Αλέξανδρος Κρητικός: Ο κορωνοϊός και το «αδιέξοδο» της οικονομικής επιστήμης

Και η οικονομική επιστήμη, σηκώνει τα χέρια ψηλά και πρέπει να συνεργαστεί με άλλες επιστήμες για να αντιμετωπιστεί η οικονομική κρίση λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, παραδέχεται ο Ελληνογερμανός οικονομολόγος Αλέξανδρος Κρητικός, Διευθυντής Έρευνας στο Γερμανικό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών (DIW) και Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Potsdam.

«Η πανδημική κρίση, ήταν και για τη Γερμανία κάτι απρόβλεπτο. Έπαθε ένα μεγάλο σοκ. Όσο για την οικονομία της, ισχύει ό,τι και για όλες τις χώρες. Έπεσε η προσφορά γιατί οι βιομηχανίες έπρεπε να κλείσουν. Αυτή τη στιγμή έχει κλείσει η Volkswagen, η Daimler, η Mercedes, δε φτιάχνουν αυτοκίνητα». Ο κ. Κρητικός, αναφέρει ότι οι οικονομικές συνέπειες για τη χώρα είναι απρόβλεπτες έστω και αν και κάποιες τοπικές κυβερνήσεις αποφάσισαν τη χαλάρωση των μέτρων και ορισμένα καταστήματα έχουν ανοίξει. Η ίδια η Άνγκελα Μέρκελ, η οποία έχει σπουδάσει φυσική, έχει διδακτορικό στην κβαντική χημεία και έχει εργαστεί ως ερευνήτρια, δεν πιστεύει ότι η χαλάρωση των μέτρων είναι προς τη σωστή κατεύθυνση.

«Δεν ξέρουμε πόσο θα πέσει το ΑΕΠ φέτος, είναι εντελώς άγνωστο. Σενάρια έχουμε γιατί κανείς δεν ξέρει πότε θα σταματήσει η κρίση. Εξαρτάται πότε θα ξεκινήσει το άνοιγμα των επιχειρήσεων, αν θα υπάρξει ένα δεύτερο κύμα και κατά πόσο η αβεβαιότητα θα σταματήσει να υπάρχει. Όταν βρεθεί το εμβόλιο θα είναι το πιο μεγάλο βήμα, όμως χρονικά, αυτό δεν ξέρουμε πότε θα συμβεί. Βρισκόμαστε όντως σε αχαρτογράφητα νερά. Γνωρίζουμε ότι το δεύτερο τρίμηνο του 2020 στη Γερμανία, θα είναι πάρα πολύ αρνητικό, μπορεί και -10», σημειώνει ο κ. Κρητικός.

Τον Μάρτιο, οι εξαγωγές αυτοκινήτων έπεσαν κατά 38% όμως η Γερμανία, αν και βιομηχανική εξαγωγική οικονομία, σε σύγκριση με άλλες χώρες είναι σε καλύτερη κατάσταση, δεδομένου ότι στην Ιταλία η πτώση είναι μέχρι 80%, όπου χρειάστηκε να σταματήσουν και οι αναγκαίες εισαγωγές για την κατασκευή των αυτοκινήτων. Παράλληλα έχει πέσει πάρα πολύ και η ζήτηση.

Πέρα όμως από τις μεγάλες βιομηχανίες, ο κ. Κρητικός αναφέρεται και στις μικρότερες επιχειρήσεις: «Αυτό που όντως γίνεται για πρώτη φορά είναι ότι η νέα κρίση, χτυπάει πάρα πολύ τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, τις πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες, εστιατόρια, ξενοδοχεία, γι αυτό προσπαθούν όλοι στη Γερμανία, και το κεντρικό κράτος και τα κρατίδια να δίνουν, βασικά, ρευστότητα ιδιαίτερα στις πολύ μικρές εταιρείες ώστε να επιβιώσουν.

