Την ιδιωτικότητα ή τον θάνατο;

Ο διάσημος Ισραηλινός ιστορικός Γιουβάλ Νώε Χαράρι σε άρθρο του στους Financial Times ανησυχεί για τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόζει σχεδόν όλη η ανθρωπότητα και φοβάται ότι η ιδιωτικότητα θυσιάζεται στον βωμό της υγείας. Στη μάχη κατά του νέου κορωνοϊού οι κυβερνήσεις αναπτύσσουν νέα εργαλεία επιτήρησης των πολιτών. Δεν είναι ο μόνος διανοητής που έχει τέτοιες ανησυχίες. Μάλιστα αναφέρεται και στην πατρίδα του το Ισραήλ, το οποίο διατηρεί ακόμα κάποια μέτρα έκτακτης ανάγκης που θέσπισε το 1948 κατά τον πόλεμο της ανεξαρτησίας. Το γεγονός ότι η μικρή του χώρα βρίσκεται σε μια επισφαλή γι’ αυτήν περιοχή εν μέσω λεόντων, οι οποίοι έχουν έναν και μόνο στόχο να την κατασπαράξουν δεν φαίνεται να υπεισέρχεται ως παράγοντας στην εξίσωση των ανησυχιών του.

Σε έναν ανάλογο κίνδυνο βρίσκεται σήμερα και η ανθρωπότητα. Δίνει μια σκληρή μάχη κατά ενός φονικού ιού και θα χρησιμοποιήσει κάθε όπλο που διαθέτει για να τον νικήσει και να τον εξαφανίσει. Το αύριο είναι μια άλλη μέρα. Αν κατά την περίοδο του πολέμου ανακαλυφθούν συστήματα και τεχνικές που μπορούν να κάνουν τη ζωή μας ασφαλέστερη, καλώς να ορίσουν και να μείνουν για πάντα διαθέσιμα. Θα τα επαναφέρουμε αν και όταν χρειαστούν. Θα αποθηκεύσουμε την απαραίτητη τεχνογνωσία, ώστε καμιά ανάλογη πανδημία να μην μας βρει στον ύπνο.

Ο ελεύθερος κόσμος ζώντας υπό καθεστώς κοινοβουλευτικής δημοκρατίας δεν έχει καμιά ανάγκη από καθολικούς μηχανισμούς επιτήρησης των πολιτών του. Επιτηρεί και ελέγχει τους εγκληματίες, τους τρομοκράτες και όσους τέλος πάντων στρέφονται κατά της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Αυταρχικά και ανελεύθερα καθεστώτα όπως αυτό της «Λαϊκής Δημοκρατίας» της Κίνας δεν περίμεναν την επιδημία για να ανακαλύψουν μηχανισμούς ελέγχου των υπηκόων τους. Τους είχαν και τους δούλευαν εδώ και καιρό, απλώς τους επικαιροποίησαν. Αν μέσω αυτών έσωσαν τη ζωή μερικών χιλιάδων πολιτών τους, καλά έκαναν. Το πρόβλημα είναι ότι θα συνεχίσουν να τους λειτουργούν προς όφελος της κάστας που κυβερνά. Εις βάρος της ελευθερίας. Εκεί είναι το κακό.

Θυμάμαι τις αντιδράσεις των πρώτων χρόνων χρήσης της κάμερας στους δημόσιους χώρους. Το τι λέχτηκε και γράφτηκε τότε δεν περιγράφεται. Τι για παραβίαση της ιδιωτικότητας, τι για αντισυνταγματικότητα της χρήσης, τι για χούντα και τι για φασισμό. Σκαρφάλωναν στις κολόνες και έσπαγαν ή τύφλωναν τις κάμερες της τροχαίας. Σήμερα ξέρουμε ότι τα περισσότερα και μεγαλύτερα εγκλήματα εξιχνιάζονται χάριν σε αυτά τα «μάτια». Διότι κανείς νομοταγής και τίμιος πολίτης δεν έχει να κρύψει κάτι από μια κάμερα που βλέπει τον δρόμο. Ούτε καμιά αρχή θα ψάξει τις εγγραφές της αν δεν υπάρχει λόγος δημοσίου συμφέροντος.

Κανείς δεν μας ζητάει ή μας επιβάλλει να θυσιάσουμε τις αρχές και τις ελευθερίας μας στο όνομα μιας παράνομης αξίωσης ισχύος της κυβέρνησης ή του κράτους. Κανείς δεν σου ζητάει να μείνεις σπίτι, να κάνεις κάποιο βιοχημικό τεστ, η να μετρήσεις τη θερμοκρασία σου για να αποκτήσει τον έλεγχο στην γνώμη ή στο πορτοφόλι σου. Κανείς δεν σε εμποδίζει νομικά να βλάπτεις την υγεία σου. Δεν σου απαγορεύει να μολυνθείς από τον ιό, όπως δεν σου απαγορεύει να καπνίζεις στο σπίτι σου ή στο δρόμο. Σου απαγορεύει όμως να διασπείρεις τον φονικό, για πολύ κόσμο, ιό, όπως και να βλάπτεις τους συνανθρώπους σου με τον βρωμερό καπνό σου. Εκτός και αν δεν ζούμε σε οργανωμένες κοινωνίες και είμαστε έρμαια των θεομηνιών και της τύχης. Εκτός και αν το νόμιμο είναι να βλάπτεις τους συμπολίτες σου.

