Στάθης Ν. Καλύβας: Τα τρία πολιτικά σενάρια της πανδημίας

Είναι προφανώς πολύ νωρίς ακόμη για να γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθεί το πολιτικό σκηνικό σε εθνική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα μέσα στο επόμενο διάστημα και σε βάθος ένα με ενάμιση χρόνο. Δεν γνωρίζουμε ακόμη πότε θα τελειώσει η πανδημία και επομένως πόσο ακόμη θα διαρκέσει, αλλά ούτε και τι ακριβώς μορφή θα πάρει στους επόμενους μήνες. Επομένως τόσο οι «προβλέψεις» όσο και οι εικασίες που αρθρώνονται όλο αυτό το διάστημα είτε αποτελούνται από ευσεβείς πόθους (π.χ. «το τέλος του νεοφιλελευθερισμού»), είτε εκφράζουν μύχιους φόβους (π.χ. «το τέλος της δημοκρατίας»). Εκείνο που μπορεί ίσως να γίνει με κάποια μεγαλύτερη ασφάλεια είναι η εξέταση τριών πιθανών πολιτικών σεναρίων που θα μπορούσαν να προκύψουν με βάση τρεις αντίστοιχες υποθετικές πορείες εξέλιξης της πανδημίας. Ας τα ονομάσουμε το καλό, το κακό και το εφιαλτικό σενάριο.

Το καλό σενάριο: Η υγειονομική κρίση λήγει το φθινόπωρο, η αβεβαιότητα αίρεται, η οικονομία επανέρχεται
Το καλό σενάριο εδράζεται πάνω σε μια γρήγορη λήξη της πανδημίας, προφανώς διαμέσου της διατύπωσης μιας επιτυχούς φαρμακευτικής αγωγής, με επάνοδο σε μια κανονικότητα μέσα στο φθινόπωρο. Οι πιθανότητες για μια τέτοια εξέλιξη φαίνονται αυτή τη στιγμή μικρές, αλλά οι εξελίξεις στο μέτωπο της έρευνας είναι ταχύτατες και δεν θα ήταν εντελώς απίθανο να εκπλαγούμε. Στην περίπτωση αυτή, η οικονομική καταστροφή θα λάβει άμεσα τέλος, η παγκόσμια οικονομία θα ανακάμψει (αφού θα έχουν εκλείψει οι λόγοι που παρήγαγαν την κρίση) και ενδέχεται να ζήσουμε μια απότομη μετάβαση σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης καθώς οι οικονομικοί παίκτες θα επιδιώξουν να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος με ταχείς ρυθμούς. Ταυτόχρονα, ο κόσμος θα θελήσει να κερδίσει τον χαμένο χρόνο και είναι πιθανό να δούμε μια κατακόρυφη άνοδο της κατανάλωσης.

Στο πολιτικό μέτωπο, το σενάριο αυτό δεν προβλέπει τεκτονικές αλλαγές στο πολιτικό τοπίο (π.χ. τέλος του λαϊκισμού ή άνοδος της τεχνοκρατίας), αλλά βασίζεται σε έναν απλό πολιτικό αλγόριθμο: κερδισμένες είναι πιθανό να βγουν οι κυβερνήσεις που διαχειρίστηκαν την κρίση με σύνεση και επιτυχία, καθώς οι πολίτες θα προσπεράσουν το πρόσκαιρο οικονομικό σοκ και θα κρατήσουν στη μνήμη τους την επιτυχημένη διαχείριση. Αντίθετα, σε χώρες που υπέστησαν σημαντικά πλήγματα (π.χ. Ισπανία), οι κυβερνήσεις θα δυσκολευτούν να απαλλαγούν από το στίγμα της αποτυχίας ακόμη και αν δεν έχουν άμεση ευθύνη γι’ αυτό, ακόμα και αν η επάνοδος στην οικονομική κανονικότητα είναι εξίσου σύντομη. Βέβαια όλα αυτά θα διαδραματιστούν σε ένα πλαίσιο όπου το χρονικό σημείο των επόμενων εκλογών παίζει κρίσιμο ρόλο. Είναι αδύνατο να προβλέψει κανείς τι μπορεί να συμβεί αν οι εκλογές είναι σε βάθος τριετίας ή τετραετίας καθώς, όπως δείχνουν πολλές μελέτες εκλογικής συμπεριφοράς, η μνήμη των ανθρώπων είναι μικρή και η εκλογική συμπεριφορά μυωπική. Αλλά και κοντινές εκλογές (πχ οι αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου) μπορούν να επηρεαστούν από πολλούς άλλους παράγοντες που θα μεσολαβούσαν από τώρα ως τότε.

