Πανδημία, το τελευταίο στάδιο της αλαζονικής αυτάρκειας

Η Annie Ernaux είναι συγγραφέας. Είναι πια 78 ετών και έχει επαξίως κερδίσει το δικαίωμα να απευθύνεται στους ισχυρούς. Γεννήθηκε στα δύσκολα χρόνια του πολέμου σε μία περιοχή της Γαλλίας όπου ο θάνατος πότισε βαθιά τη γη. Στη Νορμανδία. Έζησε άλλους δύο τραυματικούς πολέμους για τη χώρα της. Της Ινδοκίνας με το Ντιεν Μπιέν Φου και της Αλγερίας. Πόλεμοι που χάραξαν ανεξίτηλα το συλλογικό υποσυνείδητο της μεταπολεμικής Γαλλίας. Η γυναίκα αυτή αποφάσισε να επικοινωνήσει στον Εμανουέλ Μακρόν τις σκέψεις της. Να του υπενθυμίσει πως στη Γαλλία της Πανδημίας η μάχη δίνεται στους διαδρόμους του γαλλικού ΕΣΥ, με το προσωπικό που διασφαλίζει τη λειτουργία αυτού του συστήματος του οποίου ο πυρήνας δομήθηκε επί κυβερνήσεως Λέον Μπλουμ στον Μεσοπόλεμο, στην κυβέρνηση του «Λαϊκού Μετώπου» όταν στη Γερμανία, την Ιταλία και την Ισπανία θέριευαν οι εφιάλτες του φασισμού.

Καμία κυβέρνηση δεν τόλμησε να αμφισβητήσει αυτό το κοινωνικό σύστημα παροχής υπηρεσιών Υγείας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Πριν από δέκα χρόνια, επί σοσιαλιστή Ολάντ ακόμη, άρχισε η μεθοδική «κατεδάφιση». Συνέχισε ο Εμανουέλ Μακρόν επιχειρώντας να ισοσκελίσει τα χρέη. Αλλά να που ο ιός ανέτρεψε τα πάντα. Τα συστήματα «γονάτισαν», όπως και οι άνθρωποι. Πριν από δύο μήνες οι γιατροί των δημόσιων νοσοκομείων διαδήλωναν πετώντας τις άσπρες μπλούζες τους σε έναν σωρό στη μέση του δρόμου. Ήταν μία κίνηση απόγνωσης. Δύο μήνες μετά οι πάντες κρέμονται από αυτούς, τους κακοπληρωμένους, τους εξαντλημένους, τους απαξιωμένους. Έκλεισαν μονάδες στη γαλλική επαρχία για τη διασφάλιση της «οικονομικής σταθερότητας». Έκλεισαν Κέντρα Υγείας. Έκλεισαν υπηρεσίες παροχής ιατρικής βοήθειας στο σπίτι, στους ηλικιωμένους και ανήμπορους ασθενείς.

Η επόμενη ημέρα μετά την Πανδημία προφανώς και δεν θα είναι η ίδια. Ήδη η Ευρώπη πορεύεται χωρίς τις σταθερές στις οποίες βασίστηκε το γερμανικό οικονομικό θαύμα της σταθερότητας. Δεν υπάρχουν πια κανόνες. Το Μάαστριχτ πεθαίνει και οι ρήτρες του οικονομικού συστήματος διαχείρισης της ΕΕ εξαντλήθηκαν. Η επόμενη ημέρα προφανώς δεν θα είναι η ίδια όσο και εάν ορισμένοι πιστεύουν πως οι συστημικοί κανόνες οικονομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς δεν έχουν ημερομηνία λήξης.

Η Annie Ernaux δεν είναι καμία επαναστάτρια που θα έκανε το αίμα των Γάλλων και των Ελλήνων δεξιών να παγώνει. Δεν είναι καν ακτιβίστρια. Είναι μία ηλικιωμένη γυναίκα η οποία απλά αντιλαμβάνεται τι επιτάσσει η κοινή λογική. Πως όταν θες να ζεις σε μια κοινωνία δίκαιη και ανταποδοτική, τότε όλοι πρέπει να συνεισφέρουν και να μοιράζονται τον πλούτο. Πως Δημόσια Υγεία και Δημόσια Εκπαίδευση είναι κοινά αγαθά, πρώτης ανάγκης. Αποδείχτηκε με τραγικές συνέπειες του λόγου το αληθές. Το σύμβολο αυτής της Πανδημία δυστυχώς θα είναι η Νέα Υόρκη. Μία μητρόπολη του κόσμου χωρίς ΕΣΥ, χωρίς δομές, φτιαγμένη για τους έχοντες από τους ίδιους τους κατέχοντες. Δεν εκδικείται η Φύση τον άνθρωπο. Εκδικείται ο άνθρωπος τον ίδιο του τον εαυτό.