Ένα πάρα πολύ βοηθητικό εργαλείο είναι το “επίδομα εργασίας μικρής διάρκειας” (Kurzarbeitergeld), και έτσι δεν αναγκάζουν τις εταιρείες να διώξουν το προσωπικό όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ που έχουν 26 εκατομμύρια ανέργους. Στη Γερμανία, το προσωπικό παραμένει στην εταιρεία όμως το μέρος του μισθού που δεν μπορεί να πληρώσει η εταιρεία, το πληρώνει το κράτος κατά 60%. Είναι αντίστοιχο της αποζημίωσης των 800 ευρώ που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα αλλά είναι πιο ευέλικτο εργαλείο διότι πρώτον, το κράτος δεν αποφασίζει ποιος παίρνει την οικονομική υποστήριξη. Το αποφασίζουν οι βιομήχανοι μαζί με τους εργαζόμενους και τους αντιπροσώπους τους. Δεύτερον, δεν είναι για 1-2 μήνες, αλλά μέχρι και ένα χρόνο. Τρίτον, δεν είναι ένα συγκεκριμένο ποσό, αλλά εξαρτάται από το μισθό του εργαζομένου και δίνει τη δυνατότητα στον επιχειρηματία να πει σε σε ένα μέρος του προσωπικού να δουλεύει λιγότερο, οπότε και πληρώνει ο επιχειρηματίας το 50% και το άλλο 50% το καλύπτει στα 2/3 η κρατική υποστήριξη. Αυτό το επίδομα, ξεκίνησε να εφαρμόζεται πριν από εκατό χρόνια στην Γερμανία και ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο και επιτυχές κατά την οικονομική οικονομική κρίση του 2008-2009 και στην Γερμανία και σε άλλες χώρες που το εφάρμοσαν. Με αυτό τον τρόπο, βοηθάμε τις εταιρείες να κρατάνε το προσωπικό τους, ειδικά αυτό που έχουν εκπαιδεύσει και μπορεί να παραμείνει και μόλις τελειώσει η κρίση».

Ο κ. Κρητικός αναγνωρίζει πως για τις κλειστές εταιρείες, τα παραπάνω μέτρα, δεν είναι αρκετά και αναφέρεται στη Lufthansa που έχει ένα τεράστιο λειτουργικό κόστος κάθε εβδομάδα και η εταιρεία ζήτησε να συνεισφέρει το κράτος με πρόσθετα κεφάλαια.

Αυτή τη στιγμή στη Γερμανία, υπάρχουν τρία είδη ενισχύσεων:

1. Για τις πολύ μικρές εταιρείες, το κράτος δίνει ρευστότητα 9.000  ευρώ ενώ για τις πιο μεγάλες, 15.000 ευρώ. Αυτά τα ποσά δίνονται ως επιδότηση και όχι ως δάνειο.
2. Στις πολύ μεγάλες εταιρείες το κράτος θα συνεισφέρει με κεφαλαίο. Δηλαδή μπαίνει στην εταιρεία  ως μέτοχος και τα χρήματα αυτά δεν δίνονται ως δάνεια.
3. Όταν το ποσό της επιδότησης δεν φτάνει, δίνονται δάνεια.

«Αυτή ακριβώς είναι η μεγάλη συζήτηση αυτή τη στιγμή στη Γερμανία: Πώς είναι δυνατόν οι εταιρείες να εξοφλήσουν τα δάνεια όταν τελειώσει η κρίση, δεδομένου ότι για τις πιο πολλές επιχειρήσεις δεν είναι ότι θα έχουν περισσότερη δουλειά μετά. Όταν θα ξεκινήσουν σιγά-σιγά τις εργασίες τους, θα πρέπει να πληρώνουν περισσότερα δάνεια χωρίς να έχουν κάνει όμως κάποια επένδυση με αυτά τα χρήματα. Εδώ γίνεται μία κουβέντα και πιστεύω ότι θα υπάρξουν περαιτέρω αλλαγές»

