Γιατί η Μαρίν Λε Πεν κερδίζει έδαφος

Το Εθνικό Μέτωπο είναι λαϊκιστικό, εθνικιστικό κόμμα χωρίς σοβαρό πρόγραμμα, αλλά ταυτοχρόνως χωρίς σοβαρούς συνομιλητές. Το γαλλικό πολιτικό φάσμα είναι συγκεχυμένο: δεν υπάρχει «δεξιά»· υπάρχει αστική, φιλοευρωπαϊκή κεντροδεξιά με γκολικούς, πατριωτικούς, «μεγαλοϊδεατικούς» θύλακες· υπάρχει και μια ευρεία ποικιλία αριστερών κομμάτων που διαμορφώνουν τη φυσιογνωμία της γαλλικής κοινωνίας. Το Εθνικό Μέτωπο κερδίζει έδαφος διότι αντιπαρατίθεται στο αριστερό κατεστημένο το οποίο, ως κατεστημένο, επηρεάζει και, σε κάποιο βαθμό, καθοδηγεί το ήθος των κομμάτων και της κοινωνίας. Σε μια χώρα όπου θεωρείται επαίσχυντο να είναι κάποιος «δεξιός» (ακόμα χειρότερα «ακροδεξιός»), το κόμμα της Μαρίν Λε Πεν εκφράζει το ανείπωτο, ό,τι μια υπολογίσιμη μερίδα Γάλλων δεν τολμά να εξωτερικεύσει εξαιτίας του αριστερού κατεστημένου.

Eίναι προφανές ότι το Εθνικό Μέτωπο δεν είχε καμιά ελπίδα όταν επικεφαλής ήταν ο ανοιχτά αντισημίτης Ζαν Μαρί Λε Πεν με την τραχύφωνη ρητορική, ο οποίος, επιπλέον, επεδείκνυε τις φασιστοειδείς του συναναστροφές. Η Μαρίν Λε Πεν, χωρίς να προκαλέσει ρήξη με τον πατέρα της, αφού κληρονόμησε το κόμμα, το έστρεψε στον εκκενωμένο χώρο της παραδοσιακής λαϊκής δεξιάς. Αρνούμενη τον χαρακτηρισμό της «ακροδεξιάς», απέρριψε, στα λόγια τουλάχιστον, τις κατηγορίες της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και του αντισημιτισμού, διατηρώντας φυσικά τη θέση υπέρ της ελαχιστοποίησης της μουσουλμανικής μετανάστευσης.

Το Εθνικό Μέτωπο και οι παρόμοιοι σχηματισμοί στην Ευρώπη εμπνέονται από εχθρότητα προς την παγκοσμιοποιημένη οικονομία και το ενιαίο νόμισμα, ενώ αντιπαραθέτουν την «αγνή» επαρχία στη «διεφθαρμένη» πρωτεύουσα. Οι επιμέρους διαφορές αυτών των σχηματισμών οφείλονται, στην ουσία, στην ισχύ των αντιπάλων τους: στην Αυστρία, η αριστερά έχει μικρότερη δημοτικότητα απ’ όσο στη Γαλλία· άρα, μπορούν να ακουστούν και να εφαρμοστούν θέσεις που απαγορεύονται στη Γαλλία. Παρατηρούνται, όπως είναι φυσικό, διαφορές που οφείλονται στην ιστορία και στην εθνική ιδιοσυγκρασία: στην Ολλανδία, το Κόμμα της Ελευθερίας του Geert Wilders υπερασπίζεται ένα «φιλελεύθερο λαϊκισμό», την εκκοσμίκευση και την ελευθερία των ηθών – αξίες τις οποίες προσεγγίζει η Μαρίν Λε Πεν έναντι της ισλαμόφιλης αριστεράς· αλλά, η Συμμαχία για το Μέλλον της Αυστρίας εμφανίζεται πιο φιλελεύθερη στην οικονομία παραμένοντας συντηρητική στην κοινωνία. Η φιλοσοφία του προγράμματος του Εθνικού Μετώπου της Γαλλίας διαφέρει αρκετά από το σύστημα ιδιωτικοποιήσεων και μείωσης του κράτους που προτείνουν οι Αυστριακοί. Συχνά, όταν βλέπω τη Μαρίν Λε Πεν στην τηλεόραση, έχω την εντύπωση ότι μιλάει ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν: παρόμοια ρητορεία υπέρ των φτωχών, εναντίον των πλουσίων, εναντίον των διανοουμένων· παρόμοιος σκεπτικισμός εναντίον του «υπερ-καπιταλισμού»· παρόμοια πολιτική του θεάματος. Και, παρεμπιπτόντως, παρόμοια προβληματική οδοντοστοιχία. Δεν είναι παράδοξο που ψηφοφόροι της παραδοσιακής αριστεράς στρέφονται προς το Εθνικό Μέτωπο.

