Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς μέλλον

Η τελευταία δεκαετία της οικονομικής κρίσης ήταν σκληρή για την Ευρώπη. Ήταν ένα τεστ αντοχής που επιχείρησε να περάσει, χωρίς μεγάλα ρίσκα. Με συντηρητικές αποφάσεις. Με επιφυλακτικότητα. Χωρίς τελικά να πείσει κανέναν, και κυρίως τους πολίτες της, ότι έχει την πρόθεση να μείνει ενωμένη διαχρονικά.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται σήμερα πολυδιασπασμένη, ίσως περισσότερο από ποτέ. Έχουν έλθει στην επιφάνεια όλα τα προβλήματα που δημιούργησαν οι αποφάσεις που δεν πήρε. Λείπει μια ισχυρή, ακλόνητη βάση για μια ευρωπαϊκή δημοκρατία. Αντίθετα, κυριαρχεί ανεξέλεγκτα η «ιδεολογία του χρήματος», ένας στυγνός και κυνικός χρηματοοικονομικός ανταγωνισμός.

Η Ευρώπη δυσκολεύεται να διαδραματίσει με αποφασιστικότητα, ρυθμιστικό και εξομαλυντικό ρόλο. Τίθεται σε αμφισβήτηση το πνεύμα στο οποίο βασίστηκε η ευρωπαϊκή ιδέα. Η αδράνεια κινδυνεύει να επιτρέψει στην Ευρωπαϊκή Ένωση να υποβαθμιστεί σε χώρο ελευθέρων συναλλαγών, υπακούοντας σε εθνοκεντρικές πολιτικές.

Μέσα σε αυτό το δυσμενές για την ευρωπαϊκή οικογένεια κλίμα, ήρθε και η πανδημία του κορωνοϊού. Για μια ακόμη φορά η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται ότι οδηγείται σε αποτυχία. Σε ήττα για την ίδια την ύπαρξή της. Η απόφαση για τα κορωνο-ομόλογα αλλά και γενικά για την ενίσχυση των οικονομιών που πλήττονται ανελέητα από την πανδημία αναβλήθηκε για δέκα μέρες!

Η πρόταση, που υπέγραψαν οι ηγέτες της Γαλλίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας και πέντε ακόμη κρατών, συνάντησε την παγερή αδιαφορία της Γερμανίας και κρατών δορυφόρων της.  Η έννοια της αλληλεγγύης για ακόμη μια φορά ταυτίσθηκε με μνημόνια, προϋποθέσεις, η ζωή των ευρωπαίων πολιτών με αριθμούς. Μια οικονομίστικη αντίληψη και άμυνα απέναντι σε μια πανδημία που δεν γνωρίζει σύνορα και κράτη.

Ο βορράς και πάλι απέναντι στο νότο

Πού βρίσκεται η αντίληψη του κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος, όταν κάποιοι νιώθουν «φιλάνθρωποι» και κάποιοι θα πρέπει να αισθάνονται ότι «ελεούνται»; Ο πολίτης αισθάνεται εγκατάλειψη, απογοήτευση για μια Ευρώπη που δεν καταφέρνει να λύσει προβλήματα. Να αποτελέσει μια ισχυρή ελπίδα απέναντι στις νέες προκλήσεις και στους νέους κινδύνους.

Για μια Ευρώπη που δεν μπορεί καν να συνεννοηθεί για να προστατέψει την ίδια του τη ζωή. Ακόμα μια φορά το οικοδόμημα των Βρυξελλών αποδεικνύει περίτρανα την ανυπαρξία του. Οι επόμενες μέρες θα είναι καθοριστικές για το μέλλον του πιο σπουδαίου εγχειρήματος της ιστορίας.

Όμως δεν είναι αυτό που οραματίστηκαν οι ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ενωμένη Ευρώπη των ιδρυτών ήταν ένα όραμα που ξεκινούσε από στόχους ανάπτυξης και οικονομίας. Αναγνώριζε όμως την αναγκαιότητα της πολιτικής ένωσης που θα αφορούσε όλους τους λαούς, όλους τους πολίτες. Εκφραζόταν με όρους ενός ειλικρινούς ιδεαλισμού, που μπορούσαν να συνεγείρουν τους λαούς.

