Οι συνέπειες της απομόνωσης στον ψυχισμό μας

Η απομόνωση δεν είναι μία αλλά πολλές –και κάθε είδος απομόνωσης επιδρά διαφορετικά στην ψυχική μας διάθεση.

Η επιβεβλημένη απομόνωση, ως μέρος του ποινικού συστήματος, θεωρείται ανακάλυψη των Κουάκερων της Πενσυλβάνιας, την τελευταία δεκαετία του 18ου αιώνα.  Οι Κουάκεροι ήταν εναντίον της σκληρής σωματικής τιμωρίας. Θεωρούσαν πως ο χρόνος που είχε στη διάθεσή του για περισυλλογή και μετάνοια ο κάθε απομονωμένος κρατούμενος, καθώς και η συστηματική μελέτη της Βίβλου, θα είχε τόσο για τον ψυχισμό του φυλακισμένου όσο και για το κοινωνικό σύνολο πολύ μεγαλύτερα οφέλη απ’ ό,τι τα φρικιαστικά βασανιστήρια που επιβάλλονταν έως τότε.

Άλλωστε ο εγκλεισμός στην φυλακή, όπως γνωρίζουμε, έχει κάποιες φορές το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό στο οποίο αποσκοπεί η επιβολή του Νόμου, αφού κάποιοι φυλακισμένοι τον χρησιμοποιούν ως ευκαιρία για να δικτυωθούν με άλλους κρατούμενους και να σχεδιάσουν μαζί τους περισσότερες παραβατικές ενέργειες που θα θέσουν σε εφαρμογή ευθύς αμέσως μόλις αποφυλακιστούν. Αντίθετα, η απομόνωση των ενόχων φαίνεται να περιορίζει την εγκληματική συμπεριφορά αφού δεν προσφέρει ευκαιρία για τέτοιου είδους συναναστροφές.

Η απομόνωση των κρατουμένων, ωστόσο, είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία ψυχικών προβλημάτων ή σε κάποιες περιπτώσεις για την πλήρη ψυχοδιανοητική κατάρρευση φυλακισμένων -- με ακραία παραδείγματα αυτά του αυτοτραυματισμού και της προσπάθειας ορισμένων  να βάλουν τέλος στη ζωή τους προκειμένου να μην χρειάζεται να υποστούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα το μαρτύριο της απόλυτης μοναξιάς.

Στις περιπτώσεις των  ποινικών συστημάτων άλλων κρατών, όπως της Δανίας και της Σουηδίας, αυτή η μορφή τιμωρίας είναι ακόμα και σήμερα διαδεδομένη και επιβάλλεται συνήθως σε κατηγορουμένους που περνούν εβδομάδες ή μήνες σε αυστηρή απομόνωση πριν εκδικαστεί η υπόθεσή τους. Ακόμα λοιπόν και στις μέρες μας, όπου στις περισσότερες χώρες οι κρατούμενοι έχουν ημερησίως δύο υποχρεωτικές τριαντάλεπτες εξόδους από το κελί τους  για σωματική άσκηση, και τους επιτρέπονται τα βιβλία, η συγγραφή επιστολών, η τηλεόραση και το ραδιόφωνο, συχνά παρουσιάζουν μια σειρά από χαρακτηριστικά διανοητικά και ψυχικά συμπτώματα που συνδέονται άμεσα με την μορφή τιμωρίας που τους επιβάλλεται: μερική απώλεια μνήμης, αδυναμία συγκέντρωσης, δυσκολία να υπολογίσουν τι ώρα της ημέρας είναι.

Είναι μάλιστα συνηθισμένο για αρκετούς να ακολουθούν με εμμονική προσήλωση διάφορα «τελετουργικά» προκειμένου να σηματοδοτήσουν το πέρασμα του χρόνου και να αποδώσουν μια δομή στη μέρα τους. Η απότομη διακοπή αυτών των επαναληπτικών τελετουργικών μπορεί μάλιστα  να οδηγήσει κάποιον φυλακισμένο σε ασυγκράτητο θυμό ή απελπισία.

