Πολιτικη & Οικονομια

Κορωνοϊός: Ευκαιρία να κοιτάξουμε μέσα και γύρω μας

Όταν η πανδημία πληγώνει τον ψυχισμό μας

Σάββας Σαββόπουλος
3’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Κορωνοϊός: Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος γράφει για τις παρενέργειες της ψυχικής επιδημίας του φόβου.

Όσο ο κορωνοϊός ανεμπόδιστα καταργεί τα σύνορα των κρατών, όσο στα σπίτια μας φτάνουν εικόνες θανάτου και ερήμωσης από την Ιταλία, την Ισπανία και από άλλα προηγμένα κράτη, όσο μαθαίνουμε ότι κάποιος γνωστός νοσεί ή πέθανε από τον κορωνοϊο, ο φόβος εγκαθίσταται μέσα μας. Αλλά ο φόβος της επιδημίας σύντομα έγινε επιδημία του φόβου.

Όταν η αγωνία πνίγει τον άνθρωπο ο κόσμος του μοιάζει να μεταμορφώνεται παράξενα· γίνεται άβολος, απειλητικός, ίσως τρομακτικός· παίρνει τα χαρακτηριστικά του κορωνοϊού. Τότε οχυρώνεται στο σπίτι του για να γλιτώσει. Αλλά στην απομόνωση ξυπνούν μέσα μας καταδιωκτικές αγωνίες σαν εκείνες που νιώθαμε όταν ήμασταν  παιδιά και αναζητούσαμε την ασφάλεια στην αγκαλιά των γονιών μας. Μας αφυπνίζουν πάλι οι εφιάλτες που είχαμε ξεχάσει.

Νιώθουμε τη θλίψη για πένθη που δεν μπορέσαμε να μεταβολίσουμε. Δηλαδή στα συμπτώματα (άγχος, θλίψη, απελπισία, θυμός) ενός ανθρώπου κρύβεται, συμπυκνώνεται ένα πληγωμένο παρελθόν, το οποίο θάφτηκε βαθιά και ζητάει να εκφραστεί.

Έτσι τώρα μας  δίνεται η ευκαιρία να αντιμετωπίσουμε  εκείνο το κομμάτι του εαυτού μας, που τόσα χρόνια αποφεύγαμε να συναντήσουμε. Ο Πασκάλ έλεγε ότι όλα τα δεινά στον άνθρωπο προέρχονται από το γεγονός ότι δεν μπορεί να κλειστεί μόνος του σε τέσσερις τοίχους. Μέσα σε αυτούς τους τοίχους που κλειστήκαμε τώρα, καλούμαστε να ξανα-βρούμε τα σκόρπια κομμάτια του εαυτού μας, που ποτέ δεν απέκτησαν φωνή και «εκφράζονταν» από «τρέλες», ψυχώσεις, χαρακτηρολογικές και συμπεριφορικες εκφορτίσεις, εξαρτήσεις, και αρρώστιες.

Αυτά τα απρόσιτα κομμάτια μπορεί να εκφραστούν αν αυτός που πληγώθηκε έχει στο πλάι του κάποιον που μπορεί να αντέξει την ψυχική καταιγίδα μέσα στην αγριότητά της και να μείνει ψυχικά ζωντανός. Όταν η αγωνία εξημερωθεί, σημαίνει ότι ο εαυτός μας κατόρθωσε να ενσωματώσει με όποιο κόστος το απρόσιτο κομμάτι του εαυτού του. Τότε   πλουτίζεται υπαρξιακά· θα νιώσει να ξαναγιεννιέται, έστω και αν αυτό  γίνει μέσα από τον πόνο.

Οι παρενέργειες της ψυχικής επιδημίας του φόβου

Ο φόβος που νιώθουμε όλοι μας για τον ιό, ο οποίος μπορεί να μας μολύνει και να μας εξοντώσει, μοιάζει αρκετά με τον τρόμο που υπάρχει μέσα μας, μήπως συναντήσουμε τα θαμμένα τραύματα του παρελθόντος. Εκείνα τα τραύματα που κάποτε νιώσαμε ότι μας σκότωσαν, αλλά τελικά σκότωσαν μόνο ένα κομμάτι μας. Θεωρώ ότι πάνω στην μολυσματικότητα του covιd-19 προβάλουμε, τον «δολοφόνο της ψυχής», την ενόρμηση της καταστροφικότητας, η οποία τείνει να διαλύσει κάθε δεσμό, οτιδήποτε είναι ζωντανό μέσα μας ή είναι ζωντανό σε αυτούς που μας περιβάλλουν. Φοβόμαστε δηλαδή εκείνη την πλευρά μας που θέλει να αυτο-καταστραφεί  ή να καταστρέψει.