Για πραγματική αλληλεγγύη ανάμεσα στα κράτη της Ευρώπης μιλούσε ο Robert Schuman στην ιστορική Διακήρυξή του, στις 9 Μαΐου 1950. Μια αλληλεγγύη που θα αναπτυσσόταν μέσα από απτά επιτεύγματα της Ευρώπης. Ο Κόνραντ Αντενάουερ, οραματιζόταν μια πολιτική που θα βασίζεται στην εμπιστοσύνη. Ο ντε Γκάσπερι ήδη από το 1951 είχε δει τον κίνδυνο: «Αν περιοριστούμε στη δημιουργία κοινών διοικήσεων χωρίς μια ανώτερη κεντρική αρχή που θα συγκεντρώνει, θα διαμορφώνει και θα προάγει σε ένα ανώτερο επίπεδο τις εθνικές επιδιώξεις, υπάρχει κίνδυνος τα ευρωπαϊκά όργανα να μην έχουν πλέον καμία ουσιαστική αξία ή όραμα σε σύγκριση με τον δυναμισμό των διαφόρων κρατών. Θα μπορούσαν ακόμη να φθάσουν στο σημείο να θεωρούνται ως περιττοί και δεσμευτικοί θεσμοί, όπως συνέβαινε και την περίοδο της παρακμής της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας».

Δεν έχουμε την πολυτέλεια να αποτύχουμε στη δημιουργία μιας «κοινής Ευρώπης»

Εβδομήντα χρόνια μετά, τα λόγια αυτά ακούγονται προφητικά, όταν η Ευρώπη φαίνεται ήδη να έχει χάσει τον δρόμο της. Όταν κινδυνεύει να καταλήξει κάτι λιγότερο από το άθροισμα των μερών της. Να μετατραπεί σε ένα ενδιαφέρον, αλλά «αποτυχημένο πείραμα» ενοποίησης της γηραιάς ηπείρου. Γιατί η Ευρώπη μπορεί να είναι ισχυρή μόνο μέσα από την ενότητά της.

Ίσως οι επτά δεκαετίες ευρωπαϊκής ειρήνης και σταθερότητας ήταν αρκετές για να ξεχάσουν οι λαοί, και κυρίως οι πολιτικές ηγεσίες τους, τα δεινά που ακολούθησαν την κατάρρευση της Ευρώπης του 20ού αιώνα. Μια κατάρρευση «αυτοκτονική» όπως την κατονομάζει ο Εντγκάρ Μορέν, που συνέπεσε με την κρίση του ανθρωπισμού, του λόγου, και της ίδιας της προόδου. Όταν υποχώρησαν οι βεβαιότητες και τα πράγματα έχασαν το νόημά τους, τότε ελευθερώθηκε η βαρβαρότητα.

Θα περίμενε κανείς στην ήπειρο που υπήρξε κοιτίδα του ανθρωπισμού, κάθε πολιτική δύναμη να συνταχθεί στην προσπάθεια της αντιμετώπισης της πανδημίας του κορωνοϊού που πλήττει όλο τον πλανήτη.

Αυτό που διαπιστώσαμε όμως και πάλι είναι η αδυναμία της σημερινής Ευρώπης να κυβερνηθεί ως υπερεθνική οντότητα. Να υπάρξει μια ενιαία αρχή που θα μπορέσει να παίξει ρυθμιστικό και εξομαλυντικό ρόλο.

Η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης φαίνεται να τίθεται και πάλι σε αμφισβήτηση. Είναι η ιδέα όμως που έφθασε στα όριά της ή μήπως οι πολιτικές επιλογές του σήμερα;

Πρέπει να είμαστε τολμηροί για τη δημιουργία μιας Eυρώπης που να σημαίνει κάτι. H μηχανική εφαρμογή των λογιστικών κανόνων απορρέει από την εσφαλμένη αρχή ότι οι δυσκολίες των κρατών-μελών οφείλονται στην ίδια αιτία. Eίναι τώρα περισσότερο από ποτέ απαραίτητο να εξασφαλιστεί ότι η Eυρώπη για άλλη μια φορά στέκεται δίπλα-δίπλα με τους ανθρώπους της.