Οι θεωρίες συνωμοσίας ως εύπεπτα βραχυκυκλώματα λογικής

Γράφει ο Παναγιώτης Ιακωβής, επεμβατικός καρδιολόγος, διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και τελειόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ

Ο Γιώργος πέρασε την πόρτα του ιατρείου μου αναστατωμένος. Θεωρεί ότι αδίκως ταλαιπωρούμαστε με την καραντίνα και αγανακτεί με το γεγονός ότι κλεινόμαστε στα σπίτια μας, αφού «ο ιός δεν υπάρχει». Είναι, κατά τη γνώμη του, κατασκεύασμα των ΜΜΕ, που με αυτόν τον τρόπο «ελέγχουν καλύτερα τις μάζες».

Είναι εμφανές σε οποιονδήποτε ψύχραιμο αναλυτή ότι αυτή η θεωρία συνωμοσίας δεν μπορεί να σταθεί σε λογικό έλεγχο. Η πανδημία υπάρχει και προκαλεί χιλιάδες θανάτους κάθε μέρα. Δεν είναι κατασκεύασμα των ΜΜΕ το θανατικό που είχε η Ιταλία. Είναι μια δραματική αλήθεια.

Είναι απορίας άξιον το γεγονός ότι τόσοι πολλοί συμπολίτες μας αρνούνται πεισματικά να αντιμετωπίσουν μια δυσάρεστη πραγματικότητα με λογικά μέσα, καταφεύγοντας σε θεωρίες συνωμοσίας.

Από την άλλη, φαντάζει αναμενόμενο σε μια κοινωνία «της ευκολίας» και της ήσσονος προσπάθειας, να μη θέλει κανείς να μπει στον κόπο να διαβάσει ή να σπουδάσει κάτι, για να εξηγήσει τον κόσμο. Η Επιστήμη είναι ένας δρόμος ανηφορικός. Απαιτεί χρόνια, συστηματική και συντεταγμένη εργασία για να εξηγήσει τα φαινόμενα. Απαιτεί πειράματα, peer reviewed δημοσιεύσεις και σκληρή ομαδική εργασία. Αντιθέτως, οι θεωρίες συνωμοσίας είναι ένας εύκολος –πλην κατηφορικός– δρόμος. «Εξηγούν» ένα γεγονός, χωρίς να δεσμεύονται σε οποιαδήποτε αποδεικτική διαδικασία, χωρίς να μπαίνουν στον κόπο να σχεδιάσουν διπλές τυφλές– πολυκεντρικές μελέτες ελεγχόμενες με placebo, όπως κάνει η σύγχρονη Ιατρική Επιστήμη. Οι «οπαδοί» τους δεν μπαίνουν στον κόπο να διαβάσουν Επιδημιολογία ή Κβαντική Φυσική. Άλλωστε, για να το κάνει κανείς αυτό, χρειάζεται πολύχρονες σπουδές Ιατρικής και Φυσικής για να κατανοήσει τα εξειδικευμένα αυτά αντικείμενα. Αντί, λοιπόν, να μπουν σε αυτή την κοπιαστική διαδικασία, «εξηγούν» το κάθε γεγονός με ένα εύπεπτο βραχυκύκλωμα λογικής. Χωρίς κόπο, χωρίς συντεταγμένη μελέτη, χωρίς να μπουν στη διαδικασία να ρωτήσουν έναν ειδικό, αφού βρίσκουν τον λόγο του «βαρετό», «ακατανόητο» και «συμβατικό».

Το βραχυκύκλωμα αυτό, όμως, θα επιτείνει την ήδη διαταραγμένη και αντιφατική εικόνα που έχει για τον κόσμο ο «οπαδός» της θεωρίας συνωμοσίας. Θα τον βυθίσει ακόμα περισσότερο σε ανορθολογικές πρακτικές και θα τον απομονώσει ερμητικά από την πραγματικότητα. Γι’ αυτό και θα δούμε τόσες ερμητικά «κλειστές ομάδες» στους συνωμοσιολόγους. Γι’ αυτό και η λέξη «οπαδός» είναι κατάλληλη για να περιγράψει τους φορείς τέτοιων απόψεων. Διότι στις κλειστές τους ομάδες λειτουργούν ως τυφλωμένοι «οπαδοί» που αρνούνται να δουν ότι η «ομάδα δεν τραβάει». Και είναι γνωστό ότι τα ηλεκτρικά βραχυκυκλώματα ενίοτε μας βυθίζουν στο σκοτάδι. Και για τις θεωρίες συνωμοσίας ίσως μια αποτελεσματική τακτική θα ήταν η ανοιχτή, δημόσια και με επιχειρήματα αντιπαράθεση. Αυτή θα έριχνε φως στη συσκοτισμένη σκέψη των «οπαδών».

Ο συνδυασμός μιας πολύ θλιβερής ζωής, ανεπαρκούς Παιδείας και μιας τάσης προς την ευκολία, συνάδει με αυτόν τον κατήφορο των οπαδών θεωριών συνωμοσίας. Και, φυσικά, όσοι κατασκευάζουν αυτά τα ψεύδη, εκμεταλλεύονται την άγνοια, τον πόνο και την αγωνία των πλέον ευάλωτων συμπολιτών μας, δίκην αρπακτικών.