Πέρα από τους ανησυχούντες διανοητές υπάρχουν και οι ιδεοληπτικοί. Με αφορμή την πανδημία ανησυχούν για τη δημοκρατία οι θιασώτες κάποιων από τα πιο αυταρχικά καθεστώτα που είδαν το φως της Ιστορίας. Μέσα στον διανοητικό πολτό τους αναζητούν αναλογίες στις σελίδες της και διεγείρονται. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος έφερε τον Λένιν στην εξουσία, ο δεύτερος έκοψε την Ευρώπη στα δύο ενισχύοντας το σοβιετικό μπλοκ, ο τρίτος όπως αυτός του Cοvid 19 μπορεί να σημάνει το τέλος του «νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού» και την αυγή εκείνου του άλλο κόσμου που είναι εφικτός. Όχι αυτού που τα κλειδιά του κρατά ο άγιος Πέτρος αλλά εκείνου της δουλείας και της ανελευθερίας. Φαντάζει αστείο αλλά για κάποιον κόσμο είναι πολύ σοβαρό. Όσο πρωτόγνωρες είναι οι σημερινές συνθήκες λόγω ενός ιού άλλο τόσο πρωτόγνωρες μπορούν να γίνουν και οι συνέπειες. Έτσι ο καθένας μπορεί να φαντάζεται ό,τι θέλει, από την συντέλεια του κόσμου μέχρι την έλευση του αντίχριστου και ο πεινασμένος ιδεοληπτικός τον σοσιαλισμό του μέλλοντός του.

Δεν έχουμε λόγους να ανησυχούμε για τη δημοκρατία ούτε για την αδελφοσύνη των ανθρώπων και των εθνών. Η παγκόσμια αλληλεγγύη είναι δεδομένη τόσο σε οικονομικό όσο και επιστημονικό επίπεδο. Και θα κάνει τη δουλειά που πρέπει. Αρκεί η ανθρωπότητα να έχει εμπιστοσύνη στους ειδικούς, να ακολουθεί τις οδηγίες και τις εντολές τους, να υπομένει και να συνεργάζεται. Ο καθένας έχει δικαίωμα στην ερώτηση και την τεκμηριωμένη απάντηση. Δεν έχει όμως δικαίωμα να υπονομεύει την κοινή προσπάθεια ή να θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του άλλου. Να σπέρνει αμφιβολίες για τα επιστημονικά δεδομένα, να απειλεί με ξεκαθαρίσματα λογαριασμών, να λειτουργεί τις εκκλησίες με το έτσι θέλω, να κάνει το κομμάτι του. Σε δύσκολους καιρούς οι πολίτες συσπειρώνονται γύρω από τους ταγούς. Το δείχνουν και οι τσουχτερές δημοσκοπήσεις.

Δεν είναι ευκαιρία ούτε για εθνική απομόνωση αλλά ούτε και για την ανάδειξη κάποιου καινούργιου πλανητάρχη. Ο κόσμος έχει υπερεθνικούς θεσμούς που μελετούν το ζήτημα, παίρνουν αποφάσεις, προτείνουν και συμβουλεύουν τα κράτη. Αλλά κανείς δεν μπορεί να τα εμποδίσει να αυτοκτονήσουν. Μπορεί όμως να κλείσει τα σύνορά του για να γλιτώσει από την ολιγωρία ή την αφροσύνη των γειτόνων του. Και μετά με πιο καθαρό μυαλό και από μακριά θα συνεννοηθεί, θα βρει τα σωστά πατήματα για να ελέγξει το κακό μέχρι η επιστημονική κοινότητα και η αγορά να βρουν το εμβόλιο και να τελειώσει ο εφιάλτης. Με απώλειες δίχως άλλο. Χιλιάδων συνανθρώπων μας αλλά και πολλών εκατομμυρίων δολαρίων. Τα δολάρια ξαναγίνονται, οι άνθρωποι όχι.

Άργησε να πάρει μέτρα η Ιταλία των «5 αστέρων» και το πληρώνει. Προνόησε η Ελλάδα του Μητσοτάκη και δείχνει να τα καταφέρνει καλύτερα. Την είδε ανοσία αγέλης ο Μπόρις, δηλαδή κάτι σαν ευγονική, τσίμπησε και αυτός τον κορωνοϊό και τώρα τρέχει. Η Ισπανία του Σάντσεθ αλλά και των Ποδέμος έχασε δυο βδομάδες μέχρι να συντονιστούν δημοκρατικά οι επαρχίες της πάνω στα μέτρα. Μέχρι τότε οι Ισπανοί έτρεχαν στην Ιταλία για ποδόσφαιρο, έκαναν πολυπληθή συνέδρια, διαδήλωναν για τη Μέρα της Γυναίκας και εκμεταλλεύονταν τον καλό καιρό για αγκαλιές, φιλιά, βόλτες και τορτίγιες. Σήμερα έχει περισσότερους νεκρούς από την Κίνα. Αλλά για κάποιους προέχει η ιδιωτικότητα και το δικαίωμα στην κυκλοφορία. Φαίνεται σαν ανέκδοτο αλλά δεν είναι. Είναι ο Θάνατος.