Η εντύπωση αλλάζει όταν γίνεται λόγος περί αμβλώσεων: η Μαρίν Λε Πεν αποφεύγει το ζήτημα και σ’ αυτό ταυτίζεται με τους εχθρούς της, τους μουσουλμάνους. Όσο για τη θανατική ποινή, πιστεύει στον παραδειγματισμό, στο ότι οι σκληρές ποινές θα μειώσουν την εγκληματικότητα. Σημειώνω εδώ ότι στη Γαλλία ισχύει μάλλον το property crime - poverty crime: πέρα από το προφανές ηθικό ζήτημα, λιγοστά είναι, εν τέλει, τα κακουργήματα που θα μπορούσαν να τιμωρηθούν με θάνατο, ακόμα και με ισόβια.

Η εγκατάλειψη των κοσμικών αξιών και η ισλαμοφιλία ενισχύουν την παθολογική ισλαμοφοβία και τροφοδοτούν τα κινήματα εναντίον του πλουραλισμού. Παραλλήλως, μεγεθύνουν τον κίνδυνο του ριζοσπαστικού Ισλάμ. Επειδή το πολιτικό mainstream δεν εκφράζει με το απαιτούμενο θάρρος την απλή αλήθεια ότι το Ισλάμ είναι σκοταδιστική θρησκεία με θεοκρατική πρόθεση, το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λε Πεν και τα συναφή κόμματα αυξάνουν τα ποσοστά τους. Η Μαρίν Λε Πεν αποκτά αξιοπιστία: εκστομίζει δυσάρεστες αλήθειες, οι οποίες, πράγματι, συνοδεύονται από ψευτοστατιστικές, από θεατρινισμούς, από τη συνηθισμένη μικροαστική δημαγωγία. Αλλά, το γεγονός ότι το πολιτικό mainstream δεν αναλαμβάνει την ευθύνη της αντίθεσης μεταξύ «ρεπουμπλικανικών» αξιών –κοσμικό κράτος, ισότητα ανδρών-γυναικών, ελευθερία ηθών, πλουραλισμό αλλά όχι «πολυπολιτισμικότητα»– και των αξιών του μουσουλμανικού κόσμου ενισχύει τη δημοτικότητα της Μαρίν Λε Πεν.

Το οικονομικό και κοινωνικό πρόγραμμα του Εθνικού Μετώπου είναι, αν το δούμε με επιείκεια, εντελώς ανεφάρμοστο: ο απομονωτισμός και ο προστατευτισμός βρίσκονται πίσω μας και δεν έχουν θέση στο σύγχρονο κόσμο. Υπό αυτή την έννοια, το Εθνικό Μέτωπο είναι αναχρονιστικό και ανεδαφικό· αν διαβάσουμε, ως Έλληνες, το πρόγραμμά του, θα βρούμε πολλές ομοιότητες με τα προγράμματα του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ – με ουσιώδη διαφορά, εξυπακούεται, τις θέσεις περί μετανάστευσης. Περιέργως, το Εθνικό Μέτωπο δεν αναγνωρίζει τα πιθανά οικονομικά πλεονεκτήματα της μετανάστευσης, καταγγέλλοντας, όπως θα έκανε ένα ακροαριστερό κόμμα, την αξιοποίηση των μεταναστών εκ μέρους των μεγάλων αφεντικών στη διατήρηση χαμηλών ημερομισθίων.

