρχο υλιστικό προσανατολισμό.
Μακάρι να προσφερθούν μελλοντικά τέτοιες συνθήκες εργασίας και ζωής έτσι ώστε να διευκολύνουν τους κατοίκους των πόλεων να εγκαταλείψουν μόνιμα πλέον το άρρωστο Άστυ.
Όλα αυτά όμως μου φαίνονται ότι ηχούν, δυστυχώς, σε ώτα μη ακουόντων. Ο καταστροφικός εθισμός στο αστικό περιβάλλον, οι καταναλωτικές συνήθειες που επιβάλλουν (εμμέσως πλην σαφώς) τα πολυεθνικά οικονομικά συμφέροντα, η χειραγώγηση που (σαφώς ευχερέστερα) ασκείται από την κάθε μορφής πολιτική εξουσία στο πληθυσμιακά πυκνό αστικό περιβάλλον συνιστούν μεγάλα εμπόδια στην αλλαγή τρόπου ζωής. Πάντως η τρέχουσα πανδημία του κορωνοϊού έδωσε και μια σπουδαία ώθηση για θετική αλλαγή ζωής-στους έχοντες βέβαια ώτα ακουόντων.... Πάντως, για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή, όπως έχει γράψει και ο ποιητής.