Ερωτηθείς σχετικά με τις αποφάσεις που λαμβάνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο και τη «βοήθεια» που θα δοθεί με τη μορφή δανείων, η απάντηση του κ. Κρητικού είναι «εξαρτάται πόσο καιρό θα μας μείνει η κρίση και πόσο γρήγορα και δυνατά μπορούμε να επιστρέψουμε στην κανονικότητα. Στην καλύτερη περίπτωση που κάνουμε μία βουτιά προς τα κάτω μέχρι και 10% και από τον Μάιο-Ιούνιο ξεκινήσουν όλα πάλι και ο κόσμος έχει εμπιστοσύνη ότι μπορεί να συνεχίσει σαν να μην συνέβει τίποτα, τότε και το δάνειο δεν θα είναι τόσο αρνητικό. Δεν θα είναι ίσως τόσο δύσκολο να το πληρώσουν οι επιχειρήσεις. Από τη στιγμή όμως που η αβεβαιότητα παραμένει παραπάνω από δύο μήνες, τότε τα δάνεια θα ζημιώσουν πάρα πολλές εταιρείες. Ή δεν θα μπορέσουν να τα εξοφλήσουν, ή αν υποθέσουμε ότι μπορούν να πληρώσουν το δάνειο όταν μετά θα πρέπει να κάνουν επενδύσεις και θα χρειαστούν νέο δάνειο τότε οι τράπεζες δεν θα τους δίνουν γιατί θα πουν ότι το ρίσκο ότι θα χάσουμε το καινούργιο δάνειο θα είναι πολύ υψηλό. Δηλαδή, τα δάνεια για μία τέτοια κρίση είναι μάλλον η χειρότερη λύση. Οι άλλες δύο λύσεις είναι καλύτερες, είτε να μπει το κράτος ως μέτοχος ή να δώσει ρευστότητα χωρίς να τη ζητήσει πίσω».

Όσον αφορά τον ESM (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας), o Ελληνογερμανός οικονομολόγος αναγνωρίζει ότι ως ένα πρόγραμμα χρηματοδότησης, «είναι μία γρήγορη λύση και το βασικό πλεονέκτημα του είναι ότι είναι έτοιμο και μπορεί να δώσει δάνεια τώρα. Αυτή τη στιγμή είναι ο πιο σοβαρός μηχανισμός οικονομικής υποστήριξης γιατί βοηθάει αύριο και όχι σε ένα χρόνο ή δύο. Και εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι αυτή η συζήτηση που γίνεται τώρα για τα corona bonds, δεν δίνει άμεση λύση στην πραγματική ανάγκη δεδομένου ότι μέχρι να πούμε ότι είναι έτοιμα τα corona bonds, θα περάσει τουλάχιστον ένας χρόνος εάν όχι δύο. Θα πρέπει να παρθούν νέες αποφάσεις οι οποίες θα πρέπει να περάσουν μετά από τη Βουλή του κάθε κράτους, να σκεφτούν με ποια εργαλεία θα τα εκδώσουν κτλ». Ο κ. Κρητικός καταλήγει ότι «το κύριο ερώτημα αυτή τη στιγμή σχετικά με τη ρευστότητά είναι ότι αν δίνουμε δάνειο, τότε θα πρέπει να το εξοφλήσει η εταιρεία ή το κράτος το δίνει σαν επίδομα και άρα το πληρώνει ο φορολογούμενος; Γιατί δώρο από το τίποτα δεν υπάρχει».