Το Εθνικό Μέτωπο δεν είναι μια απλή πολιτική παλαβομάρα – διότι δεν υπάρχουν «απλές» πολιτικές παλαβομάρες: για όλα τα πολιτικά φαινόμενα –ιδίως για εκείνα που παίρνουν ιστορικές διαστάσεις–υπάρχουν αιτίες· υπάρχουν ευθύνες. Επίσης, υπάρχουν ανησυχητικές πλευρές της πραγματικότητας όπως η δύσκολη συμβίωση μεταξύ των μεταναστών και των Γάλλων στις φτωχές γειτονιές, η οποία ούτε εξηγείται από την υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος ούτε αντιμετωπίζεται μέσω του κοινωνικού κράτους. Το Εθνικό Μέτωπο προβάλλει, άλλοτε με ξύλινη γλώσσα, άλλοτε με γλώσσα κατανοητή, μια ρεαλιστική περιγραφή αυτής της δύσκολης συμβίωσης: την προαναφερθείσα «μικρή» εγκληματικότητα, την εχθρότητα, τον διαφορετικό τρόπο ζωής, τη λεκτική κακοποίηση και, μέσω του απωθητικού θεάματος της μαντίλας, τον εγκλεισμό των γυναικών. Έτσι, προσελκύει τους Γάλλους που νιώθουν εξόριστοι στην ίδια τους τη συνοικία. Η γαλλική αριστερά δεν αναγνωρίζει τη δυσκολία του συγχρωτισμού ανθρώπων από διαφορετικά σύμπαντα, με διαφορετικές θρησκείες, γλώσσες και ήθη. Παριστάνοντας ότι δεν βλέπει το πρόβλημα, εύχεται να λυθεί μοναχό του.

Μια πρόσθετη αιτία της επιτυχίας της Μαρίν Λε Πεν είναι οι επιθέσεις εναντίον της. Παρά την έντονη παρουσία της στα μέσα ενημέρωσης, θεωρείται υπό διωγμόν: εμφανίζεται ως θύμα μισογυνισμού, φανατισμού και διπλής ηθικής. Την κατηγορούν ότι στο παρελθόν της υπάρχει το ακροδεξιό μίσος κι εκείνη, όπως αναμενόταν, απαντά ότι στο παρελθόν της σημερινής αριστεράς υπάρχει η τρομοκρατία, ο μηδενισμός, η βία, οι εκκαθαρίσεις. Η διαμάχη εξελίσσεται με τον σφοδρό γαλλικό τρόπο: κι όπως συμβαίνει συνήθως στην πολιτική, οι διαφορές που υπογραμμίζονται είναι εκείνες στους κόλπους της ίδιας πολιτικής οικογένειας – η Μαρίν Λε Πεν επικρίνει τη δεξιά περισσότερο απ’ όσο επικρίνει την αριστερά. Το φαινόμενο Εθνικό Μέτωπο δεν οφείλεται στην «κρίση»· οφείλεται στην κίνηση της δεξιάς προς το κέντρο, στην υιοθέτηση αριστερών και κεντρώων θέσεων εκ μέρους των κομμάτων όπως το UMP. Η ίδια η πορεία των πραγμάτων επέβαλε μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της γαλλικής δεξιάς που, για τη δεκαετία του 1970, σήμαιναν πρόοδο – ωστόσο, σήμερα το πολιτικό φάσμα εμφανίζει ρήγμα και εκεί βρίσκει χώρο το Εθνικό Μέτωπο.