Εξ αποστάσεως ή εις τον οίκον εκπαίδευση;

Γράφει η Μαίρη Λεοντσίνη*

Ξαφνικά χρησιμοποιήσαμε τις πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης, τα δωμάτια των σπιτιών μας έγιναν χώροι δουλειάς, με τη φόρμα ή την πιτζάμα από τη μέση και κάτω, και φουλάρια, εσάρπες, σακάκια και γραβάτες από τη μέση και πάνω, αρχίσαμε να κάνουμε μάθημα, «συνεχίσαμε» τα μαθήματά μας, τις επιβλέψεις εργασιών και τα ερευνητικά πραγράμματά μας μπροστά στις οθόνες μας. Στις οθόνες αυτές, βλέπουμε μαθητ-ές, -ριες, φοιτητ-ές, -ριες, συνεργάτ-ες, -ριες, ακούμε γάτες και σκύλους, απορροφητήρες, χτυπάνε τηλέφωνα, περνάνε μαμάδες, μπαμπάδες, βλέπουμε πρόσωπα, αλλά και κλειστές κάμερες. Και σα να μη συμβαίνει τίποτα «συνεχίζουμε» τις παραδόσεις μας, οργανώνουμε τις εργασίες και ασκούμε παιδαγωγικό έργο. Στο πανεπιστήμιο, η εξοικείωση με τις πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης ήταν πιο εύκολη, καθώς τις χρησιμοποιούσαμε (στην ασύγχρονη κυρίως μορφή τους) εδώ και καιρό, ως μέσο για τη διακίνηση πληροφορίας, κειμένων, ηχητικού υλικού και συμπληρωματικών ερεισμάτων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Τώρα, ο κοινωνικός λόγος με αφορμή αυτη τη διαδικασία, παρήγαγε ενθουσιασμό, γκρίνια, φοβίες, δεινολογία για τη μελλοντική γενίκευση της πρακτικής, η οποία θα απειλούσε τα επαρχιακά πανεπιστήμια, αλλά και χιούμορ, αφού γίναμε Σίλικον Βάλεϊ.

Οι ενθουσιώδεις επαίρονται (ίσως και εκπλήσσονται κατά βάθος…) με την προσαρμόστικότητά τους και (εμμέσως ή αμέσως) επικρίνουν τη μέχρι τώρα τεχνοφοβική αντιμετώπιση των ψηφιακών μέσων από την πλειονότητα του εκπαιδευτικού κόσμου. Μερικές φορές, λένε ότι τώρα όλα είναι καλύτερα, αφού στις αίθουσες διδασκαλίας συχνά οι προτζέκτορες δε λειτουργούν ή οι φοιτητ-ές, -ριες περιορίζονται να φωτογραφίζουν τις διαφάνειές μας με τα κινητά.

Οι πολέμι-οι, -ες αγωνιούν για τα την απώλεια της διά ζώσης επαφής με μαθητ-ές, -ριες, φοιτητ-ές, -ριες και τα αποτελέσματά της στη διδακτική διαδικασία, αποδοκιμάζουν την άνωθεν επιβολή της συνέχισης της διδασκαλίας, ενώ -ο-κόσμος-χάνεται ή και την έλλειψη σχετικής τεχνογνωσίας.

Είναι αλήθεια ότι οι εκπαιδευτικές διαδικασίες δεν είναι ούτε ενιαίες ούτε απαράλλακτες σε όλες τις βαθμίδες.

Εκτός από αυτές τις δύο ακραίες αντιδράσεις, οι περισσότερ-ες, -οι εκπαιδευτικοί προσπαθούν, δουλεύουν, προβληματίζονται, συζητούν μεταξύ τους, χωρίς βεβαιότητες.

Όπως πάντα όμως, κυριαρχεί το εύκολο διπολικό σχήμα και πρυτανεύει η ποδοσφαιρική αντιμετώπιση. Στο κέντρο του στρογγυλού φελλού που πετάμε τα βελάκια τοποθετείται έτσι ένας νέος στόχος: η εξ αποστάσεως εκπαίδευση με ψηφιακά μέσα. Όσο πιο κοντά στο (φαντασιακό) στόχο φτάνουμε, υπερχαίρουμε.

Στην πραγματικότητα όμως δεν έχουμε συζητήσει σοβαρά γι αυτό που κάνουμε και υποθέτω ότι οι ειδικοί της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σύντομα θα αναπτύξουν σοβαρό προβληματισμό με την απαιτούμενη επιστημονική ενάργεια.