Η επόμενη ημέρα, όσο και αν η προοπτική αυτή ενοχλεί κάποιους, θα οδηγήσει σε ένα προοπτικό πισωγύρισμα. Οξύμωρο, θα πείτε. Το αποδιοργανωμένο κοινωνικό κράτος στις δυτικές δημοκρατίες, η απομείωση της ισχύος των δημοκρατικών θεσμών (βλέπε την επιχειρούμενη αθλιότητα του Όρμπαν στην Ουγγαρία με τη θεσμική επιβολή καθεστώτος Χούντας επ’ αόριστον μάλιστα) θα προσανατολίσουν τους πολίτες σε μία νέα περίοδο απαίτησης ενός νέου συστήματος αξιολόγησης της κοινωνικής ζωής, της οικονομικής προσφοράς και της εργασιακής συμμετοχής.

Οι πάντες ομιλούν πλέον για τις δραματικές επιπτώσεις από τις διαστρωματικές ανισότητες στον πλανήτη και σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Είχε προειδοποιήσει ο Πικετί αλλά κάποιοι δεν ήθελαν να τον ακούσουν. Μετά ήρθε η σειρά των «γκουρού του καπιταλισμού» να προειδοποιήσουν πως οι ανισότητες στον κόσμο θα είναι πηγή αστάθειας και καταστροφών. Από τον Μπιλ Γκέιτς έως τον Ρουμπινί και από το Νταβός έως τα εξειδικευμένα Forum της Πολιτικής Οικολογίας και της αντιμετώπισης του Μεταναστευτικού, οι πάντες άρχισαν να συνειδητοποιούν την πραγματικότητα. Ήταν και αυτή η ολοφάνερη αδυναμία του συστημικού οικονομικού περιβάλλοντος να ανακαλύψει κάποια οικονομική ανάσα σε ένα σύστημα που εδώ και καιρό δεν παράγει κέρδη. Τα απαιτούμενα από το σύστημα κέρδη, για να εξηγούμεθα. Όχι τα αυτονόητα κέρδη. Ήδη από την αρχή του φθινοπώρου 2019-2020 οι οικονομολόγοι προειδοποιούσαν για επερχόμενη κρίση, μεγαλύτερη από εκείνην της Lehman Brothers του 2008. Τότε δεν υπήρχε ιός στον ορίζοντα. Ούτε κανείς γνώριζε την τεράστια κεντρική αγορά του Ουχάν.

Όταν άρχισε η ειδική αρθρογραφία περί γεωπολιτικών ανατροπών λόγω Πανδημίας ή για τον θάνατο του νεοφιλελευθερισμού, όχι σε έντυπα της «αποτρόπαιας» Αριστεράς αλλά από τις διπλωματικές επιθεωρήσεις του συστήματος αξιών της Μητρόπολης του Δυτικού Κόσμου, δηλαδή στα έντυπα “Foreign Affairs” και “Foreign Policy” επί παραδείγματι, τότε κάποιοι υποψιάστηκαν και δικαίως πως κάτι το ιδιαίτερα σημαντικό βρίσκεται σε εξέλιξη. Κάποια αλλαγή λογικής στη διαχείριση του συστήματος αξιών και αξιολόγησης.  

Σίγουρα όλα τα παραπάνω θα προκαλούν τον γέλωτα σε εκείνους που πιστεύουν πως ο «καλός Θεός της Ελλάδας» θα μας γλιτώσει για άλλη μία φορά από τις δύο παγκόσμιες απειλές. Τον COVID-19 και την προοπτική ολικής επαναφοράς της κεντροαριστερής – αριστερής προσέγγισης στη διεκδίκηση διαχείρισης των κοινών. Αστειευόμενος και προκλητικός, θα τολμούσα να ισχυριστώ πως ο νέος κορωνοϊός είναι «αναρχομαοϊκός», αλλά στην εποχή μας ακόμη και το χιούμορ ποινικοποιείται από την επιδρομή του νέου πολιτικά ορθού κώδικα. 

Δεν πρόκειται για αναβίωση κάποιων αριστερών ανακλαστικών του παρελθόντος ή μία επανάληψη αριστερών κλισέ των προηγούμενων δεκαετιών. Πρόκειται για την επαναφορά της λογικής στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών και στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων.

