Κυριάκος Πιερρακάκης: Θα κάνει την Ελλάδα ψηφιακό παράδεισο;

Η ζέστη και η υγρασία έκαναν αφόρητες τις συνθήκες στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου. Κόντευε τέλος Ιουλίου αλλά η συνεδρίαση δεν σήκωνε αναβολή. Το θέμα ήταν πολύ σοβαρό: «Προμήθεια αναλώσιμων εκτυπωτών συσκευών fax και μηχανών γραφείου για τις ανάγκες των υπηρεσιών του Δήμου». Οι άνθρωποι ήθελαν να αγοράσουν μελάνια και για μια ευτελή αξία (από 15 έως 100 περίπου ευρώ έκαστο) χρειαζόταν να κινηθεί μια τεράστια διαδικασία που προέβλεπε, εκτός από τη συνεδρίαση, πολλές αναρτήσεις στη Διαύγεια αλλά και περίπου 40 συνολικά βήματα ώστε να εγκριθεί η δαπάνη. Ο Κυριάκος Πιερρακάκης μπορεί να έγινε παγκοσμίως γνωστός γιατί προωθεί ένα νέο νόμο που ανάμεσα σε άλλα θα καταργήσει το φαξ από το Ελληνικό Δημόσιο, αλλά η συμβολή του ήταν πολύ μεγαλύτερη αυτούς τους πρώτους 10 μήνες διακυβέρνησης. Καταργεί μία-μία όλες τις άχρηστες διαδικασίες που στοιχειώνουν τη λειτουργία του κράτους. Ακόμη και για να δηλωθεί μια γέννηση, οι πολίτες έπρεπε να περιμένουν σε 4 διαφορετικές ουρές – κάτι που ήδη λύθηκε. Στον θάνατο τα πράγματα παραμένουν ακόμη και σήμερα χειρότερα. Οι ουρές για τους συγγενείς φθάνουν τον αριθμό 13. 

Και δεν είναι μόνο το γελοίον του πράγματος. Η λαγνεία του ελληνικού Δημοσίου με τις διαδικασίες κόστιζε περίπου το 6,8% του ΑΕΠ με τα προ κρίσης δεδομένα, δηλαδή περισσότερα από 19 δισ. ευρώ ετησίως. Έρευνα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου πέρυσι το καλοκαίρι έδειξε ότι ένα στιλό αξίας 30 λεπτών μπορεί να φθάσει να κοστίζει μέχρι και 70 λεπτά για το δημόσιο εξαιτίας της αυστηρής προσήλωσης στις διαδικασίες. Αυτά τα δεδομένα γνώριζε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, έχοντας υπηρετήσει ως υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης και αποφάσισε να κάνει κάτι περισσότερο από το να διαπιστώνει το πρόβλημα και να υπόσχεται την επίλυσή του. Η διαπίστωση και οι υποσχέσεις έγιναν με θρησκευτική ευλάβεια απ’ όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις αλλά το μόνο που κατάφεραν είναι να μετατρέψουν τη γραφειοκρατία σε μερικώς ψηφιακή, δημιουργώντας ακόμη μεγαλύτερο χάος καθώς τα συστήματα δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους. 