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι ένα πολύ σοβαρό και (παλιό πια) πεδίο των επιστημών της αγωγής, με σοβαρή θεωρητική τεκμηρίωση, εργαλεία σχεδιασμού, υλοποίησης και αξιολόγησης. Όμως, όπως συχνά συμβαίνει με τα αντικείμενα των Κοινωνικών Επιστημών, όλ-ες, -οι διατυπώνουν γνώμες, απόψεις και κρίσεις, που τις υπερασπίζονται φανατικά με μοναδική  τεκμηρίωση την προσωπική «εμπειρία». Στον κοινό νου, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αφορά ομάδες που δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στην τυπική διά ζώσης εκπαίδευση και ως τέτοια έχει μια υποτιμητική διάσταση, αφού οι αποδέκτ-ες, -ριες δεν προορίζονται για την κοινωνική διάκριση, ή για την (στα καθ’ημάς πολύπαθη) «αριστεία». Πρόκειται δηλαδή για ανθρώπους που ξεκίνησαν τη (συνήθως) ανειδίκευτη αμειβόμενη εργασία σε πολύ νεαρή ηλικία, και βέβαια είναι συχνά μέλη μειονοτικών ομάδων, γυναίκες και έγχρωμα άτομα.

Σε αυτή την περίπτωση, η  κοινωνική ιεραρχία εκφράζεται με ένα ακόμη όπλο: την αντίθεση ανάμεσα στην εξ αποστάσεως και στη διά ζωσης εκπαίδευση.

Στην υποχρεωτική οικιακότητα του εγκλεισμού όμως, δεν κάνουμε εξ αποστάσεως εκπαίδευση: απλώς με τη βοήθεια των ψηφιακών μέσων συνεχίζουμε (;) μια διδακτική διαδικασία σχεδιασμένη για άλλα περιβάλλοντα, με διαφορετικές συνθήκες και παροχές, χωρίς βιβλιοθήκες, με διαφορετικούς εκπαιδευτικούς στόχους και προτεραιότητες. Επίσης απευθυνόμαστε σε ανθρώπους που φοβούνται, αγωνιούν για την εργασιασκή επισφάλεια, ίσως δεν απολαμβάνουν την άνεση της οικιακής ζωής και ενδεχομένως κακοποιούνται. Στο βαθμό που δεν αλλάξαμε τα προγράμματα σπουδών και δε συζητήσαμε τους όρους προσαρμογής μας στη νέα συνθήκη, δεν υπάρχει χώρος ούτε για αυταπάτες κανονικότητας ούτε για μομφές στην επιβολή.

Αν συμφωνήσουμε ότι η εκπαίδευση και η υγεία είναι δημόσια αγαθά, δηλαδή ενισχύονται και οι συνέπειές τους στην κοινωνία πολλαπλασιάζονται όσο περισότερο καθίστανται διαθέσιμες και χρησιμοποιούνται, η έκτακτη (παγκόσμια) απειλή της υγείας, προκαλεί νέες και αναγκαστικά ασχεδίαστες αντιδράσεις στην εκπαίδευση.

Στη Γαλλία, με αυξανόμενη αμηχανία, αναζητούν τους τρόπους για να διασφαλίσουν την «παιδαγωγική συνέχεια»: αυτή μπορεί να αφορά την κάλυψη της ύλης ή και την προετοιμασία για την επιστροφή στις αίθουσες διδασκαλίας. Κάτι τέτοιο κάνουμε κι εμείς, κι ας συνεχίσουμε να το κάνουμε, όπως μπορούμε. Είναι βέβαιο ότι γίνονται πολλά, με τρόπους που δεν είχαμε προβλέψει, όπως και πολλά δεν μπορούν να γίνουν χωρίς εκ νέου σχεδιασμό. Αυτή τη στιγμή, η συζήτηση δεν αφορά την (ψευδή) αντίθεση ανάμεσα στη διά ζώσης και στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Ο ενθουσιασμός και οι μεμψιμοιρίες τροφοδοτούν τις ανισότητες (ακόμη και με τις ευγενέστερες των προθέσεων). Ας συζητήσουμε λοιπόν τι ακριβώς συμβαίνει κι ας αφήσουμε τους / τις ειδικούς της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης να εμβαθύνουν στην έκτακτη εις τον οίκον διδασκαλία μας…

*Η Μαίρη Λεοντσίνη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΤΕΑΠΗ - ΕΚΠΑ