Σχετικά με την πιο διαλλακτική στάση που φαίνεται να έχει η Γερμανία και η Γαλλία για την οικονομική βοήθεια που διαπραγματεύεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα ευρωομόλογα αλλά και την αδιαλλαξία της Ολλανδίας και της Αυστρίας, διασαφήνισε πως «δεν πιστεύω ότι η Γερμανία είναι πιο θετική από την Ολλανδία, αυτό πρέπει να το πούμε ξεκάθαρα! Μόλις πάει η κουβέντα στα corona bonds, βλέπουμε και στη Γερμανία πολύ αρνητικές απόψεις. Όμως σε αντίθεση με την Ολλανδία, στη Γερμανία, αναγνωρίζουν ότι είναι όντως γελοίο και παρατραβηγμένο να πεις αυτή τη στιγμή σε μία χώρα που πλήττεται από την πανδημία ότι σου δίνω δάνεια ή μία προληπτική πιστωτική “λύση” μόνο αν είσαι έτοιμος να κάνεις κάποιες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις όπως το έθεσε η Ολλανδία. Και ευτυχώς το βγάλανε από το τραπέζι. Αλλά συνεχίζει η κουβέντα μέσα στη Γερμανία. Κάποιοι λένε να δείξουμε αλληλεγγύη και να εκδώσουμε τα corona bonds όμως είναι και η άλλη πλευρά που το αποκλείει γιατί άμα γίνει μία φορά θα υπάρξουν και επόμενες και σε αυτή την περίπτωση βάζουμε τους Γερμανούς φορολογούμενους να πληρώνουν για άλλους λαούς. Οπότε εκεί συναντάει μία ισχυρή αντίσταση αυτή η συζήτηση. Υπάρχει βέβαια και μία τρίτη κουβέντα μην το ξεχάσουμε και αυτό: Στη Γερμανία, η ακροδεξιά μεγάλωσε επειδή υπήρξε η οικονομική βοήθεια για το νότο της Ευρώπης. Τα ακροδεξιά κόμματα ήταν εναντίον αυτής της βοήθειας και σήμερα βλέπουμε για πρώτη φορά η ακροδεξιά της Γερμανίας να χάνει υποστήριξη, είναι κάτω από το 10%. Γι αυτό το λόγο και μόνο, μία συζήτηση για κοινά ομόλογα δεν θα έχει υποστήριξη γιατί θα υπάρχει ο φόβος ότι δίνουν πάλι μία ευκαιρία στην ακροδεξιά. Για αυτό, εγώ τα corona bonds δεν βλέπω στη Γερμανία να βρουν μεγάλη υποστήριξη. Αλλά η χώρα είναι έτοιμη να δώσει άλλες λύσεις πολύ κοντά σε corona bonds».

Ο κ. Κρητικός προέβλεψε τη λύση που προτάθηκε σχετικά με τη δημιουργία ενός ταμείου για την ανάκαμψη όπου η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δίνει δάνεια (όπως φαίνεται μέχρι στιγμής) και τα κράτη μέλη θα δίνουν εγγυήσεις, κάτι το οποίο θα είναι κοντά στα corona bonds μόνο που δεν θα λέγεται έτσι. «Είναι αυτό που κουβεντιάζεται αυτή τη στιγμή και πιστεύω ότι είναι αυτό το οποίο θα λάβει και την πιο μεγάλη υποστήριξη από τα καθαρά corona bonds. Είναι κάπως διαφορετικός μηχανισμός από πίσω. Σε αυτή την περίπτωση, έχουμε ευρωπαϊκά ομόλογα τα οποία εκδίδει η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με εγγυήσεις των κρατών μελών. Εδώ το θέμα είναι πόσο βάζεις κάθε χώρα να εγγυάται. Υπάρχει κι άλλη μία λύση την οποία δεν την έχουμε συζητήσει μέχρι τώρα: Ξέρουμε αυτή τη στιγμή ότι κάθε χώρα συμβάλλει στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, δίνει και παίρνει χρήματα. Mία λύση είναι να σταματήσουμε προσωρινά να ζητάμε χρήματα από την Ιταλία, την Ισπανία και την Ελλάδα. Συζητιέται και αυτό. Σε αυτή την περίπτωση, μία σωστή λύση δεν υπάρχει. Πρέπει να βρεις αυτό που μπορούν να κάνουν όλες οι χώρες και να συμφωνήσουν χωρίς να νιώθουν ότι ρισκάρουν κάτι εσωτερικά αλλά και να πουν ότι είναι και προς το συμφέρον της Ευρώπης. Δεν υπάρχει δηλαδή η μία καλή λύση που τη βλέπει κάποιος και οι άλλοι όλοι είναι κουτοί».