Αρκετές έρευνες δείχνουν ότι όταν η υποχρεωτική απομόνωση συνοδεύεται από αβεβαιότητα για την διάρκειά της, και από κάποιας μορφής σωματική απειλή, μπορεί να διαταραχθεί η φυσιολογική διανοητική λειτουργία του ατόμου. Γενικότερα, η επιβολή απομόνωσης, ειδικά όταν πρόκειται για περισσότερες από δύο ή τρεις εβδομάδες, συνήθως επιφέρει ανεξήγητη κόπωση και παραίτηση που μπορεί να αγγίξει την ολοκληρωτική απάθεια ή αντίθετα να προκαλέσει υστερία και κρίσεις πανικού. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις έχουμε απώλεια ελέγχου των συναισθημάτων η οποία ανακτάται σταδιακά και με δυσκολία μετά την λήξη της φυλάκισης.

Το ερώτημα που εγείρεται είναι αν τα όσα ισχύουν στην περίπτωση όσων κρατουμένων τίθενται σε πολύμηνη ή και πολύχρονη απομόνωση ως μέρος του τρόπου που εκτίουν την ποινή φυλάκισής τους, θα ήταν δυνατόν να ισχύουν και για τους πολίτες οι οποίοι, για την προστασία της υγείας τόσο της δικής τους όσο και των οικείων τους, περιορίζουν τις μετακινήσεις τους, θέτοντας τον εαυτό τους σε απομόνωση.

Δεν θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η καραντίνα στην οποία έχουν υποβληθεί πλέον οι πολίτες των περισσότερων χωρών, είναι πιθανόν να επιφέρει στον ψυχισμό μας ένα ισχυρό και δύσκολα αναστρέψιμο πλήγμα;

Με βάση τα όσα αναρτώνται στα μέσα μαζικής δικτύωσης και ακούγονται σε κάποια από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, θα πίστευε κανείς ότι η καραντίνα έχει τιμωρητικό χαρακτήρα και πως  το τελευταίο διάστημα οι περισσότεροι πολίτες διάγουν τον βίο τους σε ένα απομονωμένο μπουντρούμι, εκτίοντας μια εντελώς αδικαιολόγητη ποινή, πλήρως αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο.

Η αλήθεια όμως είναι ότι παρά τα περιοριστικά μέτρα που έχουν αλλάξει εντελώς την καθημερινότητά μας, ο μέσος πολίτης έχει πρόσβαση σε αδιάλειπτη πληροφόρηση για κάθε είδους εξελίξεις, την δυνατότητα να επικοινωνεί καθημερινά με διάφορους τρόπους με συγγενείς, φίλους και συναδέλφους, καθώς και μια πληθώρα πολιτιστικών και υλικών αγαθών που κάνουν πιο ευχάριστη ή έστω πιο υποφερτή την απομόνωσή του.

Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι η μοναξιά ή ο περιορισμός στο σπίτι δεν έχουν μόνο αρνητικές διαστάσεις. Έχει παρατηρηθεί ότι, αποκομμένο από τις διαρκείς επαφές και τις διασκεδάσεις της καθημερινότητας,το άτομο ενθαρρύνεται να αντλήσει από τα αποθέματα φαντασίας και δημιουργικότητας που διαθέτει ώστε να παράγει έργα που του δίνουν ικανοποίηση και εμπλουτίζουν την προσωπική του ταυτότητα.

Μία από τις διαστάσεις, επίσης, του περιορισμού μετακινήσεων, ακόμα και αν το άτομο βρίσκεται στον ίδιο χώρο με άλλα μέλη της οικογένειάς του, είναι πως κάποιες στιγμές θα περάσει χρόνο διαλογιζόμενο το παρελθόν του, τις επιλογές ζωής του, καθώς και τις επιθυμίες του για το μέλλον.

Στην περίπτωση μάλιστα της καραντίνας που επιβάλλεται σε όλους τους πολίτες εξίσου ως μέσο προστασίας προκειμένου να  περιοριστεί η διάδοση του ιού, είναι πιθανόν πολλοί να αισθάνονται ανακούφιση για την δυνατότητα να παραμείνουν ασφαλείς στο σπίτι, αλλά και για την ευκαιρία να αναστοχαστούν, ή να κάνουν σχέδια για ένα μέλλον απαλλαγμένο από την πανδημία.