Ποια είναι η προσέγγιση αυτή; Έχουμε την εντύπωση πως ορισμένα ζητήματα πρέπει να «τοποθετηθούν» από την αρχή λες και η Ιστορία απώλεσε τη μνήμη της. Θέλει άραγε πολύ μεγάλη προσπάθεια να αντιληφθεί ο πολίτης πως το «Obama Care» ήταν μία σωστή προσέγγιση; Θέλει πολύ κόπο για να κατανοήσουν οι πολίτες πως εν έτη 2020 η Νέα Υόρκη ήταν εντελώς ανυπεράσπιστη απέναντι στην Πανδημία, αν πιστέψουμε τις καταγγελίες των αρμοδίων σχετικά με τις ελλείψεις ακόμη και σε αναλώσιμα υλικά; Ή μήπως δεν καταλαβαίνουμε πως το ιταλικό ΕΣΥ στη Λομβαρδία λύγισε νωρίτερα του αναμενομένου μετά από δύο δεκαετίες αλόγιστης προσπάθειας του Μπερλουσκονισμού σε συνεργασία με τη Λέγκα του Βορά να μειώσουν τις κοινωνικές δαπάνες; Αν «γονάτισε» η Λομβαρδία, φανταστείτε τι θα συνέβαινε αν η επιδημία είχε βάναυσα προσβάλει τον πτωχότερο ιταλικό νότο. Μέχρι στιγμής έχει αποφευχθεί κάτι τέτοιο. Δεν πρόκειται λοιπόν για αναβίωση κάποιων αριστερών ανακλαστικών του παρελθόντος ή μία επανάληψη αριστερών κλισέ των προηγούμενων δεκαετιών. Πρόκειται απλούστατα για την επαναφορά της λογικής στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών και στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων.

Ας γυρίσω πίσω στην επιστολή της Γαλλίδας συγγραφέως Annie Ernaux στον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας. Δεν θα άλλαζα ούτε ένα σημείο στίξης.  

Cergy, 30 Mαρτίου 2020

Κύριε Πρόεδρε,

«Σας γράφω ένα γράμμα
που θα το διαβάσετε ίσως
εάν βρείτε τον χρόνο»

