Πανδημία και κλιματική αλλαγή: Προτάσσοντας την επιστημονική γνώση

Γράφει ο Στέλιος Διακουλάκης*

Τον Μάιο του 2018 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι 7 εκ. άνθρωποι ετησίως πεθαίνουν πρόωρα ως αποτέλεσμα της μακροχρόνιας έκθεσης τους στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, στις περισσότερες μεγαλουπόλεις του κόσμου τα επίπεδα του μολυσμένου αέρα είναι 5 φορές υψηλότερα από τα επιτρεπτά όρια θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο την υγεία του πληθυσμού. Η ανακοίνωση αυτή καμία ιδιαίτερη αναστάτωση δεν προκάλεσε, ούτε κάποια άμεση κινητοποίηση, πιθανόν οριακά χώρεσε στην ειδησεογραφία της ημέρας, ενώ και οι μετέπειτα δράσεις της παγκόσμιας κοινότητας για την αντιμετώπιση του προβλήματος ήταν δυσανάλογες του μεγέθους και της απειλής του.

Αναμφισβήτητα, ένα θετικό που μας αφήνει η κρίση του κορωνοϊού είναι η ανάδειξη του κεντρικού ρόλου της επιστημονικής κοινότητας σε ότι αφορά τη λήψη έγκυρων και έγκαιρων αποφάσεων. Όσες χώρες αγνόησαν τα μηνύματα για την απειλή του ιού πλήρωσαν και πληρώνουν βαρύ τίμημα. Με αυτό ως δεδομένο, οφείλουμε να δούμε ξανά - και με άλλο μάτι - τις εκθέσεις και τα πορίσματα των διεθνών οργανισμών για τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και για την απειλή της κλιματικής αλλαγής. Γιατί, ως γνωστόν, οι επιστήμονες έχουν εδώ και χρόνια προειδοποιήσει για την αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων, την υπερθέρμανση του πλανήτη αλλά και τους τεράστιους κινδύνους που ήδη βιώνει η ανθρωπότητα λόγω της κλιματικής μεταβολής, χωρίς οι εκκλήσεις τους να έχουν οδηγήσει σε ανάλογες διεθνείς δεσμεύσεις και κυρίως στις δράσεις που απαιτούνται.

Η κλιματική απειλή δεν έχει φυσικά πάψει να υφίσταται λόγω της μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και της πιο καθαρής ατμόσφαιρας κατά την περίοδο της παγκόσμιας καραντίνας. Συνεπώς, επιστροφή στον τρόπο ζωής που είχαμε πριν ισοδυναμεί με μοιραία επάνοδο σε μία κατάσταση που, αποδεδειγμένα, επιδείνωνε την υγεία μας και οδηγούσε αργά αλλά σταθερά στην καταστροφή του πλανήτη. Μετά την περιπέτεια της πανδημίας, ο κόσμος δείχνει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση απέναντι στα θέματα δημόσιας υγείας, στέκεται με σεβασμό απέναντι στην επιστημονική γνώση και είναι πιο έτοιμος να δεχτεί ρήξεις στην καθημερινότητα του. Μπορεί, για παράδειγμα, να λαχταρά να ξαναπάρει το αυτοκίνητο του, αλλά θα ήταν διατεθειμένος να το περιορίσει αν του εξηγηθούν οι συνέπειες και τα οφέλη και, ακόμα περισσότερο, αν του προσφερθούν κίνητρα και εναλλακτικές λύσεις μεταφοράς.

Στο Μιλάνο, μία από τις ευρωπαϊκές πόλεις που κυρίως έπληξε ο κορωνοϊός, ανακοινώθηκε ότι 35 χιλιόμετρα δρόμων θα μετατραπούν σε ποδηλατόδρομους και πεζόδρομους. Αντίστοιχα μέτρα ενθάρρυνσης της βιώσιμης μετακίνησης και απομάκρυνσης του αυτοκινήτου έλαβαν το Παρίσι και το Βερολίνο ενώ σχεδιάζονται και αλλού. Οι μεγάλες πόλεις – στις οποίες ήδη κατοικεί το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού και είναι πρωτίστως υπεύθυνες για τις εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων και αερίων θερμοκηπίου - είναι οι πρώτες που πρέπει να θέσουν ως προτεραιότητα την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και, μεταξύ άλλων, να αναπροσαρμόσουν το δημόσιο σύστημα μεταφορών τους. Ήδη πολλές από αυτές, ακόμα και πριν την πανδημία, είχαν λάβει το μήνυμα προωθώντας δραστικά μέτρα περιορισμού κυκλοφορίας των ρυπογόνων αυτοκινήτων στο κέντρο. Τώρα, τα νέα δεδομένα και ιδίως η διαφαινόμενη συσχέτιση μεταξύ της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του βαθμού εξάπλωσης της πανδημίας καθιστούν αυτές τις πρωτοβουλίες ακόμα πιο απαραίτητες. Είναι όμως και πιο δύσκολες λόγω της αναμενόμενης φοβίας των πολιτών να χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς όσο ακόμα υφίσταται κίνδυνος μετάδοσης του ιού.

Στην Αθήνα το σύστημα μονών-ζυγών στον δακτύλιο θεωρείται παρωχημένο, καθώς δεν είναι σε θέση να αποτρέψει την κυκλοφοριακή συμφόρηση που την καθιστά μία από τις πόλεις με την υψηλότερη ατμοσφαιρική ρύπανση στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι μικρές πεζοδρομήσεις στο Ιστορικό Τρίγωνο επί δημαρχίας Καμίνη, οι δημόσιες τοποθετήσεις του δημάρχου Μπακογιάννη υπέρ της απομάκρυνσης των αυτοκινήτων από το κέντρο, αλλά και η πρόθεση της ελληνικής κυβέρνησης να προωθήσει την ηλεκτροκίνηση αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας.

Την επόμενη μέρα της πανδημίας, η παγκόσμια κοινότητα πρέπει να προτάξει τα ζητήματα προστασίας της δημόσιας υγείας αλλά και να δώσει πειστικές λύσεις για την απειλή της κλιματικής αλλαγής. Οι επιστήμονες το φωνάζουν εδώ και χρόνια. Επιτέλους, ας τους ακούσουμε.

* Ο Στέλιος Διακουλάκης είναι Αναπληρωτής Διευθυντής Ευρώπης του Παγκόσμιου Δικτύου Πόλεων για την Κλιματική Αλλαγή C40