Φτου ξελευτερία για όλους

Είναι υπερβολικό να λέμε ότι μετά τον κορωνοϊό τίποτα δεν θα είναι όπως πριν. Να θεωρούμε τις επερχόμενες, λόγω της πανδημίας, μεταβολές κατακλυσμιαίες. Να περιγράφουμε με τα πιο μελανά χρώματα άγνωστες μελλοντικές δυστοπίες. Να διασπείρουμε τον φόβο για ένα άγνωστο αύριο. Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται προκλητικά, αλλά δεν στηρίζονται στον ορθό λόγο ούτε στα πραγματικά δεδομένα. Καθώς θα επιστρέφουμε αργά στην κανονικότητα και θα ανοίγει το πλάνο, θα ανακαλύπτουμε ότι η ζωή μετά τον covid-19 συνεχίζεται πάνω στις ίδιες αβεβαιότητες αλλά και σταθερές. Φέρει όμως κάτι από τη σφραγίδα του.

Ακόμα και αν χρειαστούν 6 μήνες μέχρι να βρεθεί ένα αποτελεσματικό φάρμακο και 2 χρόνια μέχρι να κατασκευαστεί ένα ασφαλές εμβόλιο, οι χρόνοι αυτοί είναι πολύ μικροί για να σημάνουν σοβαρές μεταλλαγές στις σχέσεις των ανθρώπων. Οι βαθιές κοινωνικές μεταβολές απαιτούν μεγάλες χρονικές περιόδους σε συνδυασμό με κρίσιμες ανακαλύψεις ή σημαντικά γεγονότα, όπως ένας παγκόσμιος πόλεμος ή μια καθολική επανάσταση. Και η πανδημία δεν είναι τίποτα από αυτά. Οι σύγχρονες κοινωνίες είτε αυτές των ανοικτών θεσμών είτε οι άλλες του διαχρονικού σκότους θέλουν σοβαρές αιτίες για να γυρίσουν σελίδα.

Η υποχρεωτική σημερινή κοινωνική αποστασιοποίηση είναι αδύνατον να επιβιώσει όταν η αγέλη αποκτήσει ανοσία. Ή τουλάχιστον δεν έχει σοβαρό λόγο να επεκταθεί πέραν των όσων βιώνουμε. Ούτως ή άλλως πολλές κοινωνικές επαφές γίνονται από απόσταση εδώ και χρόνια και δεν θα το ανακαλύψουμε αυτό αύριο. Η οικονομία θα υποστεί μια ύφεση που θα ποικίλει από χώρα σε χώρα, αλλά όσο σημαντική και αν είναι, θα προετοιμάσει μια νέα παγκόσμια ανάπτυξη. Οι άνθρωποι δεν θα πάψουν να κυκλοφορούν, να επιθυμούν και να εργάζονται. Ούτε οι πρώτες ύλες, ούτε η τεχνογνωσία, ούτε η ζήτηση θα περιοριστούν λόγω ενός φονικού και εξόχως μεταδοτικού ιού. Αν ο κόσμος πρέπει να φοβάται κάτι είναι η κλιματική αλλαγή. Και αυτός ο ιός θα νικηθεί και θα εκλείψει μέχρι την εμφάνιση του επόμενου. 

Σε πολιτικό όμως επίπεδο η πανδημία θα αφήσει πατημασιές. Η στάση των κυβερνήσεων και η λειτουργία των θεσμών κατά τη διάρκειά της έχουν ήδη μπει στο μικροσκόπιο των πολιτών και θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τις αντιδράσεις τους την επόμενη μέρα. Κάτι ανάλογο συνέβη και μετά την κρίση του 2009. Μόνο που τώρα υπάρχουν δείγματα γραφής, υπάρχει εμπειρία, υπάρχουν μετεγγραφές στο κοινωνικό DNA, και οι αντιδράσεις θα είναι πλέον σταθμισμένες και ψύχραιμες. Δεν είναι καιρός για νέα τέρατα, έχουμε αρκετά.

Την ίδια στιγμή στον κεντρικό ευρωπαϊκό στίβο το πολιτικό κόστος, οι εθνικές οικονομικές ιδεολογίες, τα στενά εθνικά συμφέροντα βαθαίνουν το χάσμα Βορρά - Νότου και εμποδίζουν προς το παρόν την εξεύρεση μιας «μεγάλης λύσης». Εν αντιθέσει με την ΕΚΤ που απαλλαγμένη από αυτά αναβαθμίζεται σε μεγάλο αρωγό της Ευρωζώνης και τροφοδοτεί με άφθονο χρήμα το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η πανδημία δοκιμάζει τη συνοχή της ΕΕ ή, αν θέλετε, την ικανότητα των εταίρων να βρίσκουν μια κοινά αποδεκτή λύση προς όφελος του συνόλου.

Η πανδημία βάζει σε δοκιμασία όλους τους πολιτικοοικονομικούς μηχανισμούς. Αν οι λαϊκίστικες κυβερνήσεις απέτυχαν να προφυλάξουν τις χώρες τους και εκτέθηκαν στα μάτια των πολιτών, η ισχύς τους θα αποδυναμωθεί. Και αυτό θα είναι θετικό για όλο τον κόσμο. Αν πάλι κάποιες δημοκρατικές και φιλελεύθερες τα κατάφεραν καλύτερα, είναι λογικό να βγουν ενισχυμένες και μαζί τους και το αντίστοιχο ιδεολογικό φορτίο που φέρουν. Αν η ΕΕ καταφέρει να ξεπεράσει τις εσωτερικές της αντιθέσεις θα κλείσει μια για πάντα τα στόματα όσων ελπίζουν στη διάλυσή της.