Όσον αφορά την επιλογή για αυστηρά περιοριστικά μέτρα (lockdown) ή την εφαρμογή της θεωρίας της ανοσίας της αγέλης (herd immunity) που δοκίμασαν κάποιες χώρες στη Βόρεια Ευρώπη, τοποθετείται αρκετά ξεκάθαρα: «Εδώ σταματάμε να είμαστε μόνο οικονομολόγοι. Πρέπει όλοι μας να δούμε το “σύνολο”. Αν το σύστημα υγείας μιας χώρας αντέχει και πόσο αντέχει. Είναι κάτι το οποίο πρέπει να έχουμε και οι οικονομολόγοι στο νου μας αλλιώς βλέπουμε αυτό που έγινε στην Αγγλία όπου στην αρχή έλεγαν εντάξει δεν πειράζει, προετοιμαστείτε οι αγαπημένοι σας να πεθάνουν. Αυτό είδαμε ότι δεν είναι μία βοηθητική λύση. Αν θέλεις να αποφύγεις καταστάσεις όπως έγινε στη βόρεια Ιταλία και στη Νέα Υόρκη τότε πιστεύω ότι αυτό που έκανε η Ελλάδα σε αυτή τη φάση ήταν κάτι απίστευτα θετικό: Τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα (lockdown) που επιβλήθηκαν πολύ νωρίς την ίδια στιγμή που εδώ στη Γερμανία καθόμασταν ακόμα στις καφετέριες. Πιστεύω ότι η οικονομία θα έπεφτε πιο πολύ αν η χώρα είχε πιο πολλούς αρρώστους και νεκρούς. Πιστεύω ότι η αβεβαιότητα και η κακή διαχείρισης της κρίσης, έχει πολύ πιο σοβαρές αρνητικές συνέπειες για την οικονομία. Τώρα, αν είσαι ένας κυνικός οικονομολόγος, θα μπορούσες να πεις ότι με αυτό τον τρόπο θα μπορούσαμε να λύσουμε και το συνταξιοδοτικό. Για αυτό προσοχή, ας μην το βλέπουμε το θέμα μόνο οικονομικά, αλλά να πάρουμε το όλο σύνολο υπόψη μας και ιδιαίτερα το σύστημα υγείας. Πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι δεν υπάρχει ένας κλάδος της επιστήμης που μπορεί να δώσει από μόνος του μία ξεκάθαρη απάντηση.  Είναι πάντα το μείγμα όλων των επιστημών που πρέπει να συνεργαστεί και να λάβουν υπόψη τους και τις οικονομικές συνέπειες μέσα στην απόφαση που θα ληφθεί, αλλά και τις ιατρικές και τις κοινωνικές. Πρέπει να καταλάβουμε ότι και το να κλείσουμε τα παιδιά για άλλους τρεις μήνες μπορεί να έχει μία επίδραση στην ψυχολογία τους αλλά και ο κόσμος μπορεί να ξεσηκωθεί».

Σχετικά με τα μέτρα που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα, σχολιάζει πως σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη, η χώρα μας κάνει μία πάρα πολύ καλή δουλειά λαμβάνοντας την απόφαση να κλείσει πάρα πολύ νωρίς τις επιχειρήσεις και επιβάλλοντας την κοινωνική απομόνωση, ώστε να έχουμε πολύ μικρό αριθμό θυμάτων. Επίσης, η ταχύτητα των αποφάσεων αλλά και η επιλογή να δώσει η κυβέρνηση σε πρώτο στάδιο ρευστότητα στις επιχειρήσεις, ήταν καθοριστικής σημασίας.

«Ξέρουμε βέβαια ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πάρα πολλά περιθώρια για να συνεχιστεί αυτό και για αυτό εδώ πρέπει να επέμβει η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζοντας την χώρα με περισσότερες χρηματοδοτήσεις για να μπορεί να υπάρξει η απαραίτητη ρευστότητα. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι είναι να μη δούμε στην Ελλάδα ένα τουριστικό καλοκαίρι οπότε δεν ξέρουμε και πόσο άσχημα μετά θα πέσει το ΑΕΠ αλλά και πόσες εταιρείες θα μπορέσουν να επιβιώσουν. Αυτή είναι η πιο κρίσιμη ερώτηση. Για αυτό και ελπίζουμε ότι θα υπάρξει τον Μάιο και τον Ιούνιο ένα σταδιακό άνοιγμα ώστε να μην πάει χαμένη αυτή η χρονιά αλλά και επίσης, να μην έχουμε μία δεύτερη κρίση μετά από εννιά χρόνια οικονομικής κρίσης. Αν συμβεί αυτό, τότε θα έχουμε μία χαμένη γενιά στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα οι άνθρωποι οι οποίοι μπήκαν στην αγορά εργασίας πριν από δέκα χρόνια θα είναι συνεχώς σε μία άσχημη κατάσταση».