Το κακό σενάριο: Η υγειονομική παρατείνεται ως τα τέλη του 2021 και η οικονομία παραμένει στην εντατική
Το δεύτερο σενάριο είναι το κακό: η υγειονομική κρίση χρονίζει καθώς δεν προκύπτει αποτελεσματική φαρμακευτική αγωγή ή εμβόλιο ως το τέλος του 2021. Η οικονομία επανέρχεται εν μέρει μόνο και λειτουργεί με περιορισμούς, ενώ οι κατά καιρούς εξάρσεις της νόσου (δεύτερο και τρίτο κύμα) οδηγούν σε νέες τοπικές ή και ευρύτερες καραντίνες. Τα ταξίδια εξακολουθούν να είναι περιορισμένα, η κατανάλωση να μειώνεται, η ανεργία να αυξάνεται και η αβεβαιότητα να κυριαρχεί. Στο σενάριο αυτό, η οικονομία δεν είναι μεν διασωληνωμένη αλλά παραμένει στην εντατική και διατηρείται τεχνητά στη ζωή με διάφορα έκτακτα μέτρα, κυρίως τη διοχέτευση χρήματος από την κυβέρνηση.

Πολιτικά, ένα τέτοιο σενάριο είναι συμβατό με την αύξηση των πολιτικών εντάσεων, της πόλωσης και του λαϊκισμού. Στις ΗΠΑ εμφανίζεται ήδη μια νέα διαχωριστική γραμμή με άξονα την έμφαση στην υγεία και την προστασία της ζωής από τη μία, και την εργασία και την έμφαση στην οικονομία από την άλλη. Εκεί, οπαδοί της πρώτης είναι κάτοικοι περιοχών που έχουν πληγεί από την επιδημία (π.χ. Νέα Υόρκη) και άνθρωποι με σταθερό και εξασφαλισμένο εισόδημα (π.χ. δημόσιοι υπάλληλοι), ενώ στη δεύτερη ξεχωρίζουν τα φτωχότερα στρώματα και οι κάτοικοι των πιο αραιοκατοικημένων περιοχών. Είναι πιθανό να εμφανιστεί μια αντίστοιχη διαιρετική τομή και στην Ευρώπη και τα κόμματα του ακροδεξιού λαϊκίστικού τόξου να κάνουν σημαία τους το απρόσκοπτο άνοιγμα της οικονομίας έστω και με κόστος την αύξηση των μολύνσεων και των θανάτων. Είναι επίσης πιθανό να δούμε την εμφάνιση νέων κοινωνικών συμμαχιών με τους νέους, που θα είναι ιδιαίτερα πληγέντες από την οικονομική κρίση και πολύ λιγότερο ευάλωτοι στον ιό, να πρωτοστατούν στις διαμαρτυρίες για πιο ριζοσπαστική επαναφορά στην οικονομική κανονικότητα. Στο βαθμό μάλιστα που οι περισσότερες κυβερνήσεις είναι πιθανό να αντισταθούν σε μια τέτοια πίεση, τουλάχιστον αρχικά, η πόλωση θα μπορούσε να πάρει εντονότατο χαρακτήρα και να λάβει μορφή νέων κοινωνικών κινημάτων στο πρότυπο των «κίτρινων γιλέκων». Σε γενικές γραμμές το κακό σενάριο είναι συμβατό με κοινωνική αναταραχή και πολιτικές ανατροπές προς όφελος αντιστυστημικών/λαϊκίστικών πολιτικών μορφωμάτων.

Το εφιαλτικό σενάριο: Οικονομική κατάρρευση
Σε περίπτωση παράτασης της κρίσης είναι ενδεχόμενο η οικονομία να καταρρεύσει και τα πολιτικά συστήματα να απωλέσουν την ικανότητα διαχείρισης της κρίσης και συνολικής διακυβέρνησης. Η εκδοχή αυτή είναι προφανώς ακραία, αλλά θεωρητικά δεν μπορεί να αποκλειστεί. Αποτελεί ουσιαστικά μετεξέλιξη του κακού σεναρίου. Ένας δρόμος προς μια τέτοια έκβαση αυτή θα μπορούσε να είναι οικονομικός με μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων που θα ξεκινούσαν από την χρεοκοπία και κατάρρευση οικονομικών κολοσσών και τραπεζών και την αδυναμία των κυβερνήσεων να ελέγξουν τις εξελίξεις. Ένας δεύτερος δρόμος θα ήταν η κατακόρυφη αύξηση των κοινωνικών ταραχών και η πτώση των κυβερνήσεων εν μέσω συνεχών πολιτικών κρίσεων. Η διάρκεια των κρίσεων αυτών και η τελική έκβαση που θα μπορούσαν να είχαν, ξεφεύγει προφανώς από την περιγραφή αυτή.

Το ποιο σενάριο θα επικρατήσει τελικά είναι συνάρτηση δύο παραγόντων. Ο πρώτος είναι η ιατροφαρμακευτική έρευνα και η ταχύτητα με την οποία θα καταφέρει να προσφέρει λύσεις. Όσο καθυστερεί τόσο αυξάνεται η πιθανότητα του κακού (και ενδεχομένως του εφιαλτικού) σεναρίου. Ο δεύτερος είναι η διαχειριστική ικανότητα των κυβερνήσεων σε ένα περιβάλλον οικονομικής δυσπραγίας. Αυτός με τη σειρά του συναρτάται με πολλούς παράγοντες, αλλά εκείνο που αξίζει να σημειωθεί είναι πως εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από ευαίσθητες παγκόσμιες ισορροπίες. Πιθανές αρνητικές εξελίξεις στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, μπορεί να έχουν αλυσιδωτό χαρακτήρα και να επηρεάσουν τον υπόλοιπο κόσμο.