Υπό αυτήν την έννοια ο κόσμος θα βγει καλύτερος από αυτό το θανάσιμο τούνελ. Ο ορθολογισμός και η επιστήμη θα έχουν κερδίσει πόντους σε όλη την υφήλιο. Όμως η πανδημία δεν θα κλονίσει τον ολοκληρωτισμό στην Κίνα, τη σαρία στο μουσουλμανικό τόξο ή τη δημοκρατία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό που οδηγεί τους Κινέζους από τον αυτοκράτορα, στο Μάο και τον Σι Τζινπίνγκ και τους Ρώσους από τον τσάρο, στον Στάλιν και τον Βλαντίμιρ Πούτιν είναι κάτι «πιο βαθύ που τους λερώνει». Και ο ιός είναι ασήμαντος μπροστά του.

Σε μια χώρα σαν τη δική μας που αντέδρασε σωστά απέναντι στον επερχόμενο κίνδυνο, η κοινωνική συνοχή θα βγει ενισχυμένη. Η σταθερότητα και η διάρκεια αναζητούνται. Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς και στους ειδικούς είναι ήδη αυξημένη, οι θεωρίες συνωμοσίας υποχωρούν και μακάρι να εξαφανιστούν μαζί με τους πολιτικούς τους εκπροσώπους. Οι απέλπιδες και ντεμοντέ προσπάθειες της αντιπολίτευσης να βρει ακίδες εμφύλιας διαμάχης στα επουσιώδη πέφτουν στο κενό. Οι πολίτες συσπειρώνονται γύρω από την ηγεσία της χώρας σχεδόν ενστικτωδώς, δέχονται αδιαμαρτύρητα τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι συνθήκες και το πατριωτικό συναίσθημα δυναμώνεται. Αν μετά την πανδημία εξαφανιστεί το αντιεμβολιαστικό κίνημα, θα είναι σοβαρός λόγος για να πανηγυρίσουμε στο Σύνταγμα.

Οι δύο μήνες της «καραντίνας» ανέδειξαν τις αρετές των ψηφιακών δεξιοτήτων. Το ψηφιακό κράτος ήταν στις προτεραιότητες του Κ. Μητσοτάκη και η επιλογή του Κ. Πιερρακάκη για να το τρέξει δεν ήταν τυχαία. Απλώς η έλευση του covid-19 επιτάχυνε κάποιες εφαρμογές που ήταν ήδη σε εξέλιξη. Τίποτα δεν γίνεται αν δεν υπάρχει ανάλογη πολιτική βούληση. Αν η πολιτική τάξη δεν διστάσει να ανοίξει τους θεσμούς θυσιάζοντας μέρος της δικής της ισχύος. Η από απόσταση διδασκαλία θα ξεχαστεί, αν η πολιτική ηγεσία του υπουργείου δεν της παραχωρήσει γήπεδο την επόμενη μέρα. Η σημερινή λατρεία για τις δημόσιες δομές υγείας θα υποχωρήσε,ι αν η ηγεσία της χώρας δεν τολμήσει να ανατάξει και να χρηματοδοτήσει ορθολογικά το όλο σύστημα αγνοώντας συντεχνιακά ή εταιρικά συμφέροντα.

Αν κάτι αξίζει να αναδειχθεί την επομένη της πανδημίας με αφορμή την πρόσφατη εθνική συσπείρωση είναι το δικαίωμα στην ελευθερία και τα όσα μεγάλα την εμπεριέχουν. Θα αποκτήσουμε σοβαρή ενημέρωση χωρίς την αστεία χειραγώγηση των ΜΜΕ; Θα νιώθουμε ασφαλείς σε κάθε καλντερίμι της πόλης όλες τις ώρες της ημέρας; Θα ασκούμε απρόσκοπτα το δικαίωμα στη γνώση σε κάθε τάξη και κάθε αμφιθέατρο; Θα βρούμε τρόπους να απαλύνουμε τις βλαβερές συνέπειες των αναπόφευκτων κοινωνικών ανισοτήτων; Θα δώσουμε ένα τέλος στην κομματοκρατία και την κρατική αυθαιρεσία; Θα διασώσουμε τα ιστορικά μνημεία των πόλεων από την καταστρεπτική μανία των βανδάλων; Θα διατηρήσουμε τον έλεγχο των συνόρων μας; Διότι μέχρι σήμερα στη χώρα αυτή ως ελευθερία νοείται η ασυδοσία των μειοψηφιών.

Η Ελλάδα θα προοδεύει όσο περιθωριοποιείται το υπόρρητο αίτημα ενός «άλλου κόσμου που είναι εφικτός», του κόσμου της δουλείας. Όσο υποχωρεί ο διχασμός και νομιμοποιείται η ομοψυχία. Όσο η επιστήμη και η τεχνολογία τροφοδοτούν τον κοινωνικό ιστό με το οξυγόνο της ορθής λογικής. Όσο διευρύνουμε και εκσυγχρονίζουμε τους θεσμούς στο όνομα της φιλελεύθερης δημοκρατίας για όλους. Όσο δίνουμε γήπεδο στην ελεύθερη οικονομία. Όσο αποδίδουμε στην πρόοδο το πραγματικό της νόημα.