Ήξερε, λοιπόν, ότι χρειάζεται ένα ισχυρό σοκ στη δημόσια διοίκηση. Ένα blitzkrieg, δηλαδή ένας γρήγορος και σφοδρός πόλεμος, κατά του πανίσχυρου εχθρού, της γραφειοκρατίας. Για στρατηγό του διάλεξε τον Κυριάκο Πιερρακάκη, έναν νεαρό πληροφορικό και πολιτικό επιστήμονα. Δεν θα μπορούσε εύκολα να βρει πιο κατάλληλο στέλεχος για τον ρόλο. Ο Πιερρακάκης έχει μεταπτυχιακό τίτλο (Master of Science) στην τεχνολογική πολιτική από το MIT (Massachusetts Institute of Technology) και στη δημόσια πολιτική από το Ηarvard Kennedy School. Παράλληλα είχε προλάβει σε νεαρή ηλικία να αποκτήσει πολιτική εμπειρία σε πολλαπλούς ρόλους, όπως στο Υπουργείο Παιδείας. Ήταν ένα υβρίδιο πολιτικού και τεχνοκράτη. Τα τελευταία χρόνια δε, είχε μελετήσει ενδελεχώς τις παθογένειες του συστήματος κάνοντας έρευνες για λογαριασμό του ερευνητικού οργανισμού διαΝέοσις. Ο Πιερρακάκης συγκέντρωσε, υπό την υψηλή εποπτεία του πρωθυπουργού, μια πολύ σοβαρή ομάδα στελεχών από τον ιδιωτικό τομέα, τα πανεπιστήμια και τον κρατικό μηχανισμό. Είναι τα στελέχη που σήμερα καταλαμβάνουν ρόλους γενικών γραμματέων, συμβούλων και προέδρων στους εποπτευόμενους οργανισμούς του υπουργείου και που με δεδομένη την εξειδίκευση του καθενός στον τομέα του, όλοι λειτουργούν σαν μια ενιαία ομάδα. Έτσι, στην ομάδα αυτή σήμερα συνυπάρχουν πρώην κορυφαία στελέχη πολυεθνικών, όπως Γρηγόρης Ζαριφόπουλος και ο Αντώνης Τζωρτζακάκης, με ακαδημαϊκούς, όπως ο πρώην πρύτανης Δημοσθένης Αναγνωστοπουλος, ή στελέχη με τεράστια εμπειρία στον ίδιο το δημόσιο τομέα, όπως ο Λεωνίδας Χριστόπουλος. 

Μαζί έβαλαν το οργανόγραμμα του νέου υπουργείου στο χειρουργείο, αρκετούς μήνες πριν τις εκλογές του Ιουλίου. Για τον Μητσοτάκη ήταν μια ιδιαίτερα συμβολική απόφαση να καταργήσει το υπουργείο στο οποίο είχε θητεύσει λίγα χρονιά νωρίτερα. Κατανοούσαν όμως αμφότεροι ότι η Βαβέλ των αλληλοεξαρτώμενων κυβερνητικών υπηρεσιών θα αποτελούσε διαρκώς το βασικό πρόβλημα για την απλοποίηση των διαδικασιών. Έκαναν, λοιπόν, αυτό που οποιοσδήποτε manager του ιδιωτικού τομέα θα είχε ως πρώτη προτεραιότητα. Συγκέντρωσαν όλες τις αρμοδιότητες κάτω από την ομπρέλα του υπουργείου για το οποίο προορίζονταν ο Πιερρακάκης. Το υπουργείο θα ονομάζονταν «Ψηφιακής Διακυβέρνησης» αλλά ουσιαστικά θα ήταν ένα Υπουργείο Πάταξης της Γραφειοκρατίας. 

Πήρε, λοιπόν, όλες τις αρμοδιότητες που σχετίζονταν με τις διαδικασίες του κράτους και την απλοποίησή τους. Αυτό που στην τελική του μορφή εμφανίστηκε με το όνομα gov.gr, κατά τα πρότυπα του βρετανικού gov.uk, ήταν η εθνική ψηφιακή πύλη. Οι Βρετανοί όμως το σχεδίαζαν και το υλοποιούσαν εδώ και δεκαετίες. Για την κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν υπήρχε χρόνος, ούτε περιθώριο για λάθη. Όπως αναφέρουν στελέχη κοντά στον πρόεδρο της ΝΔ, αυτή η αλλαγή μπορούσε να γίνει μόνο πριν τον σχηματισμό της κυβέρνησης. Η αφαίρεση αρμοδιοτήτων από τα υπουργεία μετά την ανάληψη των καθηκόντων θα δημιουργούσε τριβές, ενώ κάποιοι υπουργοί δεν αποκλείεται να την υπονόμευαν. 

Κάπως έτσι το υπουργείο που μέχρι πρότινος επόπτευε τις άδειες των καναλιών (με τη βοήθεια του Ινστιτούτου της Φλωρεντίας) και ονειρευόταν Έλληνες αστροναύτες στο φεγγάρι, συγκέντρωσε κρίσιμες υπηρεσίες της δημόσιας διοίκησης. Όπως η ΗΔΙΚΑ (Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση Κοινωνικής Ασφάλισης) από το Υπουργείο Εργασίας, η ΓΓΠΣ (Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων) από το Υπουργείο Οικονομικών, ή το ΕΔΕΤ (Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας) από το Υπουργείο Παιδείας. Εξαρχής ο στόχος ήταν κάθε υπηρεσία που αφορούσε τον πολίτη να μπορεί να γίνεται ψηφιακά από έναν και μόνο ιστότοπο.

