Ο Ανδρεάς Ζαμπούκας εξηγεί γιατί κάθε πειθαρχημένη εικόνα ομοιομορφίας ασκεί μια γοητεία στον μέσο άνθρωπο.
Οι γυμναστικές επιδείξεις ξεκίνησαν το 1883 και καταργήθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Εγώ αμυδρά, τις θυμάμαι. Η ελληνική επαρχία, με μόνο δύο κανάλια κρατικής τηλεόρασης, μέχρι και την δεκαετία του΄80, βίωνε όλες τις τοπικές εκδηλώσεις με ενδιαφέρον.
Ως τότε, το σχολείο προσπαθούσε να εξυπηρετήσει τον «θεσμικό» του ρόλο: να εμπεδώσει στις συνειδήσεις των μαθητών την κυρίαρχη εθνική ιδεολογία. Οπότε, το κλίμα της εποχής απαιτούσε εκδηλώσεις τιμής, πατριωτισμού και υπερηφάνειας....
Δεν ήταν άσχημα πάντως. Η ομοιομορφία στις στολές, η στοίχιση, η αυστηρή διάταξη των ομάδων, η πειθαρχία στην εκτέλεση των κινήσεων αποτελούσαν δείγματα της καλής δουλειάς που έκανε ο διευθυντής και οι δάσκαλοι κατά την διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Όμορφες αναμνήσεις από μία εποχή που ο κόσμος μας δεν ξεπερνούσε τα όρια του νομού ή της επαρχίας.
Ήταν οι γυμναστικές επιδείξεις μία μορφή ολοκληρωτισμού της αισθητικής; Η μήπως κάποια «αισθητική του ολοκληρωτισμού»; Σκέφτηκα ότι κάθε πειθαρχημένη εικόνα ομοιομορφίας ασκεί μια γοητεία στον μέσο άνθρωπο. Γιατί ικανοποιεί τρία βασικά ανθρώπινα ένστικτα, όπως διατυπώνονται από τις τρείς βιεννέζικες σχολές ψυχολογίας: Την ανάγκη για ικανοποίηση ,την ανάγκη για δύναμη και την ανάγκη της ύπαρξης ενός σκοπού.
Πώς είναι ο «νέος άνθρωπος» του σοσιαλισμού ή του εθνικοσοσιαλισμού; Διαπαιδαγωγείται ώστε μοναδικό κριτήριο της συμπεριφοράς του να είναι το «συλλογικό καλό». Σκέφτεται και δρα όπως και οι συμπολίτες του. Είναι ολιγαρκής, εργατικός, ικανοποιημένος με ό,τι του δίνει το κράτος. Διασκεδάζει οργανωμένα μαζί με άλλους συντρόφους ή με τους συναδέλφους του στη δουλειά. Και ενίοτε, παρατηρεί προσεκτικά την συμπεριφορά τους…
Η πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση του ΠΑΜΕ στην πλατεία Συντάγματος ήταν εντυπωσιακή. Σε όλους προκάλεσε δέος. Ήταν ομολογουμένως μία επίδειξη του ΚΚΕ για τις δυνατότητές του. Στην επιβολή της πειθαρχίας, της αρμονίας, της συμμετρίας, της ισορροπίας, της γεωμετρίας του χώρου, του ατόμου και της κοινωνίας. Όλων αυτών των αρχών που η τέχνη αρχικά σέβεται ως νόρμες, μόνο και μόνο για να τις καταστρατηγήσει στη συνέχεια…
Συμβαίνει όμως το ίδιο και στην πολιτική του σύγχρονου κόσμου; Ναι άλλα όχι με εικόνες. Ούτε με «εικαστικές» διατάξεις. Ούτε και με συλλογικές γυμναστικές επιδείξεις. Στην φιλελεύθερη αστική δημοκρατία, το «κανονιστικό πλαίσιο» της αρμονίας καθορίζεται δια των θεσμών και όχι δια της «παρουσίας». Δια της αντιπροσωπευτικής ή συμμετοχικής δράσης των πολιτών και όχι δια της συλλογικής δραματοποίησής τους.
Πολλοί συμπολίτες μας έδωσαν συγχαρητήρια στο ΠΑΜΕ και στο ΚΚΕ για την αποκλίνουσα αυτοσυμμόρφωση των μελών του στους νόμους και στις αποφάσεις της πολιτείας. Κι ας μην είναι ψηφοφόροι του.
Κάποιοι άλλοι θύμωσαν που η πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση δεν σεβάστηκε την πολιτεία. Αλλά δεν σκέφτηκαν προφανώς, ότι αυτή η ίδια η δημοκρατική μας πολιτεία είναι τόσο ισχυρή και τόσο ακλόνητη που μπορεί να ανεχτεί και την ιδιαιτερότητα ενός κόμματος . Που επιλέγει να επιδεικνύει δια της συγκεκριμένης αισθητικής, την «ανυπακοή» του.
Δεν είναι πια οι ιδεολογίες και τα κόμματα που μας προβληματίζουν. Στις σύγχρονες δημοκρατίες υπάρχουν πολλές αποκλίσεις ή ανεκτοί «ολοκληρωτισμοί». Στην καθημερινότητά μας, στα γήπεδα, στο οπαδικό πνεύμα, στο σχολικό bullying, στην οδηγική συμπεριφορά. Τουλάχιστον, η ομοιομορφία της στοίχισης σε δημόσιο χώρο, δεν απειλεί πια κανέναν. Ούτε ως φαντασίωση ούτε και ως προοπτική. Είναι κι αυτό ένα είδος διαμαρτυρίας.
5°