Απευθύνομαι σε εσάς που επηρεάζεστε τόσο έντονα από τη λογοτεχνία, αφού αυτή η εισαγωγή θα πρέπει να σας επαναφέρει στη μνήμη κάτι πολύ συγκεκριμένο. Πρόκειται για την αρχή του τραγουδιού του Boris Vian «Ο Λιποτάκτης» που γράφτηκε το 1954 στο χρονικό διάστημα μεταξύ του πολέμου της Ινδoκίνας και εκείνου της Αλγερίας. Σήμερα, ό,τι και να πείτε, δεν βρισκόμαστε σε κατάσταση πολέμου, ο εχθρός δεν είναι ανθρώπινος, δεν μας μοιάζει, δεν διαθέτει ούτε σκέψη ούτε και τη διάθεση να εξαφανίσει το κάθε τι, αγνοεί την έννοια των συνόρων καθώς και αυτή των κοινωνικών διαφορών, πολλαπλασιάζεται στα τυφλά, πηδώντας από ένα άτομο στο άλλο. Τα όπλα, διότι, επιμένετε σε αυτό το πολεμικό λεξιλόγιο, είναι τα κρεβάτια των νοσοκομείων, οι αναπνευστήρες, οι μάσκες και τα τεστ αναλύσεων, είναι οι γιατροί, οι επιστήμονες, οι νοσηλευτές. Ε λοιπόν, από τότε που διοικείτε τη Γαλλία, κωφεύετε στις προειδοποιητικές κραυγές των πολιτών και του κόσμου της ΥΓΕΙΑΣ που σημαίνουν συναγερμό. Κωφεύετε σε αυτό το σύνθημα που μπορούσαμε να διαβάσουμε σε εκείνο το πανό μιας διαδήλωσης τον περασμένο Νοέμβριο. «Το κράτος μετρά τα λεφτά του και εμείς θα μετρήσουμε τους νεκρούς μας». Αυτό το σύνθημα αντηχεί με μια εντυπωσιακή τραγικότητα τις μέρες αυτές. Αλλά εσείς προτιμήσατε να ακούτε εκείνους που προπαγανδίζουν την αποδέσμευση του κράτους προσβλέποντας στη μεγιστοποίηση των κερδών, την ομαλοποίηση της ρευστότητας, όλη αυτή την τεχνοκρατική ορολογία η οποία είναι αποστεωμένη και πνίγει κάθε επαφή με την αλήθεια και την πραγματικότητα. Αλλά κοιτάξετε, είναι αυτές οι δημόσιες υπηρεσίες οι οποίες αυτή τη στιγμή διασφαλίζουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό τη λειτουργία της χώρας, τα νοσοκομεία, τη δημόσια εκπαίδευση όπου εργάζονται χιλιάδες καθηγητές και δάσκαλοι με τόσο άθλιες αμοιβές, τη δημόσια επιχείρηση ηλεκτρισμού, τα ταχυδρομεία, το μετρό και τους σιδηροδρόμους. Για αυτούς καθώς και άλλους πρόσφατα είχατε πει πως δεν είναι τίποτα. Τώρα είναι τα πάντα. Είναι αυτοί που εξακολουθούν να αδειάζουν τα σκουπίδια μας, να χτυπάνε τις τιμές στα ταμεία των σουπερμάρκετ, να μας φέρνουν στο σπίτι μας τις πίτσες, να εγγυώνται δηλαδή τη συνέχιση αυτής της ζωής με υπηρεσίες τόσο απαραίτητες όσο και οι πνευματικές δραστηριότητες. Ναι, είναι η καθημερινότητα της υλικής εκδοχής της ζωής. Ακούγεται περίεργα αυτή η λέξη «ανθεκτικότητα», που παραπέμπει σε ανακατασκευή, σε ανάπλαση, μετά από έναν σοβαρό τραύμα-καταστροφή. Δεν βρισκόμαστε ακόμα εκεί. Αλλά προσέξτε, κύριε Πρόεδρε. Προσέξτε στις επιπτώσεις των καιρών της απομόνωσης, τις ενδεχόμενες ανατροπές της τρέχουσας τάξης των πραγμάτων. Τέτοιοι καιροί προσφέρονται για αμφιβολίες και αμφισβητήσεις. Είναι καιροί που κάποιοι μπορεί να σκεφτούν ότι επιθυμούν έναν καινούργιο κόσμο. Όχι τον δικό σας! Όχι εκείνο τον κόσμο στον οποίο τις αποφάσεις τις λαμβάνουν οι χρηματιστές οι οποίοι συμπεριφέρονται χωρίς ντροπή υποστηρίζοντας την εργασία μέχρι και εξήντα ώρες την εβδομάδα. Είμαστε πολλοί εκείνοι που δεν επιθυμούμε ένα κόσμο στον οποίο η πανδημία φέρνει στην επιφάνεια κραυγαλέες ανισότητες. Είμαστε πολλοί που επιθυμούμε αντιθέτως έναν κόσμο όπου οι βασικές ανάγκες, η υγιεινή διατροφή, η δημόσια υγεία, η κατοικία, η εκπαίδευση, η πολιτισμική επιμόρφωση, η κουλτούρα, θα πρέπει να είναι για όλους. Έναν κόσμο όπου η αλληλεγγύη περιγράφει ακριβώς την έννοια μίας διαφορετικής κοινωνικής προοπτικής.

Πρέπει να γνωρίζετε, κύριε Πρόεδρε, ότι δεν πρόκειται να αφήσουμε κανέναν να κλέψει τη ζωή μας διότι δεν έχουμε παρά μόνο αυτήν και τίποτα δεν αξίζει περισσότερο από τη ζωή μας. Αναφέρομαι σε ένα ακόμη τραγούδι του Alain Souchon. Δεν θα σας αφήσουμε να λογχίσετε για πολύ τις δημοκρατικές ελευθερίες μας οι οποίες σήμερα έχουν περιοριστεί. Επικαλούμαι δηλαδή την ελευθερία η οποία επιτρέπει σε αυτή την επιστολή που σας στέλνω, αντίθετα με εκείνη του Boris Vian η οποία απαγορεύτηκε τότε να μεταδοθεί από το ραδιόφωνο, να διαβαστεί σήμερα το πρωί από τη ραδιοσυχνότητα ενός ραδιοφωνικού σταθμού εθνικής εμβέλειας.

Anni Ernaux

Υ.Γ. Την επιστολή της Annie Ernaux μου έστειλε Κώστας Νανόπουλος, απομονωμένος εδώ και δύο εβδομάδες στο διαμέρισμά του στο Στρασβούργο. Η Αλσατία, η πλουσιότερη περιφέρεια της Γαλλίας μετά το Παρίσι, είναι δυστυχώς το επίκεντρο της επιδημίας.