Όσο και αν ακούγεται απλοϊκό, το δύσκολο κομμάτι του σχεδίου είχε ήδη υλοποιηθεί με τον σχεδιασμό Μητσοτάκη - Πιερρακάκη. Η ενοποίηση αυτών των συστημάτων ήταν –τηρουμένων των αναλογιών– το εύκολο κομμάτι. Στελέχη του Δημοσίου αλλά και ιδιωτικές εταιρείες με εμπειρία σε μεγάλα έργα πληροφορικής μπορούσαν σχετικά εύκολα να κάνουν αυτά τα συστήματα να «συνομιλούν» μεταξύ τους, χωρίς να χρειάζεται ο πολίτης να κάνει τον κλητήρα και να μεταφέρει έγγραφα από τη μια υπηρεσία του Δημοσίου στην άλλη. Ήταν τόσο απλό ώστε ήδη από τις αρχές του έτους, μόλις έξι μήνες μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης από τη ΝΔ, πιστώθηκε για πρώτη φορά στους δικαιούχους ένα επίδομα που δικαιούνταν, χωρίς καν να χρειαστεί να κάνουν αίτηση. Ήταν το επίδομα των 2.000 ευρώ για τη γέννηση ενός τέκνου. Με τη δήλωση της γέννησης, το σύστημα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων αναζητούσε αυτόματα τα εισοδηματικά δεδομένα των γονιών στο σύστημα της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων και πίστωνε αυτόματα το επίδομα στον λογαριασμό που είχε ήδη δηλώσει ο δικαιούχος στην εφορία. Και μόνο η περιγραφή προκαλεί σύγκρυο στους γραφειοκράτες.

Για πολλά χρόνια πάντως αποδόθηκε αδίκως στους δημοσίους υπαλλήλους η ευθύνη για την ακατάσχετη γραφειοκρατία. Υπήρχαν δύο βασικοί μύθοι σε σχέση με την αδυναμία του κράτους να μειώσει έστω και λίγο τις γραφειοκρατικές διαδικασίες. Ο πρώτος αφορούσε στη δυσκολία της ενοποίησης των υφιστάμενων πληροφοριακών συστημάτων. Ένας μύθος που κατερρίφθη μέσα σε μερικές εβδομάδες. Εξαρχής 501 υπηρεσίες του δημοσίου ενοποιήθηκαν με επιτυχία στο gov.gr και κάθε μέρα προστίθενται νέες. Ήδη έχουν φθάσει τις 520. Δεν ήταν και τόσο δύσκολο τελικά. 

Ο δεύτερος όμως αφορούσε στην άρνηση των δημοσίων υπαλλήλων να συνεργαστούν για τις μεταρρυθμίσεις. Η άρνηση αποδίδονταν κυρίως στην απροθυμία τους να εργασθούν ή στον ψηφιακό αναλφαβητισμό τους. Η εμπειρία στελεχών του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης κατά τους τελευταίους μήνες δείχνει κάτι εντελώς διαφορετικό. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν επιθυμούν να εργάζονται στην εξυπηρέτηση πελατών με φυσικό τρόπο. Ήτοι σε κάποιο γκισέ. Εξ αυτού υποκινούμενοι συνεργάστηκαν σε κάθε φάση των αλλαγών προκειμένου να απλοποιηθούν και να ψηφιοποιηθούν οι διαδικασίες για να εξυπηρετούνται οι πολίτες χωρίς την παρέμβαση υπαλλήλου. 

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο μεγαλύτερος φόρτος εργασίας στην εξυπηρέτηση των πολιτών προέρχεται από δύο συγκεκριμένες υπηρεσίες «γνήσιο υπογραφής», την εξουσιοδότηση και την υπεύθυνη δήλωση. Οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται πλέον ψηφιακά. Ισχύει και εδώ ο νόμος του πολυ-επιστήμονα και οικονομολόγου Βιλφρέντο Παρέτο. Το 80% του φόρτου προέρχονταν μόλις από το 20% των υπηρεσιών. Σε αυτό το 20% στόχευσε εξαρχής ο Πιερρακάκης, γνωρίζοντας ότι τα εντυπωσιακά αποτελέσματα θα έχουν σαν αποτέλεσμα την αποδοχή των μεταρρυθμίσεων από τους πολίτες και τους υπαλλήλους, γεγονός που εγγυάται τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων. 