Γενικά προβάλλουμε στον απειλητικό κορωνοϊό τον φόβο που νιώθουμε για τις απειλές που κρύβονται μέσα μας -τα παλιά τραύματα που μπορεί να αναζωπυρωθούν και κυρίως το ένστικτο της καταστροφικότητας. Αρκετοί ωστόσο αρνιούνται ασυνείδητα να νιώσουν κάποια απειλή, τόσο εσωτερική, όσο και εξωτερική και γι’ αυτό κινητοποιούν μια πρώιμη άμυνα, την διάψευση της πραγματικότητας.

Θα ισχυριστούν ότι όλα όσα λέγονται από τους υγειονομικούς φορείς για τον κορωνοϊό είναι ψέματα ή υπερβολές για να ελεγχθούν οι λαϊκές μάζες. Μάλιστα θα αγνοήσουν τις οδηγίες και θα «κάνουν το κέφι» τους, βάζοντας με την στάση τους σε κίνδυνο τον εαυτό τους και τους άλλους. Το ένστικτο της καταστροφικότητας τελικά θα εκδηλωθεί με ανώριμες συμπεριφορές, αλλά θα εκφραστεί. Ακόμα και η Εκκλησία της Ελλάδος, με λίγες εξαιρέσεις, αφέθηκε σε αυτήν την ανώριμη συμπεριφορά.

Ένας άλλος τρόπος για να ξεφύγουμε από το να κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας είναι να κατασκευάσουμε έναν εχθρό, τον οποίο θα υποδείξουμε ως αποδιοπομπαίο τράγο και στον οποίο θα «φορτώσουμε» την ευθύνη της νόσου. Το «πλεονέκτημα» μιας ομάδα που υποδεικνύει μια άλλη ως αποδιοπομπαίο τράγο είναι ότι αυτή η εχθρότητα ενώνει τα μέλη της, άρα λειτουργεί συνεκτικά για αυτήν  και την κάνει ισχυρή απέναντι στον αντίπαλο.

Η αναγκαιότητα της ευθύνης από την πολιτεία και το άτομο

Ο πρόεδρος Τραμπ ξέρει πολύ καλά να ταΐζει τους φόβους των ευάλωτων ανθρώπων ώστε να τους αναγκάσει να ενωθούν μαζί του στην μάχη κατά του «εχθρού». Μίλησε για «κινεζικό ιό», για να καταγγείλει την Κίνα για την εξάπλωση του ιού. Ο ίδιος επίσης απαγόρευσε τις πτήσεις από και προς την «μολυσμένη» Ευρώπη, ώστε η Αμερική να μείνει «καθαρή». Από την άλλη πλευρά ο ίδιος αρχικά δεν έκανε τίποτα για να προστατεύσει την χώρα του από τον ιό. Με τέτοιες παράλογες τοποθετήσεις αποδίδει τις ευθύνες σε άλλους αποσείοντας τις δικές του.

Όμως πίσω από το παιγνίδι του ποιος φταίει, κρύβεται η γενικότερη δυσκολία του ανθρώπου να αποδεχτεί ότι υπάρχουν πράγματα ή καταστάσεις που υπερβαίνουν τις δυνάμεις του. Του είναι δύσκολο να παραδεχτεί ότι ένα απειροελάχιστο μόριο - ο ιός- μπορεί να σκοτώσει πανίσχυρους ηγέτες, να αποδιοργανώσει την παγκόσμια οικονομία και να επιβάλει με το ζόρι σε υπερδυνάμεις μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος. Ο άνθρωπος δέχεται εύκολα ότι για τις δυστυχίες του ευθύνονται ανθρώπινες δυνάμεις, ιδίως κακοήθεις (υπερδυνάμεις, πολυεθνικές, illuminati κλπ). Όμως του είναι ναρκισσιστικά δύσκολο να αποδεχτεί ότι προκύπτουν καταστάσεις, τις οποίες αδυνατεί να αντιμετωπίσει -παρά τις τεράστιες επιστημονικές και τεχνολογικές κατακτήσεις του πολιτισμού.

Τότε νιώθει παντελώς χαμένος, όπως απέναντι σε ένα φονικό κυκλώνα, χωρίς ένα στιβαρό χέρι να κρατάει το δικό του.

Είναι το χέρι της αγάπης και της αλληλεγγύης που επιβάλλεται να απλώσει και η πολιτεία και ο πολίτης.