Προφανώς υπήρχαν και αντιδράσεις. Το περιστατικό έγινε γνωστό καθώς οι φωνές ακούστηκαν από το Υπουργείο Ψηφιακής Μεταρρύθμισης μέχρι το Σύνταγμα, κάπου 4 χιλιόμετρα μακριά. Ήταν μια ληξίαρχος η οποία αρνούνταν να εφαρμόσει τον νέο νόμο που διασφάλιζε λιγότερη ταλαιπωρία και ουρές για τη δήλωση γέννησης από τους πολίτες. Τον ερμήνευε διαφορετικά εμμένοντας σε όσα ήδη γνώριζε από το παρελθόν. Όπως αναφέρουν αυτήκοες μάρτυρες, ο Πιερρακάκης χρειάστηκε να επιστρατεύσει τα «γαλλικά» του, ώστε να ξεκολλήσει το θέμα. Είναι άλλωστε απόφοιτος της Λεοντείου…

Δυσκολίες υπήρξαν και αλλού. Μπορεί οι μεταρρυθμίσεις να έγιναν χωρίς τυμπανοκρουσίες, όμως το μέγεθος του έργου ήταν φαραωνικό. Στέλεχος του υπουργείου θυμάται ότι για να αλλάξει η διαδικασία δήλωσης της γέννησης τέκνου χρειάστηκε μερικοί υπάλληλοι κλεισμένοι σε ένα γραφείο να καλέσουν ένα-ένα όλα τα μαιευτήρια της χώρας σε μερικές ώρες. Αντιλαμβάνεστε το αλαλούμ που δημιουργήθηκε. 

Πίεση υπήρξε και για το «διαβόητο» πλέον 13033. Τον τηλεφωνικό αριθμό που επιστράτευσε η κυβέρνηση για να προχωρήσει σε μερικό έλεγχο των μετακινήσεων των πολιτών τις πρώτες ημέρες της καραντίνας του κορωνοϊού. Μέσα σε λίγες ώρες γεννήθηκε η ιδέα και υλοποιήθηκε. Ακόμη μεγαλύτερη ήταν η πίεση από τον ίδιο τον πρωθυπουργό για τη λειτουργία του «112». θα θυμόσαστε ότι ήταν αρχές Αυγούστου όταν κάποιοι εξ ημών έλαβαν ένα δοκιμαστικό μήνυμα στα κινητά τους από την Πολιτική Προστασία. Ένα έργο που για χρόνια δεν υλοποιούνταν, έγινε πράξη σε μερικούς μήνες. Ακόμη και στη Μεγάλη Βρετανία, που ο Πιερρακάκης χρησιμοποίησε ως υπόδειγμα, η συγκεκριμένη υπηρεσία δεν λειτουργεί και για το λόγο αυτό ο Guardian καταχεριάζει εδώ και μήνες τον Boris Johnson. Χρειάστηκε πολιτική βούληση και πίεση προς όλες τις κατευθύνσεις. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός χρειάστηκε να επικοινωνήσει με τα στελέχη των μεγάλων εταιρειών κατασκευής κινητών σε όλο τον κόσμο ώστε να διασφαλίσει ότι το μήνυμα θα λαμβάνεται από το σύνολο σχεδόν των συσκευών καθώς τον Αύγουστο λειτουργούσε μόνο στο 30% των συσκευών. 

Έκανε λοιπόν ο Πιερρακάκης την Ελλάδα ψηφιακό παράδεισο; Θα μνημονεύεται όπως συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια με την Εσθονία; Η αλήθεια είναι ότι είμαστε μολις στην αρχή – αλλά ήδη έκανε μεγάλα βήματα. Το BBC τoν μνημονεύει λέγοντας ότι στόχος του είναι το κράτος να διαχειρίζεται όλα τα έγγραφα ηλεκτρονικά. Προφανώς έχουμε ακόμη δρόμο για να γίνουμε ψηφιακό κράτος και να μειώσουμε το κόστος της γραφειοκρατίας από το 6,8% του ΑΕΠ στον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 3,5%. Όμως, όπως συνηθίζει να λέει ο Πιερρακάκης στους συνομιλητές του, «το δύσκολο είναι η πολιτική βούληση και ο πρωθυπουργός απέδειξε ότι η κυβέρνησή του την έχει».